آیا خواندن زیارت نامه برای حضرت امام خمینی (ره) درست است؟
روز ۵شنبه در حرم امام خمینی به هنگام حضور هیات دولت زیارتنامه ای خوانده شد که نام دو یادگار امام مرحوم شهید حاج آقا مصطفی و مرحوم سیداحمدآقا نیز در آن گنجانده شده بود. انتشار چنین زیارت‌نامه‌ای با موجی از تحلیل‌ها همراه شد و برخی نسبت به احتمال بدبینی مردم در رابطه با چنین اقداماتی هشدار دادند، پاره‌ای از واکنش‌ها را در ادامه آورده‌ایم.
احمد نجفی(روحانی و پژوهشگر حوزه دین) در این‌باره نوشت: انتشار فیلم قرائت زیارت‌نامه‌ی خاصه برای امام خمینی در روز‌های اخیر بار دیگر این محل را بیشتر مورد توجه و انتقاد قرار داده است. دلایل مختلفی برای این انتقاد وجود دارد که سعی می‌کنم آنها را تاحدودی توضیح بدهم.
گزینه‌های مخلتفی برای محل دفن ایشان مطرح بود که زمین وسیع اطراف بهشت‌زهرا انتخاب شد. از جمله دلایل این انتخاب ساخت بنائی برای زیارت مردم و همچنین ادای احترام مقامات و مهمانان خارجی بود. این بنا در سال‌های نخست بیشتر محل زیارت عموم مردم بود و رفته‌رفته ظاهری رسمی به خود گرفت.
پیشتر نیز در مقاطع مختلفی بازسازی و معماری منحصربه‌فرد این مکان مورد انتقاد قرار گرفته بود. اما چرا زیارت نامه برای حضرت امام خمینی (ره) این‌بار پس از گذشت سه دهه بیشتر مورد توجه یا انتقاد قرار گرفته‌است؟
قریب به اتفاق نسل فعلی سال‌ها بعد از رحلت ایشان با فضای سیاسی و اجتماعی آشنا شده و کمتر نسبت به شخصیت ایشان آشناست و طبیعی است نتوانند قرائت زیارتنامه، را درک کنند.
علت بعدی که بسیار مهمتر است هویت حرم است. بازنمای رسانه‌ای این حرم در اذهان عموم مردم محلی برای ادای احترام سئولان کشوری یا مهمانان خارجی با تشریفات حداکثری است و طبیعی است در این سال‌ها این مکان یک فضای کاملا ملی و رسمی قلمداد شود.
هیچ ایرانی نسبت به اماکن مشرفه که زیارتنامه قرائت می‌شود چنین تصویری را در ذهن ندارد. پس مجه بارز و غالب این مکان بیشتر از جنبه‌ی معنوی، یک مکان ملی و رسمی معرفی شده‌است و قاعدتا با فضا با وجه معنوی در تضاد است.
مسعود دیانی(سردبیر مجله‌‌ی‌تلویزیونی سوره) در این‌باره نوشت: ساخت حرم با تجملات و تشریفات موجود خلاف نص سخنان ایشان بود. امام مساجد دارای زرق و برق و اشرافیت را اسلام آمریکایی می‌دانست.امام حتی اصرار داشت سادگی مصلای تهران یادآور ساده‌زیستی مسلمانان صدر اسلام باشد.
زیارتنامه ساختن هم خطا بود؛ نه از آن جهت که مردمی که عاشق ایشان بودند برای صحبت با او نیازمند این تصنعات و آداب و ترتیب‌ها نبودند.
زمانی از تجربه و مشاهده‌ی خودم نوشتم. پشت سر پیرمردی کشاورز در مسیر ورودی حرم امام قرار داشتم. مأموران حرم پیرمرد را به خاطر سر و وضعش به حرم راه ندادند. جمله‌ی تکرار شونده در تحقیر پیرمرد این بود؛ « اینجا مقامات کشورهای خارجی می‌آیند.» با پیرمرد رفتیم حرم شاه عبدالعظیم.
محسن‌حسام مظاهری(نویسنده و پژوهشگر مطالعات اجتماعی) در این‌باره نوشت:
چرا زیارتنامه برای ایشان قابل دفاع نیست؟
عصاره‌ی حرف مدافعان زیارتنامه را در این چند گزاره می‌‌توان خلاصه کرد. آنها می‌گویند:
۱. سنت زیارت‌نامه‌نویسی منحصر به امامان و امامزادگان نیست و برای بزرگان و مشایخ و برخی علما نیز سابقه داشته است.
۲. همه‌ی زیارت‌نامه‌ها مأثور نیستند و بسیاری‌شان انشاء علما بوده‌اند.
۳. مقام ایشان از بسیاری از امامزادگان بالاتر است و وقتی آنها زیارتنامه دارند، به طریق اولی ایشان هم مستحق آن است.
۴. زیارت‌نامه‌ی امام را یکی عالم دینی (آقای جوادی آملی) انشاء کرده و لذا مورد تأیید است.
و اما درباره‌ی این گزاره‌ها:
گزاره‌های ۱ و ۲ را(به‌عنوان گزاره‌های تاریخی) منطقی‌ست.
چنان‌که گفته شد در کتب زیارت، متن‌هایی عمومی برای زیارت امامزادگان و بزرگان آمده است. ازجمله سید بن طاووس در «مصباح الزائر» دو متن کوتاه را نقل کرده است. همچنین شیخ عباس قمی در ملحقات «مفاتیح الجنان». این قبیل متن‌ها نوعاً سیاق مشابهی دارند:
با سلام به پیامبران و امامان آغاز می‌شوند و پس از سلام کوتاهی به صاحب مزار مجدداً عباراتی در فضیلت امامان را شامل می‌شوند و نهایتاً با دعا و طلب شفاعت از صاحب مزار نزد خدا خاتمه می‌یابند.
جالب آن‌که در همه‌ی این زیارات، خطاب‌ها به پیامبران به‌صورت بی‌زمان و خطاب‌ها به چهارده معصوم به‌صورت دوم شخص حاضر است که ریشه در باورهای کلامی شیعه دارد.
به‌همین‌دلیل در دیگر زیارت‌ها کمتر جملاتی درباره‌ی شخص صاحب مزار آمده و عمده‌ی عبارات درباره‌ی مقام امامان است. این حتی درمورد زیارت‌نامه‌ی مشاهیر صاحب مزاری مثل حضرت معصومه و عبدالعظیم حسنی هم صدق می‌کند.
اما یک نکته‌ی تأمل‌برانگیز در مورد این زیارتنامه این است که خلاف سیاق عمومی و سنت مذکور است و بیشتر عبارات آن (بیش از ۵۰ درصد متن) اختصاصاً درمورد صاحب مزار است. نکته‌ی دیگر آن‌که برخلاف زیارت‌نامه‌های عمومی موجود در منابع زیارتی، برخی عبارات به‌کاررفته در زیارتنامه، عمومی نبوده و اختصاص به امامان شیعه و بعضاً اختصاص به یک امام مشخص دارند. مانند «عبارت لیستنقذ عباد الله من الجهاله و حیره الضلاله»
که مشابه آن تنها در سه متن زیارتی که هرسه صرفاً متعلق به امام‌حسین (ع) هستند آمده است: «زیارت اربعین»، «زیارت عاشورای غیرمعروفه» و «زیارت امام‌حسین در اعیاد فطر و قربان». و یا عبارت «السلام علی الشهدا الذین بذلوا مهجهم دونک» که اشاره به شهدای جنگ/دفاع مقدس دارد و مشابه آن در زیارات در وصف اصحاب امام حسین آمده است. خوب است منتقدانی که مدعی‌اند این زیارتنامه چیزی بیش از زیارتنامه عمومی امامزادگان نیست، تنها یک نمونه مشابه از زیارت‌نامه‌های دیگر بیاورند.
یکی از مسایلی که منتقدان از آن غافل مانده‌اند، این است که متنی که این سال‌ها در مرقد عنوان زیارتنامه ایشان خوانده می‌شود و در کتابچه‌های داخل مرقد موجود است با متن زیارت‌نامه‌ای که آیت الله جوادی آملی انشا کرده تفاوت‌هایی دارد.
عباراتی که توسط مداح خوانده شد و مربوط به پسران امام بود، در متن اولیه وجود ندارد. طبیعی هم هست. چون آقای سیداحمد خمینی چند سال پس از تنظیم این زیارتنامه و در اسفند ۱۳۷۳ درگذشته است. پس انتساب متن به آقای جوادی آملی صحیح نیست.
و اما از یک تفاوت مهم نباید غافل شد. اینکه تکریم امامزاده‌ها و حرم‌سازی و تشریفات زیارت آنها عمدتاً متکی بر نذورات و تبرعات و خیرات است. درحالیکه مخارج ساخت و حفظ و توسعه‌ی مرقد و چاپ زیارتنامه و ترویج آن از محل بودجه‌‌ی عمومی کشور تأمین می‌شود.
برخی هم می گویند که این عبارات یک ادای احترام ساده است و فقط به زبان عربی بیان شده. این دسته از منتقدان را دعوت می‌کنم یک بار همان ترجمه‌ی فارسی که در کتابچه‌های «آستان مقدس حضرت امام خمینی» درج شده را بخوانند.
بیشتر بخوانید :
سنگ مناسب برای انگشتر / بهترین سنگ از نظر اسلام برای انگشتر کدام است؟
