توصیف تصنیف به صورت مختصر
یکی از قالب های شعری در موسیقی سنتی ما تصنیف می باشد ، که در اینجا به معرفی این نوع موسیقی می پردازیم.
تصنیف چیست ؟
تصنیف قطعهای است موزون که همراه با آهنگ خوانده میشود یا به عبارت دیگر سخنانی شعرگونه که از قسمتهای مساوی یا نامساوی تشکیل شده است. اشعار آن هم میتواند دارای قافیه و وزن باشد و یا گاهی فاقد قافیه و وزن.تصنیف را میتوان کلامی ریتمیک دانست که با موسیقی همراه شود.
تصنیف:
بوی جوی مولیان آید همی
یاد یار مهربان آید همی
این شعر پیشوازی رودکی را که در مدح نوح بن منصور سامانی با چنگ و عود و بربط به آواز درآمده،می توان نوعی تصنیف دانست و پس از آن نیز،برخی شاعران،اشعار خویش را همراه با عود و چنگ می خوانده اند.
در قرن ششم و هفتم تصنیف سرایی معمول بوده،چنانکه دولتشاه سمرقندی نوشته است عبدالقادر عودی برای ابن حسام هروی (متوفی به سال ۷۳۷- هـ . ق) تصنیفی سرود.
در روزگار صفویه نیز سرودن تصنیف معمول و متداول بوده است از جمله تصنیف سازان می توان به شاهمراد خوانساری اشاره کرد که تصنیف های متعددی را سرود.
در عهد زندیه تصنیف های زیادی درباره رشادت لطفعلی خان زند سروده شد.
در زمان ناصرالدین شاه قاجار نیز ترانه های زیادی دهان به دهان گشت که میتوان به تصنیف هایی که درباره ی “ظلّ السلطان”در دوران حکومتش در اصفهان و یا تصنیفی درباره ی ماشین دودی شهر ری، اشاره نمود امامشهورترین تصنیف ساز دوره قاجاریه میرزا علی اکبر خان شیدا بود که همراه با تصنیف سه تار می زد.
عارف قزوینی تصنیف ساز و شاعر معروف اولین کسی بود که تصنیف را برای مقاصد سیاسی و میهنی سرود
ملک الشعرای بهار و رهی معیری نیز از تصنیف سازان معروف بودند.
تفاوت تصنیف با ترانه:
ترانه سرودهای است کوتاه و برآمده از توده مردم، اما تصنیف برای مناسبتهای مختلف ساخته میشود و بعد رواج پیدا میکند.ترانهها را میتوان نوع سبکتر و شادتر تصانیف دانست.
موسیقی ترانه فاقد موازین علمی است در صورتی که تصانیف دارای وزن، قافیه و وزن عروضی هستند.ترانهها بر خلاف تصانیف میتوانند بنا بر نظر خواننده کوتاه و بلند شوند و وزن معینی ندارند.ترانه ساختمانی ساده دارد و فاقد آرایههای ادبی پیچیده است در حالی که تصنیف مملو از آرایهها و … است.ترانه ریتمیک و مولودیک است و اغلب شامل یک قطعه ضربی است و در عین حال سنگینی خاص تصانیف را ندارد.در حالی که تصانیف سنگین و گاهی غیر ریتمیک و اغلب اوقات غیر ملودیک هستند.از انواع ترانه میتوان ترانههای عاشقانه، ترانههای وصفی، ترانههای بزمی، ترانههای حماسی یا رزمی، ترانههای مربوط به حرفهای خاص یا ترانههای لالایی را نام برد.
تصنیف سازان بزرگ دوره معاصر:
از تصنیف سازان بزرگ دوره معاصر: علی اکبر شیدا، عارف قزوینی و محمدعلی امیرجاهد را میتوان نام برد.علی اکبر شیدا و عارف قزوینی نیز از پیشگامان تصنیفسازی در ایران هستند.تصنیفهایی که علیاکبر شیدا سروده است بیشتر دارای مضامین عارفانه و عاشقانه هستند و ساختههای عارف قزوینی مستقیماً درباره انقلاب مشروطه است.امیرجاهد در تصانیف خود مردم را به بازسازی فردی و اجتماعی فرامیخواند و ساختههای او بیشتر دارای مضامین اخلاقی و وطن پرستانه است.
نمونه تصنیف عامیانه که در واکنش به گرانی نان در زمان سفر ناصرالدین شاه به اروپاخوانده شد:
شاه کجکلاه / رفته کربلا / گشته بیبلا
نون شده گرون / یه من یه قرون / یه من یه قرون
ما شدیم اسیر / از دست وزیر / از دست وزیر
به نقل از عبدالله مستوفی