حکم فقهی بازاریابی شبکه ای از دیدگاه مراجع تقلید چیست؟

حکم فقهی بازاریابی شبکه ای همواره محل ابهام بوده و برخی از این ابهام سوء استفاده کرده و با جعل، تحریف و سوالات مبهم سعی کرده اند نظرات فقهی پیرامون بازاریابی شبکه ای را غیر از آن چه که هست جلوه دهند و با انتشار نظرات تحریف شده فقهی دستاویزی برای اقدامات خود بیابند.

حکم فقهی بازاریابی شبکه ای

این مطلب تنها به استفتائات مراجع اختصاص یافته است و بنابر مدارک محکم (وب سایت مراجع، تماس تلفنی و ایمیل) تهیه شده است. در بخش دیگری از مطلب به صورت تحلیلی به دلایل شرعی بودن یا نبودن بازاریابی شبکه ای پرداخته ایم. امیدواریم که این مطلب در صفحه دخل و خرج بتواند شما را برای تصمیم بهتر راهنمایی کند. تقریبا اکثر مراجع تقلید در مورد بازاریابی شبکه ای، نظر خود را اعلام کرده اند. از آنجا که نظر مراجع تقلید در مواجهه با بازاریابی شبکه ای متفاوت است، لازم است متن با دقت کافی مطالعه شود.

علاوه براین، باید توجه کنیم که مراجع به صورت کلی حکم می دهند اما موضوع شناسی به مقلد مربوط می شود. برای مثال، مراجع تقلید می گویند احتکار حرام است اما این که عملی که انجام می شود، مصداق احتکار است یا نه؟ به عهده مقلد گذاشته اند. لذا حکم مراجع براساس آیین نامه وزارت صنعت می باشد. حال چنانچه این آیین نامه در واقعیت عمل نشود، موضوع دیگری است که حکم مذکور ناظر به آن نیست. در ادامه آخرین استفتائات از مراجع آورده شده است:

آیت ا… سیستانی
آیت ا… سیستانی فعالیت در بازاریابی شبکه ای را جایز نمی دانند. در سایت رسمی ایشان آمده است:
نظر (معظم له) در مورد بازاریابی هرمی و بازاریابی شبکه ای چیست؟
حضرت آقا (مد ظله) این گونه معاملات را اجازه و تصحیح نمی فرمایند.
با این حال، صفحه «دخل و خرج» ضمن تماس با دفتر ایشان، تفاوت های بازاریابی شبکه ای و هرمی را ذکر کرد و آیین نامه وزارت صنعت را در این زمینه یادآور شد اما پاسخگوی دفتر ایشان ضمن بیان این که از این مسائل اطلاع داریم، خلاف شرع بودن بازاریابی شبکه ای را تکرار نمود.

آیت ا… مکار م شیرازی
در پایگاه اطلاع رسانی آیت ا… مکارم شیرازی آمده است:

نظر حضرت عالی در مورد فعالیت های اقتصادی به صورت بازاریابی شبکه ای که تحت عناوین جدید و با تغییراتی در روش اجرا، رایج گردیده و بعضا مدعی اخذ مجوز های قانونی هستند، چیست؟

تنها در صورتی که بازاریابی به صورت شبکه ای و زیرمجموعه ای نباشد و سود حاصله فقط به بازاریاب اول تعلق گیرد، اشکالی ندارد و غیر آن اشکال دارد. البته ممکن است در طرح های جدید، بعضی از اشکالات این کار برطرف شده باشد ولی هنوز اشکال اصلی که استفاده بازاریاب های بالواسطه می باشد و نوعی «اکل مال به باطل» است وجود دارد.لذا آیت ا… مکارم شیرازی صراحتا اعلام می کنند که این فعالیت خلاف شرع است. چرا که بنای بازاریابی شبکه ای بر استفاده از زیرمجموعه های آن است.

آیت ا… خامنه ای
در آخرین به روزرسانی «پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری» در مورخ ۳۰ آذرماه ۹۵ نظر ایشان این گونه بیان شده است:

همانگونه که مستحضرید آیین نامه ای توسط وزارت صنایع، جهت فعالیت شرکت های بازاریابی شبکه ای تنظیم شده است، خواهشمند است نظر فقهی مقام معظم رهبری (مدظلّه العالی) را در مورد این آیین نامه و فعالیت طبق آن اعلام فرمایید.

چنانچه آیین نامه مزبور از نظر شورای محترم نگهبان مورد تأیید باشد، فعالیت اقتصادی بر طبق آن فی نفسه اشکال ندارد.
همانگونه که از این سوال و جواب برمی آید، نظر رهبری تبعیت از نظر شورای نگهبان است. از آنجایی که فعالیت بازاریابی شبکه ای براساس آیین نامه وزارت صنعت مجاز است و مسیر قانون گذاری را از مسیر مجلس طی نکرده، به تصویب شورای نگهبان نرسیده است.

با این حال، شورای نگهبان در ۲۴ آبان ماه نظر خود را در مورد بازاریابی شبکه ای که در قالب ارجاع از دیوان عدالت اداری صورت گرفته بیان کرده است. ماجرا از این قرار بود که فردی به نام محمد برو مند از وزارت صنعت، معدن و تجارت شکایت می کند که در مورد بازاریابی شبکه ای خلاف شرع عمل می کند.

دیوان عدالت اداری هم از شورای نگهبان استعلام می کند. شورای نگهبان در پاسخ به این استعلام، اعلام می کند:«موارد سوال فی نفسه خلاف موازین شرع شناخته نشد» اگرچه ظاهر این پاسخ می تواند موید خلاف شرع نبودن بازاریابی شبکه ای باشد، اما باید به لفظ «فی نفسه» توجه داشت.

به نظر می رسد که مراد شورای نگهبان قانون اساسی این است که اگر فعالیت های بازاریابی شبکه ای دقیقا مطابق آیین نامه باشد، مغایرتی با شرع ندارد. اتفاقی که کمتر در واقعیت رخ می دهد.

آیت ا… صافی گلپایگانی
نظر جناب عالی در مورد درآمد حاصل از بازاریابی شبکه ای و هرمی چیست؟
به طور کلّی دادن پول در مقابل دلالی فردی که مشتری را به صورت مستقیم معرفی می کند تحت عنوان جعاله اشکال ندارد امّا چنانچه این گونه پرداخت حقّ دلالی به صورت هرمی باشد، به این صورت که در هنگام معرّفی مشتری توسط نفرات بعدی به نفرات اول هم مبلغی بدهند، محلّ اشکال و اکل مال به باطل است.

آیت ا… وحید خراسانی
دفتر آیت ا… وحید خراسانی در سایت خود نوشته است:
آیا بازاریابی شبکه ای صحیح است؟
جواب) بازار یابی شبکه ای بنابر احتیاط واجب صحیح نیست و در این احتیاط واجب نمی توانید به کسی دیگر رجوع نمایید.
به این ترتیب آیت ا… وحید خراسانی هم بازاریابی شبکه ای را عملا جایز ندانسته اند.

آیت ا… علوی گرگانی
آیت ا… علوی گرگانی در وب سایت خود این گونه فعالیت ها را مجاز ندانسته اند. با این حال و با وجود برخی شایعات در زمینه نظر ایشان، مصاحبه ای را ترتیب داده اند. این مصاحبه از پایگاه اطلاع رسانی این مرجع که در تیرماه ۹۵ صورت پذیرفته، نقل می شود: «پیرو آنچه که اخیرا در برخی رسانه ها و شبکه های مجازی منتشر شده است مبنی بر این که مرجع عالیقدر حضرت آیت ا… العظمی علوی گرگانی مد ظله فعالیت در بازاریابی شبکه ای را حلال و مجاز دانسته اند، اعلام می گردد که ایشان مطلقا این نوع فعالیت را مجاز ندانسته و حلال نمی دانند»

آیت ا… نوری همدانی
در مورد بازاریابی شبکه ای آیا پولی که از طریق بازاریابی شبکه ای به دست می آید حلال است یا حرام؟
کسب درآمد از طریق مذکور جایز نیست.

مطالعه بیشتر:

توصیه هایی برای بازاریابی کسب‌و‌کارها در شبکه‌ های اجتماعی