بیماری پوکی استخوان چیست؟ + دلایل، عوارض و روش های درمان آن
بیماری پوکی استخوان در پی از دست دادن بافت استخوانی و با افزایش سن رخ می‌دهد. تغذیه و سبک زندگی در پیشگیری و درمان این بیماری بسیار مؤثر است.
بیماری پوکی استخوان با افزایش سن در میان افراد بسیار رایج است. این بیماری تا زمان بروز شکستگی علامتی نداشته و با قرار دادن افراد در معرض شکستگی‌های پی‌در‌پی استخوانی، روال زندگی طبیعی و فعالیت‌های روزمره را مختل می‌کند. مصرف برخی منابع مغذی در سنین کمتر و به‌اندازه کافی، ورزش و عدم مصرف الکل و سیگار در پیشگیری از این بیماری و حفظ سلامتی بسیار مؤثر هستند. در این مقاله با بیماری پوکی استخوان و علائم و دلایل آن بیشتر آشنا می‌شویم. در انتها هم به روش‌های پیشگیری و درمان این بیماری می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
بیماری پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان نوعی بیماری است که در آن تضعیف استخوان، خطر شکستگی آن را افزایش می‌دهد. این بیماری شایع‌ترین دلیل شکستگی استخوان در بین سالمندان است. استخوان‌هایی که شکستگی در آن‌ها بیشتر اتفاق میفتد شامل مهره‌ها در ستون فقرات، استخوان‌های ساعد و لگن است. وقتی فرد به بیماری پوکی استخوان مبتلا باشد، تا زمانی که شکستگی رخ نداده علائمی وجود ندارد؛ اما ممکن است استخوان‌ها به حدی تضعیف شوند که شکستگی با استرس جزئی یا بصورت خودبخودی رخ دهد.
بیماری پوکی استخوان در اثر از دست دادن بافت استخوانی بیش از حد معمول یا وجود حداکثر توده استخوانی کمتر از حد معمول پدید می‌آید. از دست دادن بافت استخوانی بعد از یائسگی به دلیل پایین آمدن سطح استروژن شدت می‌یابد. علت‌های دیگری نیز ممکن است در ابتلا به این بیماری نقش داشته باشند از جمله برخی بیماری‌ها چون اعتیاد به مصرف الکل، بی‌اشتهایی، پرکاری تیروئید و نارسایی کلیوی. بعلاوه برخی داروها نیز موجب تشدید از دست دادن بافت استخوانی در بدن می‌شوند؛ از جمله آن‌ها می‌توان به داروهای ضد انعقاد، شیمی درمانی، مهارکننده‌های پروتون پمپ (برای کاهش پایدار اسید معده) و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (با نام مخفف اس‌اس‌آرآی‌ها و از جمله داروهای ضدافسردگی – SSRIs) اشاره کرد.
علائم پوکی استخوان
به طور معمول هیچ علامتی در مراحل اولیه از دست دادن بافت استخوان در بدن وجود ندارد؛ اما با تضعیف استخوان‌ها به مرور زمان ممکن است علائمی بروز کنند؛ از جمله این علائم عبارتند از کمردرد ناشی از شکستگی در مهره‌های ستون فقرات، خمیدگی و کاهش قد به مرور زمان و استخوان‌های ضعیفی که به راحتی می‌شکنند. بنابراین پیامد اصلی بیماری پوکی استخوان، افزایش خطر شکستگی استخوان‌ها است. شکستگی ناشی از پوکی استخوان معمولا در نواحی ستون مهره‌ها، دنده، لگن و مچ رخ می‌دهد.
شکستگی یکی از شایع‌ترین علائم بیماری پوکی استخوان است که موجب ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره می‌شود. درد حاد و مزمن در سالمندان اغلب ناشی از شکستگی به دلیل پوکی استخوان‌هاست و ممکن است به ناتوانی بیشتر و مرگ و میر منجر شود. از علائم پوکی استخوان مهره‌ها، کمردرد ناگهانی غالباً بصورت رادیکولار (درد تیرکشنده ریشه عصبی) است. شکستگی در مهره‌های ستون فقرات منجر به خمیدگی، کاهش قد و درد مزمن همراه با کاهش توان حرکتی می‌شود.
شکستگی استخوان‌های بلند به شدت تحرک را مختل کرده و ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد. به ویژه در شکستگی لگن معمولاً نیاز به جراحی سریع است؛ زیرا خطرات جدی مانند آمبولی ریه و خطر مرگ را به همراه دارد.
دلایل پوکی استخوان
عوامل بسیاری در افزایش احتمال ابتلا به بیماری پوکی استخوان مؤثرند. عواملی چون سن، نژاد، سبک زندگی فردی، روش‌های درمانی و پزشکی از جمله مواردی هستند که در ابتلا به این بیماری نقش مهمی دارند. در ادامه دلایل مهم ابتلا به پوکی استخوان را به تفکیک مورد بررسی قرار داده‌ایم.
عوامل غیرقابل کنترل
برخی عوامل مؤثر در ابتلا به بیماری پوکی استخوان قابل کنترل توسط فرد نیستند. از جمله:
- جنسیت: زنان نسبت به مردان بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری پوکی استخوان قرار دارند.
- سن: با افزایش سن خطر ابتلا به این بیماری افزایش می‌یابد.
- نژاد: سفیدپوستان و نژاد‌های آسیایی بیشتر از سایر نژاد‌ها به بیماری پوکی استخوان مبتلا می‌شوند.
- ژنتیک و سابقه خانوادگی: ابتلای پدر یا مادر و یا دیگر اعضای خانواده به پوکی استخوان، افراد را در معرض خطر ابتلا قرار می‌دهد.
- جثه بدنی: احتمال ابتلا به بیماری پوکی استخوان در مردان و زنان ریزنقش و دارای جثه‌های کوچکتر بیشتر است؛ زیرا حجم استخوان کمتری در بدن دارند که با افزایش سن از دست رفته و خطر پوکی استخوان را به همراه دارد.
سطح هورمون ها در بدن
افرادی که انواعی خاص از هورمون‌ها را به میزان نامتعادل در بدن خود دارند، بیشتر در معرض ابتلا هستند. عوامل زیر در این دسته از عوامل مؤثر بر پوکی استخوان قرار می‌گیرند:
- هورمون‌های جنسی: سطح پایین هورمون‌های جنسی در بدن، استخوان‌ها را ضعیف می‌کند. در زنان کاهش استروژن در سنین یائسگی و در مردان، کاهش تستوسترون با افزایش سن، از عوامل پیشرفت پوکی استخوان است. درمان‌های پزشکی برای مبارزه با سرطان پروستات در مردان و سرطان سینه در زنان، موجب کاهش قابل توجه هورمون‌های جنسی شده و روند پوکی استخوان را تسریع می‌کند.
- مشکلات تیروئید: سطح بالای هورمون‌های تیروئید در بدن موجب از دست رفتن بافت استخوانی می‌شود. تیروئید پرکار با دریافت بیش از حد هورمون‌های تیروئیدی در معالجات پزشکی می‌تواند سبب افزایش سطح این هورمون‌ها شود.
- سایر غدد: ریسک ابتلا به بیماری پوکی استخوان با ترشح بیش از حد هورمون‌ها در غدد پاراتیروئید و غده فوق کلیوی نیز افزایش می‌یابد.
رژیم غذایی
احتمال ابتلا به بیماری پوکی استخوان در این افراد بیشتر است:
- کسانی که در رژیم غذایی خود کمتر کلسیم دریافت می‌کنند. کمبود مزمن کلسیم نقش مهمی در پیشرفت پوکی استخوان دارد. کمبود کلسیم باعث کاهش تراکم استخوان، از دست رفتن زودرس بافت استخوان و افزایش خطر شکستگی می شود.
- کسانی که دچار اختلال در اشتها هستند. افرادی که با اختلال در دریافت مواد غذایی و کمبود وزن مواجه‌اند، استخوان‌هایی به‌مراتب ضعیف‌تر دارند.
- کسانی که سابقه عمل‌های جراحی در سیستم گوارش دارند. عمل‌های جراحی برای کاهش حجم معده یا برداشتن بخشی از روده، میزان سطح موجود برای جذب مواد مغذی از جمله کلسیم را محدود می کند.
استروئید‌ها و سایر داروها
استفاده طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئید خوراکی یا تزریقی، مانند پردنیزون و کورتیزون، در روند بازسازی استخوان اختلال ایجاد می‌کند. همچنین داروهایی که برای پیشگیری یا مبارزه با بیماری‌هایی نظیر تشنج، رفلاکس معده، سرطان و رد پیوند تجویز می‌شوند، در تسریع روند پوکی استخوان مؤثرند.
شرایط پزشکی
خطر ابتلا به بیماری پوکی استخوان در افرادی که دارای شرایط خاص پزشکی هستند بیشتر است. از جمله این موارد بیماری سلیاک، بیماری التهابی روده، نارسایی کبد یا کلیه، سرطان، لوپوس، مولتیپل میلوما و روماتیسم مفصلی را می‌توان نام برد.
سبک زندگی
برخی عادات در سبک زندگی افراد، احتمال ابتلا به پوکی استخوان را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. برخی از این عادات عبارتند از:
- کم‌تحرکی: افرادی که ساعت‌های طولانی را در روز به‌حالت نشسته می‌گذرانند نسبت به افرادی که فعالیت بدنی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری پوکی استخوان قرار می‌گیرند. هر نوع ورزش و فعالیت بدنی متعادل برای استخوان‌های بدن مفید است؛ اما فعالیت‌هایی چون راه رفتن، دویدن، پریدن، رقصیدن و ورزش‌هایی نظیر وزنه‌برداری، در کاهش خطر ابتلا به این بیماری بسیار مؤثرند.
- مصرف زیاد الکل: مصرف بیش از دو نوع نوشیدنی الکلی در طول روز به‌صورت مستمر، موجب افزایش خطر ابتلا به بیماری پوکی استخوان می‌شود.
- استعمال دخانیات: نقش دخانیات در ابتلا به بیماری پوکی استخوان به‌صورت دقیق مشخص نیست، اما مطالعات نشان می‌دهند استعمال دخانیات موجب تضعیف استخوان‌ها و شکننده شدن آن‌ها می‌گردد.
پیشگیری از پوکی استخوان
تغذیه مناسب و ورزش منظم در سالم ماندن استخوان‌ها در طول زندگی افراد بسیار مؤثر است. موارد زیر در پیشگیری از ابتلا به بیماری پوکی استخوان به تفصیل معرفی می‌شوند.
پروتئین
پروتئین یکی از اجزای اصلی سازنده استخوان است. با این حال، شواهد متضادی در مورد تأثیر پروتئین در جذب استخوان وجود دارد. اغلب افراد پروتئین زیادی را در رژیم غذایی خود دریافت می‌کنند، هرچند در مورد عده دیگری اینطور نیست. افراد گیاهخوار نیز اگر در رژیم غذایی خود به دنبال منابع خوب پروتئین گیاهی باشند، می‌توانند به‌مقدار کافی پروتئین دریافت کنند. منابع مناسب پروتئین گیاهی عبارتند از سویا، آجیل، حبوبات و دانه‌های خوراکی.
افراد مسن‌تر به دلایل مختلف ممکن است نتوانند پروتئین کافی را در رژیم غذایی خود داشته باشند. در اینصورت مشورت با پزشک برای دریافت پروتئین از طریق مکمل‌های غذایی ضروری است.
وزن مناسب
کمبود وزن احتمال از دست دادن بافت استخوان و شکستگی آن را افزایش می‌دهد. مطالعات اخیر نشان داده‌اند اضافه وزن نیز خطر شکستگی استخوان را در قسمت‌های بازو و مچ افزایش می‌دهد. بنابراین وزن مناسب بدن برای حفظ سلامت استخوان ضروری است. همانگونه که برای حفظ سلامت عمومی بدن نیز توصیه می‌شود.
کلسیم
بزرگسالان بین ۱۸ تا ۵۰ سال نیاز به ۱۰۰۰ میلی‌گرم کلسیم در روز دارند. این مقدار برای زنان از ۵۰ سال و برای مردان از ۷۰ سال به بالا به ۱۲۰۰ میلی‌گرم در روز افزایش می‌یابد. منابع خوب کلسیم عبارتند از محصولات لبنی کم‌چرب، سبزیجات دارای برگ‌های سبز تیره، کنسرو ماهی قزل آلا یا ساردین با استخوان، محصولات سویا مانند توفو، غلات غنی از کلسیم و همچنین آب پرتقال.
اگر به مقدار کافی در رژیم غذایی خود کلسیم دریافت نمی‌کنید، مصرف مکمل‌های کلسیم را در نظر بگیرید. با این حال، بایستی مراقب باشید؛ چراکه کلسیم بیش از حد ممکن است موجب تشکیل سنگ کلیه شود. همچنین با وجود اینکه هنوز از لحاظ علمی و به قطع اثبات نشده، اما برخی محققان معتقدند دریافت کلسیم بیش از حد به‌ویژه از طریق مکمل‌های غذایی، خطر بروز بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. گفته می‌شود برای افراد بالای ۵۰ سال، مقدار کل کلسیم دریافتی از مواد غذایی و مکمل‌ها در مجموع نباید بیشتر از ۲۰۰۰ میلی‌گرم در روز باشد.
ویتامین D
ویتامین D با بهبود جذب کلسیم در بدن، به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند. بخشی از ویتامین D مورد نیاز بدن از طریق نور آفتاب قابل تأمین است. افراد می‌توانند مقداری از ویتامین D خود را از نور آفتاب دریافت کنند؛ اما اگر بیشتر اوقات را در خانه یا فضای بسته می‌گذرانید، یا مرتب از کرم ضدآفتاب و عینک آفتابی استفاده می‌کنید، نور آفتاب نمی‌تواند برای دریافت ویتامین D کافی باشد. متخصصان تغذیه معتقدند مقدار ویتامین D مورد نیاز بزرگسالان در سنین ۵۱ تا ۷۰ سال روزانه ۶۰۰ واحد و بعد از ۷۰ سال میزان ۸۰۰ واحد است. این نیاز روزانه بایستی از طریق منابع مختلف غذایی یا مکمل‌ها تأمین شود.
ورزش
انجام تمرینات ورزشی به‌صورت منظم به استخوان‌سازی، قوی شدن اسکلت بدنی و کند شدن روند پوکی استخوان با افزایش سن کمک شایانی می‌کند. صرف‌نظر از اینکه چه زمانی ورزش کردن را شروع کنید، انجام تمرینات منظم در حفظ سلامت استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان همیشه مؤثر است؛ اما اگر از جوانی بطور منظم ورزش کنید، بیشترین تأثیر را روی حفظ سلامت استخوان‌ها خواهد داشت.
توصیه می‌شود تمرینات قدرتی را با تمرینات استقامت و تعادلی ترکیب کنید. تمرینات قدرتی به تقویت عضلات و استخوان‌ها در ستون فقرات و بازوها کمک کرده و تمرینات استقامت مانند پیاده‌روی، آهسته دویدن، صعود از پله‌ها، طناب زدن و اسکی عمدتاً بر استخوان‌های پا، لگن و ستون فقرات تأثیر می‌گذارند. تمرینات تعادلی ورزشی نیز به حفظ تعادل در هنگام حرکت، بخصوص با افزایش سن کمک می‌کند.
درمان پوکی استخوان
اگر آزمایش شما نشان دهد که پوکی استخوان دارید، به احتمال زیاد پزشکتان برای شما داروهایی را به همراه تغییر در سبک زندگی تجویز خواهد کرد. افزایش دریافت کلسیم و ویتامین D همراه با ورزش مناسب از راهکارهای معمول در درمان بیماری پوکی استخوان است.
هیچ درمان قطعی برای بیماری پوکی استخوان وجود ندارد، اما اقدامات مناسب در مواجهه با آن می‌تواند به محافظت و تقویت استخوان‌ها کمک کند. روش‌های رایج درمانی در کند کردن روند پوکی و شکستگی استخوان مؤثر هستند. برخی از آن‌ها نیز موجب بازسازی و از سرگیری رشد استخوان‌ها می‌شوند.
به‌این ترتیب می‌توان گفت بیماری پوکی استخوان در سنین پایینتر قابل پیشگیری است. برای جبران عوامل مؤثر و غیرقابل کنترل نظیر ژنتیک، نژاد و جنسیت، راهکارهای درمانی و پیشگیرانه نظیر تغذیه مناسب و ورزش، برای مبارزه با این بیماری به‌شدت توسط پزشکان توصیه می‌شود.
