سوء رفتار و غفلت نسبت به سالمندان چگونه رخ می دهد؟
الهه ظاهری
دانشجوی دکتری روانشناسی بالینی
سوء رفتار با سالمندان یکی از اشکال خشونت در جامعه و خانواده است که به صورت عمدی یا غیرعمدی به وسیله اعضای خانواده، پرستار یا مراقب و یا حتی از طرف سالمند نسبت به خود انجام می‌شود و سبب ایجاد آسیب و آزار و اذیت سالمند می‌گردد و تأثیر بسزایی در کاهش سلامتی جسمانی و روانشناختی و امنیت سالمندان دارد. سوء رفتار با سالمندان یا سالمند آزاری پدیده جدیدی است که در جهان امروز به یک مشکل عمده بهداشت عمومی تبدیل شده و هدف از این مقاله ایجاد آگاهی و معرفی نمونه‌هایی از این سوء‌رفتار با سالمندان می‌باشد که متأسفانه در سراسر جهان رو به گسترش است.
سوء‌رفتار با سالمندان می‌تواند به شکل غفلت از آنان و نیازهایشان باشد. بی‌اعتنایی اعضای خانواده به سالمند و سراغ نگرفتن از او یا رانده شدن ایشان از منزل خود یا اعضای خانواده به نوعی یک غفلت عاطفی است و از لحاظ نیاز به مراقبت در افراد سالخورده، عدم رعایت رژیم غذایی ایشان توسط اعضای خانواده و یا فراهم نکردن به موقع مواد غذایی و آب برای او عدم حمایت و همراهی با سالمند در جابه‌جایی و حرکت کردن، خوردن و آشامیدن، نظافت شخصی و استحمام (در صورتی که سالمند نیازمند کمک در این موارد باشد) مراجعه به پزشک و تهیه و مصرف دارو، نمود بارز سوء رفتار با سالمند است.
گاه دیده یا شنیده شده که برخی از اطرافیان سالمندان از شرایط جسمی- روانی سالمند سوء‌استفاده کرده و دارایی‌ها و اموال فرد سالخورده را به یغما برده‌اند. از سوی دیگر وادار کردن ایشان به وکالت دادن یا تغییر وصیت‌نامه، کوتاهی در تأمین مایحتاج اولیه زندگی سالمند، خودداری از پرداخت هزینه زندگی او توسط اعضای خانواده، کوتاهی کردن در فراهم آوردن اسباب راحتی و آسایش ایشان، بدون اطلاع به اسم سالمند از دیگران پول قرض گرفتن و امتناع از پس دادن قرضی که از او گرفته شده نیز به عبارتی سوء رفتار با سالمند از بعد مالی می‌باشد.
با توجه به فرهنگ غنی مردم کشورمان، معمولاً سالمندان مورد تکریم و حمایت قرار می‌گیرند اما متأسفانه گاهی در شهرهای بزرگ ممکن است دسترسی کمتری به شبکه‌های خویشاوندی و غیررسمی وجود داشته باشد، بنابراین به دلیل تغییرات فرهنگی، همواره باید مواظب تنهایی و انزوای اجتماعی سالمندان بود. ترویج، تشویق و حمایت از زندگی مشترک والدین با فرزندان و تقویت روابط بین نسلی براساس استقلال سالمند و فرزند می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از تنها بودن فرد سالمند و رضایت او داشته باشد. سوء رفتار با سالمندان در حوزه اجتماعی می‌تواند به صورت ممانعت از انجام فعالیت‌های اجتماعی، ممانعت از از رفت و آمد سالمند با دوستان و خویشاوندانش، تحمیل محل زندگی و تغییر دادن ظاهر سالمند بدون رضایت خودش باشد.
از بعد جسمانی و روانشناختی نیز متأسفانه گاهی سوء رفتارهایی نسبت به سالمندان مانند مورد ضرب و جرح قرار دادن او، خوراندن بی‌مورد داروهای مسکن و خواب‌آور به فرد سالخورده، فاش کردن اسرار سالمند نزد دیگران، سرزنش بی‌دلیل او، اهمیت ندادن به شخصیت، دانش، توانایی و تجارب ایشان، خطاب قرار دادن او با اسامی ناشایست، لحن نامناسب و دشنام دادن، ایجاد ترس و وحشت در سالمند و تهدید به کتک زدن یا زندانی کردن ایشان اتفاق می‌‌افتد که می‌تواند زمینه افسردگی و بیماری‌های روانی را در افراد سالخورده و مسن فراهم سازد.
مطالعات در زمینه سوء رفتار با سالمندان در ایران، بسیار محدود و ناچیز بوده است اما به طور کلی یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که گروه سالمندان بدون تجربه سوء رفتار، نسبت به سالمندان دارای تجربه سوء رفتار به طور معنی‌داری از کیفیت زندگی بهتری برخوردار بودند و در گروه سالمندان آزار دیده، سالمندان با تجربه هر یک از اشکال این سوء رفتارها در مقایسه با سالمندان بدون تجربه همان شکل از سوء رفتار به طور معنی‌دار در اغلب ابعاد از سلامت جسمانی و روانشناختی کمتری برخوردار بودند. با توجه به میزان بالای سوء رفتار نسبت به سالمندان، به نظر می‌رسد وجود برنامه‌هایی برای افزایش آگاهی سالمندان، مراقبان آن‌ها و پرسنل بهداشتی برای پیشگیری و کاهش غفلت و سوء رفتار با سالمندان ضروری باشد و نتایج این مطالعات، بیانگر اهمیت و ضرورت ارائه خدمات بهداشتی، مراقبتی و حمایتی در جهت شناسایی قربانیان سوء رفتار نسبت به سالمندان و پیشگیری و ارائه خدمات جهت حل این معضل با یک رویکرد میان رشته‌‌ای و تیمی است.
