انواع مختلف مرخصی در قانون کار و طریقه استفاده از آنها

انواع مرخصی در قانون

مرخصی را می توان این گونه بیان کرد: حق قانونی که هرفرد شاغل در روزهای غیر تعطیل برای ترک کار خود دارد. این حق از گذشته تا امروز برای افراد شاغل به رسمیت شناخته شده است و همینطور در قانون کار جمهوری اسلامی ایران مورد تاکید قرار گرفته است.

آیا مرخصی حق قانونی هر فرد شاغلی است ؟

قانون مرخصی، تنها برای اشخاصی صادق است که حق بیمه دارند و دارای شغلی برای انجام دادن هستند. افرادی که به صورت روز مزد یا ساعتی کار می کنند، حق مرخصی ندارند. برای افرادی که به صورت پاره وقت کار می کنند و یا به صورت مشاوره ای و یا پروژه ای کاری انجام می دهند بر اساس نوع بیمه و توافق با کارفرما شرایط مرخصی تعیین می شود.

نظر قانون کار در مورد مرخصی چیست ؟

طبق قانون کار، برای همه پیش می آید که به دلیل بیماری یا مشکلات پیش بینی نشده مجبورند محیط کار را ترک کنند به همین علت قانون کار برای افراد شاغل ۵/۲ روز در ماه را مجاز کرده که اگر مشکلاتی یا بیماری پیش آمد بتوانند محیط کار را ترک کنند و یا به اصطلاح مرخصی بگیرند.

اگر فرد شاغل فوت کند وضعیت مرخصی های باقی مانده او به چه صورت است؟

اگر فرد شاغلی فوت کند، در کنار محاسبۀ حقوق عقب مانده ی فرد و دیگر طلب های او، تعداد مرخصی های او نیز محاسبه و به ورثه آن تعلق می گیرد. البته این در صورتی است که فرد روز ذخیره داشته باشد وگرنه مبلغی برای این مسئله به ورثه داده نمی شود.

انواع مرخصی در قانون چگونه محاسبه می شود؟

درخواست مرخصی از کارفرمایان همواره یکی از دغدغه های اساسی افراد شاغل به شمار می رود.

گاهی پیش آمده است که افراد برای انجام کاری نیاز ضروری به گرفتن مرخصی دارند اما با مخالفت کارفرمای خود مواجه می شوند؛ در حالی که طبق قانون کار، مرخصی گرفتن حق بدیهی و طبیعی هر فرد شاغلی در طول ایام کار به شمار می رود.

طبق قانون کار، مرخصی انواع مختلفی دارد که در زیر به شرح آن ها می پردازیم.

۱٫ مرخصی سالانه یا استحقاقی:

مرخصی سالانه یا استحقاقی، روزهایی در ماه است که فرد می تواند در محل کار حاضر نشود بدون آنکه از حقوق آن مقداری کسر شود.

هر فرد شاغلی می تواند در هر ماه ۲ روز و نیم، یعنی در کل ۳۰ روز با احتساب ۴ جمعه در سال، از مرخصی استحقاقی خود استفاده کند. همینطور باید توجه داشت شخص می تواند تنها ۹ روز از این ۳۰ روز با احتساب ۴ جمعه را برای سال بعد ذخیره کند و سال بعد از آن استفاده کند.

طبق ماده ۶۵ قانون کار، برای برخی از مشاغل به علت درجه سختی کار و زیان آور بودن آن، ۵ هفته مرخصی استحقاقی در نظر گرفته شده است.

نکات مهمی که در مورد مرخصی استحقاقی باید بدانید:

• روز جمعه، روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد است.( ماده ۶۲)
• کارگران علاوه بر تمام تعطیلات رسمی کشور، یک روز دیگر هم تعطیلند و آن تعطیلی ۱۱ اردیبهشت، روز کارگر است که کارفرمایان نباید در این روز کارگران را به خدمت بگیرند یا وادار به کار کنند. ضمن آنکه حقوق و دستمزد و اضافه کار روز تعطیل کارگر باید محاسبه شود.(ماده ۶۳)
• سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد.(ماده ۶۴)
• برای کار کمتر از یکسال مرخصی به نسبت مدت کار محاسبه می شود. (ماده ۶۴)

۲٫ مرخصی استعلاجی:

الف) مرخصی استعلاجی مخصوص بیماری: این مرخصی طبق نظر پزشک زمان بندی می شود.در این نوع مرخصی فرد ۷۵ درصد از حقوق روزانه خود را بدون اضافه کاری دریافت می کند.

ب) مرخصی استعلاجی مخصوص حوادث ناشی از کار: در این صورت کارفرما و بیمه باید ۱۰۰ درصد حقوق و مزایای کارگر را تا ایام تعطیلی کاری واریز کنند. در این نوع مرخصی، دوران بهبود و بیماری نیز جز سابقه کار به حساب می آید

۳٫ مرخصی زایمان:

مرخصی زایمان یکی از انواع مرخصی با حقوق تلقی می شود. این مرخصی مخصوص دوران بارداری و شیردهی مادر است. البته طبق قانون جدید، پدر نیز می تواند از این مرخصی استفاده کند.

مدت زمان این مرخصی فقط ۶ ماه است و مادر خود می تواند انتخاب کند از این مدت قبل از زایمان یا بینابین یا بعد از زایمان استفاده کند.

۴٫ مرخصی بین التعطیلی:

اگر فرد در روزهایی که به دلیل بین التعطیلی، تعطیل رسمی تلقی می شود ، روز قبل و یا بعد از آن را مرخصی بگیرد روزهای بین التعطیلی نیز به عنوان مرخصی استحقاقی محاسبه می شود؛ به این مرخصی ها مرخصی بین التعطیلی می گویند.

۵٫ مرخصی ساعتی:

مرخصی ساعتی همان مرخصی استحقاقی است که به صورت روزانه استفاده می شود نحوه محاسبه مرخصی آن از مرخصی استحقاقی کسر می شود.

مرخصی ساعتی در مؤسسات و کارگاه ها و با توجه به نظر کارفرما متفاوت است. در برخی شرکت ها ۲ ساعت و برخی دیگر تا ۶ ساعت در روز هم مجاز است اما در هر صورت جمع مرخصی های ساعتی زمانی که به ۸ ساعت برسد، یک روز مرخصی محسوب می شود.

۶٫ مرخصی بدون حقوق:

مرخصی بدون حقوق یکی از انواع مرخصی است. معمولا افراد برای سفرهای طولانی، مشکلات خانوادگی و… از این مرخصی استفاده می کنند. این نوع مرخصی باید به تأیید کتبی کارفرما برسد.

افراد می توانند به مدت دو سال از این مرخصی استفاده کنند و پس از آن نیز می توانند تا دو سال آن را تمدید کنند. این نوع مرخصی نه تنها بدون حقوق است بلکه شامل هیچ گونه مزایا همچون حق مسکن، حق فرزند و… نمی شود.

۷٫ مرخصی حج:

نوع دیگری از مرخصی، مرخصی حج است که فرد می تواند تنها یک بار از آن استفاده کند. اگر فرد حدقل ۳۰ روز مرخصی استحقاقی داشته باشد می تواند به مدت یک ماه مرخصی حج بگیرد وگرنه مرخصی او بدون حقوق محسوب می شود.

۸٫ مرخصی ازدواج و فوت:

طبق قانون کار، افرادی که عضو درجه یک خانوادۀ خود را از دست بدهند و یا ازدواج کنند مشمول مرخصی ازدواج و یا فوت بستگان می شوند.این مرخصی که سه روزه است به همراه مقداری پول می باشد. این سه روز مرخصی با حقوق و مزایا می باشد.

۹٫ مرخصی پاس شیر:

براساس ماده ۶ قانون ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر و نیز حمایت از مادران شیرده، کارگر زن مجاز است برای مدت دو سال، یعنی تا دو سالگی نوزاد روزانه به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی به منظور شیردهی به نوزاد استفاده کند. لازم به ذکر است که این زمان می‌تواند در ابتدای شروع ساعت کاری و یا در انتهای ساعات کاری در نظر رفته شود. ضمناً برای مادرانی که صاحب فرزندان دو قلو یا چند قلو هستند روزانه به مدت دو ساعت از مرخصی ساعتی می‌توانند برخوردار شوند.

۱۰٫ مرخصی‌های استفاده نشده :

براساس ماده ۶۶ قانون کار، کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالیانه خود را ذخیره کند و اگر شخصی در طول سال از استفاده نکند، می‌تواند کل مبلغ مربوط به انواع مرخصی خود را از شرکت دریافت نماید، اما اگر بخواهد می‌تواند ۹ روز آن را ذخیره کند و مابقی آن باید در پایان سال به کارگر پرداخت شود. براساس قانون مدیریت خدمات کشوری کلیه کارکنان دولتی مجاز به ذخیره مرخصی خود تا سقف ۱۵ روز هستند.

مرخصی همواره می‌تواند به عنوان یک عامل تشویقی برای کارمندان محسوب شود و همکاری کارفرمایان با آن‌ها برای استفاده از انواع مرخصی در این زمینه راهگشاست. در هر حال رفتن کارمندان به مرخصی سبب افزایش انرژی و روحیه‌ی آن‌ها می‌شود و قادر خواهند بود با خلاقیت بیشتری مسائل و موضوعات مربوطه را پیش ببرند.

سوالات متداول درباره انواع مرخصی های کارمندان

۱- مهم ترین انواع مرخصی هایی که برای کارمندان و کارکنان دولت مورد پیش بینی قرار گرفته است کدامند ؟

از جمله مهم ترین انواع مرخصی ها می توان به مرخصی سالانه ، استعلاجی ، بدون حقوق و مرخصی زایمان بانوان اشاره کرد که راجع به هر کدام به صورت مفصل ضمن مقاله توضیح داده شده است .

۲- مدت زمان استفاده از مرخصی های سالانه توسط کارمندان دولت به چه ترتیبی است ؟

بر اساس قانون مدیریت خدمات کشوری مرخصی سالانه یا مرخصی استحقاقی کارمندان یک ماه است که به میزان نیمی از آن را می توان ذخیره کرد که برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد نحوه استفاده از این مرخصی می توانید مقاله را مطالعه نمایید .

۳- آیا در صورتی که کارمندان دولت بیمار شوند می توانند از مرخصی برای ایام بیماری استفاده کنند ؟

امکان استفاده از مرخصی استعلاجی برای کارمندان دولت مورد پیش بینی قرار گرفته است که با تایید پزشک و در محدوده مشخص شده قانونی قابل استفاده خواهد بود و جزییات کامل آن ضمن مقاله مورد بررسی قرار گرفته است .

۴- آیا مبلغ مرخصی به ورثه کارگر تعلق می‌گیرد؟

در صورت فوت کارگر میزان مرخصی باقیمانده وی بر حسب حقوق روزانه محاسبه و به ورثه آن پرداخت می‌شود البته برای دریافت این مبلغ باید مراحل قانونی وراثت طی گردیده و تعداد وراث و یا قیم آن‌ها کاملا مشخص باشد و مبلغ طبق قانون به آن‌ها پرداخت می‌شود.

البته اگر روزهای ذخیره داشته باشد در غیر این صورت چیزی به ورثه تعلق نخواهد گرفت و در صورت از کارافتادگی کارگر و یا بازنشستگی یا تعطیلی کارگاه میزان مرخصی‌های باقیمانده محاسبه و به فرد پرداخت می‌شود. پرداخت مبلغ تعطیلی کاری در این مواقع به صورت جداگانه صورت نمی‌گیرد بلکه در کنار محاسبه سایر حق و حقوق کارگر این موضوع هم بررسی و محاسبه شده و به مجموع طلب شخص افزوده می‌شود.