مختصری کنکاش در زندگی جوهری فارابی

کشور ما ایران از زمان گذشته تا به حال ریاضیدانان و منجمان معروفی به خود دیدهکه جوهری فارابی یکی از این منجمان و ریاضیدانان بوده ، در اینجا مختصری به شرح حال و زندگی او پرداخته ایم .

عباس بن سعید جوهری فارابی ریاضیدان و منجم ایرانی اواخر سده دوم و اوایل سده سوم هجری درزمان خلافت مامون خلیفه عباسی در هندسه مشهور بود. وی ازنخستین کسانی است که در جهان اسلام به رصد پرداخت. در رصدهای نجومی که در سال ۲۱۴ه.ق در بغداد و درسال ۲۱۷ه.ق در دمشق صورت گرفت، شرکت داشت. وی علاوه برزیج خود، مولف کتابهای تفسیر کتاب اقلیدس و کتاب الاشکال التی زادها فی المقاله الاولی من اقلیدس بوده است.
والدین و انساب : پدر عباس بن سعید جوهری مردی از اهالی فاراب به نام سعید جوهری بوده که گویا به مرو (پایتخت اولیه مامون ) مهاجرت کرده بود.

فعالیت ها و تحصیلات عباس بن سعید جوهری فارابی

عباس بن سعید جوهری پس از اتمام علوم مقدماتی ( زبان عربی) ، قرآن و ادبیات فارسی و علوم دینی به تحصیل حرفه ای هندسه و نجوم پرداخت و چنان در این علوم استاد شد که در رصدهای نجومی سالها ۲۱۴ه.ق در بغداد و ۲۱۷ه.ق در دمشق شرکت داده شد.

روزگار تحصیل عباس بن سعید جوهری معاصر با ‎آغاز نهضت ترجمه علوم یونانی، قبطی ( مصری) ، سانسکریت و پهلوی به عربی بود. پیش از آن نیز تحت تاثیر روحیه دانش در دست مامون محافل علمی تحقیق و بحث و مناظره دردربار و جای جای مرو و خراسان تشکیل شده بود.

عباس بن سعید جوهری در کنار رصد نجوم وتالیف و تحقیق دراین زمینه، به مطالعه کتب یونانی چون اقلیدس می پرداخت.

در منابع نامی ازاستادان عباس بن سعید جوهری ذکر نشده است، اما می دانیم که وی از کتابها اقلیدس در زمینه ادبیاات بهره فراوان برده و برآنها شرحهایی نگاشته است.

شرایط زندگی جوهری فارابی

اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی : مرو در روزگار اوایل خلافت مامون خلیفه عباسی محل تجمع دانشمندان عمدتا ایرانی و گاه غیر ایرانی بود کهمامون آنها را از اقصی نقاط امپراتوری خود برای مناظره در مسائل گوناگون علمی و فلسفی و دینی به مرو فرا خواند. وی از دانشجویان جوان نیز حمایت می کرد. در چنین شرایطی بود که عباس بن سعید جوهری آغاز به تحصیل کرد.
تحصیلات رسمی و حرفه ای : عباس بن سعید جوهری پس از اتمام علوم مقدماتی ( زبان عربی) ، قرآن و ادبیات فارسی و علوم دینی به تحصیل حرفه ای هندسه و نجوم پرداخت و چنان در این علوم استاد شد که در رصدهای نجومی سالها ۲۱۴ه.ق در بغداد و ۲۱۷ه.ق در دمشق شرکت داده شد.
خاطرات و وقایع تحصیل : روزگار تحصیل عباس بن سعید جوهری معاصر با ‎آغاز نهضت ترجمه علوم یونانی، قبطی ( مصری) ، سانسکریت و پهلوی به عربی بود. پیش از آن نیز تحت تاثیر روحیه دانش در دست مامون محافل علمی تحقیق و بحث و مناظره دردربار و جای جای مرو و خراسان تشکیل شده بود.
فعالیتهای ضمن تحصیل : عباس بن سعید جوهری در کنار رصد نجوم وتالیف و تحقیق دراین زمینه، به مطالعه کتب یونانی چون اقلیدس می پرداخت.
استادان و مربیان : در منابع نامی ازاستادان عباس بن سعید جوهری ذکر نشده است، اما می دانیم که وی از کتابها اقلیدس در زمینه ادبیاات بهره فراوان برده و برآنها شرحهایی نگاشته است.

وقایع میانسالی : میانسالی عباس بن سعید جوهری معاصر با شهادت امام رضا (ع) (ولیعهد مامون) و تغییر پایتخت مامو از مرو به بغداد بود. با این تغییر خراسان تا حدی موقعیت مرکزی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خودرا از ست داد. ازاین رو بسیاری از دانشمندانش به همراه مامون یا به دنبال وی به بغداد رفتند که از آن جمله اند عباس بن سعید جوهری که در دمشق نیز سفرهایی کرد و در آنجا به استخراج رصد می پرداخت.
زمان و علت فوت : منابع تاریخ دقیق در گذشت عباس بن سعید جوهری را بیان نمی کنند. اما وی احتمالا در اواسط سده سوم هجری قمری در گذشته است.
مشاغل و سمتهای مورد تصدی : عباس بن سعید جوهری به عنوان منجم وهندسه دانی بزرگ در عصر مامون و احتمالا جانشینان او مشهور بود. از سوی دیگر در تهبه رصد سالهای ۲۱۴ه.ق در بغداد و ۲۱۷ه.ق که در دمشق شرکت داشته است. بنابراین می توان حدس زد که وی از منجمین مهم دربار خلفای عباسی به ویژه مامون بوده است.
فعالیتهای آموزشی : گر چه در منابع نامی از شاگردان یا ذکری از تدریس عباس بن سعید جوهری نیامده است اما بسیار محتمل است که در بغداد و دمشق به تدریس نجوم و هندسه نیز می پرداخته باشد. به ویژه که کتب او در این زمینه ها، راهنمای دانشمندان پس از خود از جمله خواجه نصیر الدین طوسی شد.
مراکزی که فرد از بانیان آن به شمار می آید : عباس بن سعید جوهری فارابی ریاضیدان و منجم ایرانی اواخر سده دوم و اوایل سده سوم هجری درزمان خلافت مامون خلیفه عباسی در هندسه مشهور بود. وی ازنخستین کسانی است که در جهان اسلام به رصد پرداخت. در رصدهای نجومی که در سال ۲۱۴ه.ق در بغداد و درسال ۲۱۷ه.ق در دمشق صورت گرفت، شرکت داشت. وی علاوه برزیج خود، مولف کتابهای تفسیر کتاب اقلیدس و کتاب الاشکال التی زادها فی المقاله الاولی من اقلیدس بوده است.
سایر فعالیتها و برنامه های روزمره : عباس بن سعید جوهری در کنار رصد نجوم، به مطالعه آثار یونانیان در نجوم و هندسه از جمله اقلیدس و شرح این آثار علاقمند بود.
شاگردان : درمنابع تاریخی نامی از شاگردان عباس بن سعید جوهری نیامده است. اما کتابهای وی مورد استفاده دانشمندان پس از او از جمله خواجه نصیر الدین طوسی حکیم ایران عهد ایلخانان مغول قرار می گرفته است.

آرا و گرایشهای خاص : عباس بن سعید جوهری از منجمینی بود که به هندسه یونانی علاقه بسیار داشت و نظریات اقلیدس را مورد موشکافی و تحلیل قرار می داد.
فوت او : منابع تاریخ دقیق در گذشت عباس بن سعید جوهری را بیان نمی کنند. اما وی احتمالا در اواسط سده سوم هجری قمری در گذشته است.