تفاوت قالب شعری دوبیتی با قالب شعری رباعی در چیست؟
قالب شعری دوبیتی بخش مهمی از ادبیات و فرهنگ مردم عامه است و همین امر باعث شده که ادیبان سبک کلاسیک از قالب شعری دوبیتی نفرت داشته باشند؛ چراکه زبان عامه را زبانی ناپسند و فاسد می دانند.
برخلاف ادیبات حوزه کلاسیک، صوفیان شیفته این قالب شعری بودند و به سرودن شعر در این قالب علاقه داشتند. چرا که مخاطبان آنان مردم عادی بوده و برای بیان احساسات و مفاهیم کوتاه، کلمات محاوره‌ای و شکسته قالب شعری دوبیتی برای آن ها مناسب‌تر بوده است.
۱- تفاوت در درونمایه و محتوا
قالب شعری دوبیتی دارای زبانی ساده و فاقد آرایه ادبی پیچیده است و اغلب برای مفاهیم عاشقانه، عرفانی و اجتماعی به کار می‌رود. در صورتی که از قالب شعری رباعی بیشتر برای بیان اشعار فلسفی، حکمی و عارفانه و مفاهیم سنگین استفاده می‌شود. به عبارت دیگر می‌توان گفت رباعی حکیمانه اما دوبیتی غنایی و عامیانه است.
۳- تفاوت در وزن
قالب شعری دو بیتی معمولا بر وزن «مفاعیلن مفاعیلن فعولن» است، اما در وزن‌های متفاوت دیگری هم سروده می‌شود. درحالی که قالب شعری رباعی دارای وزن ثابت و خاص «مستفعل مستفعل مستفعل فع» یا همان «لاحول و لاقوه الابالله» است.
یکی از ساده ترین راه‌ها برای تشخیص دوبیتی از رباعی تعیین نوع هجای اول هر مصراع است. به این صورت که اگر اولین هجای هر مصراع کوتاه باشد، دوبیتی و اگر اولین هجای هر مصراع بلند باشد، رباعی است.
هجای کوتاه = صامت + مصوت کوتاه (دوبیتی زیر با هجای کوتاه تشکیل شده از « پ + ــَـ » شروع شده است.)
پریشان شد درخت از حمله‌ی باد
گلی پرپر شد و از شاخه افتاد
در آن آشفتگی مرغ چمن گفت:
چو رفتی از کنارم رفتی از یاد
هجای بلند = صامت + مصوت بلند: (رباعی زیر با هجای بلند تشکیل شده از « ش+ ا » شروع شده است.)
شادی بطلب که حاصل عمر دمی است
هر ذره ز خاک کیقبادی و جمی است
احوال جهان و اصل این عمر که هست
خوابی و خیالی و فریبی و دمی است
هجای بلند= صامت + مصوت کوتاه + صامت: (رباعی تصویر زیر با هجای بلند تشکیل شده از « د + ــَـ + ر » شروع شده است.)
