ایران چگونه در نبرد سالامیس شکست خورد؟

در کل مرحله دوم جنگ‌های ایران و یونان شامل ۷ نبرد بوده و از سال ۴۸۰ تا ۴۷۹ پیش از میلاد به درازا کشیده شده است.  در سال ۴۸۰ پیش از میلاد بود که ارتش هخامنشی ( در آن زمان پادشاه ایران خشایارشا بود) به یونان حمله کرده اما نهایت در این نبرد مهم و در زمان حساس ارتش ایران شکست می‌خورد. با این مقاله از جدول یاب  همراه باشید تا با جزئیات این نبرد بزرگ آشنا شوید.

جنگ دریایی خشایار شا

به گفته‌ی هرودوت مورخ سرشناس، پیش از آنکه نبرد ایران و یونان در سالامیش آغاز شود، خشایارشا شاهنشاه ایران از تمام فرماندهان در رابطه با نبرد دریایی با یونانیان نظرخواهی می‌کند. تمام فرماندهان موافقت خود را با نبرد دریایی با یونانیان اعلام می‌کنند، به جز آرتمیس؛ آرتمیس به خشایارشا می‌گوید: « من که در تمامی نبردهای شاه به لحاظ شجاعت و فداکاری از احدی کمتر نبوده‌ام، عرضم این است که نیروهای خود را بی‌جهت تلف نکنید و از رزم دریایی احتراز جوئید زیرا یونانیان در کار دریا برتری دارند.»

وقایع پیش از جنگ

در آغاز پادشاهی خشایارشا، او هیچ گاه موافق جنگ با یونان نبود، ولی نزدیکان شاه و سرداران ایران او را به جنگ یونان بر می انگیختند و شکست ماراتون را مایه سرافکندگی و شرمساری پارسیان می دانستند و از شاه بزرگ درخواست میکردند تا فرصت گرفتن انتقام را به آنان بدهد و بالاخره آنان موفق شدند تا رای شاه را بزنند و او را با خواسته هایشان همراه کنند.

پس از آنکه خشایارشاه تصمیم گرفت به یونان حمله کند، سپاه بسیار بزرگی از اقوام گوناگون و از ایالت های گوناگون گرد آورد و در سال ۴۸۰ پیش از میلاد مسیح به سوی داردانل به حرکت درآمدند و در جنگ ترموپیل سپاه یونان را در هم شکستند و آتن را تسخیر و دیوارهای شهر را از بیخ و بن کَندند. پس از شکست ترموپیل و سقوط آتن، نیروی دریایی یونان پس از اطلاع از شکست یونانیان در ترموپیل از آرتی میزیوم گریختند٫ تمیستوکلس یکی از رجال آتن پس از مذاکره با اسپارتیان٫ ناوگان یونان را وادار کرد که پس از ترک آرتی میزیوم به سالامیس برود.

علت حمله به یونان

حمله خشایارشاه به یونان را عده‌ای از جهت همان رویدادهایی که هردوت گفته می‌دانند (که در زیر بیاید) عده‌ای هم به این عقیده‌اند که مملکتی که در مسیر قشون کشی و تصرف سرزمین‌ها در آمده به این راحتی‌ها از این مسیر خارج نمی‌شود و خشایارشا هم خواسته به وسعت کشور اضافه کند.

هردوت گوید:
خشایارشاه در صدد استفاده از اختلافات داخلی یونانیان نبود و نمی‌خواست به این کشور حمله کند. اما اطرافیان وی از جمله مردونیه داماد داریوش شکست نبرد ماراتون را مایه سرشکستگی ایران می‌دانست و خشایارشا را به انتقام فرامیخواند. یونانیان مقیم دربار ایران نیز که از حکومت این کشور ناراضی بودند، از خشایارشا درخواست می‌کردند که به یونان یورش برد. در آنزمان در یونان حکومت‌های مستقلی با عنوان دولت شهر بر هریک از سرزمین‌های این کشور حکمرانی می‌کرد.

تصمیم حمله به یونان

سرانجام خشایارشا به قصد حمله به یونان به کاپادوکیه واقع در آسیای صغیر رفت و این شهر را مرکز ستاد فرماندهی خود قرار داد. وی سه سال تمام به تجهیز سپاه مشغول شد و در نهایت سپاه بزرگی که بنا به گفته هرودوت در آن، ۴۶ گونه نژاد و قوم مختلف حضور داشتند، بسیج کرد و در بهار ۴۸۰ قبل از میلاد به سوی یونان حرکت کرد. عرب‌ها، هندی‌ها، پارس‌ها، مادها، سکاها، فنیقی‌ها، مصری‌ها و حتی ساکنان جزایر خلیج فارس نیز در این لشکرکشی حضور داشتند. البته لازم بتذکر است که مورخان یونانی در مورد تعداد افراد قشون ایران در این لشکرکشی راه مبالغه نموده‌اند و گاه تا پنج میلیون نفر نیز ذکر کرده‌اند اما بنا بر گفتهٔ مورخان جدید تعداد لشکر خشایار بین هشتاد تا سیصد هزار نفر بوده‌است که البته همهٔ آن‌ها سرباز نبوده و بسیاری آشپز و ملوان و … در این ارتش خدمت می‌نمودند.

نبرد ترموپیل و تصرف آتن

نبرد ترموپیل یکی از نبردهای ایران و یونان است که در سال ۴۸۰ پیش از میلاد در تنگهٔ ترموپیل، بین سپاهیان لئونیداس، پادشاه اسپارت و سپاهیان خشایارشا هخامنشی در گرفت. لئونیداس به همراه سپاهش خود را به کشتن دادند تا عقب نشینی قوم را تأمین کنند. پس از تسخیر ترموپیل توسط ایران آتن در معرض تهدید قطعی واقع شد و آتنی‌ها ناچار شدند با زنان و اطفال خویش به جانب جزیرهٔ سالامیس در جنوب آتن راه بیفتند. طولی نکشید که آتن بوسیلهٔ سپاه خشایارشا تسخیر شد و ارگ آن هم به تلافی ماجرای به آتش کشیدن سارد توسط یونانی‌ها، در زمان داریوش بزرگ طعمه حریق شد. (البته در این مورد نیز گمانه‌زنی‌ها یک‌سویه و از جانب یونانیان بوده و مورد تائید همگان نیست)

نبرد دریایی سالامیس

مدارک این نبرد متأسفانه یکطرفه‌است زیرا هر چه ما در بارهٔ این نبرد می‌دانیم مطالبی است که هرودوت تاریخ‌نویس یونانی ذکر کرده‌است و در مدارک شرقی کلمه‌ای وجود ندارد. پس از نبرد ترموپیل و تسخیر آتن توسط خشایارشا در واقع جنگ ایران و یونان خاتمه یافته بود و نبرد دیگری در حقیقت هیچ ضرورتی نداشت چرا که نیروی دریایی ایران در آن هنگام بر دریاها مسلط بود.

پس از شنیدن خبر تسخیر آتن توسط خشایارشا، یونانیان اقدام به مشورت نمودند یکی از بزرگان آتن به نام تمیستوکلس معتقد بود که در جزیره سالامیس به دفاع بپردازند اما سایر یونانیان می‌گفتند این کاری بیهوده است که برای دفاع گوشه‌ای از کشوری جانبازی کنند که قلبش آتن هم‌اکنون در دست دشمن است و جهازات باید در دریا برای دفاع از پلوپونز بکوشند. تمیستوکلس که دید نمی‌تواند نظر خود را به دیگران بقبولاند، نامه‌ای به شاه ایران نوشت و خود را از طرفداران ایران نشان داده گفت که چون یونانیان قصد فرار دارند، وقت آن است که سپاه پارس آنان را یکسره نابود کند. خشایارشا پیغام را راست انگاشته، ناوگان مصری تحت فرماندهی ایران جزیره پنسیلوانیا را تسخیر کرد. یونانیان در جزیره سالامیس گیر افتادند و لذا گفتند «یا باید در همین جا مقاومت کنیم یا نابود شویم» و این همان چیزی بود که تمیستوکلس می‌خواست.

آرتمیس، ساتراپ زن کاریا، به گفتهٔ هرودوت تنها کسی بود که قبل از نبرد با شرکت ایران، در این نبرد مخالفت کرد. قبل از شروع نبرد دریایی سالامیس، خشایارشا از همهٔ امیران محلی و فرماندهان دریایی نظرشان را راجع به نبرد دریایی خواسته بود. پاسخ‌ها تماماً در تأیید نبرد دریایی با نیروی بحریه یونان بود، مگر نظر آرتمیس، او گفت «من که در تمامی نبردهای شاه به لحاظ شجاعت و فداکاری از احدی کمتر نبوده‌ام، عرضم این است که نیروهای خود را بی‌جهت تلف نکنید و از رزم دریایی احتراز جوئید زیرا یونانیان در کار دریا برتری دارند. چه الزامی در این کار است؟» اما فرمان شاه بر آن شد که رأی اکثریت به کار بسته شود و خود شاه شخصاً ناظر جریان نبرد باشد. با شروع نبرد آرتمیس نیز علی‌الرغم مخالفت اولیه، فرماندهی پنج کشتی جنگی را برعهده گرفته و در نبرد شرکت کرد.

نیروی دریایی ایران برخلاف کشتی‌های یونانی که آرایش صف را اختیار کرده بودند به دلیل تنگی جا بطور ستونی اقدام به حمله کرد و ناگهان زیر آتش نیروهای دشمن قرار گرفت. نبرد تا شب ادامه داشت و در این نبرد بیش از نیمی از کشتی‌های ایران و دو سوم کشتی‌های یونان نابود شدند و لذا سپاه ایران اقدام به عقب نشینی کرد. یونانیان که ابتدا متوجه پیروزی خود نشده بودند در صبح روز بعد با شگفتی دیدند که از کشتی‌های ایرانی خبری نیست! تمیستوکلس بعد از این پیروزی گفت «حسادت خدایان نخواسته که یک شاه واحد بر آسیا و اروپا حکمرانی کند.»

در این زمان خشایارشا نگران این موضوع شد که یونانی‌ها پلی که از آسیا به اروپا ساخته بود (هلس پونت) را نابود کنند و لذا اقدام به مشاوره با سرداران خود نمود. نظر مردونیه این بود که خود وی با تعدادی سپاهی برای تسخیر کامل یونان در این سرزمین باقی بمانند و خشایارشا با سربازانش به آسیا برگشت.

نظر به این موضوع که چرا یونانی‌ها پل را نابود نکردند باید گفت که در آغاز چنین تصمیمی داشتند ولی آریستید گفت که اگر ما پل را نابود کنیم خشایارشا با تمام قوا حمله می‌کند و اینقدر پافشاری می‌کند که احتمال زیاد فتح نصیبش می‌شود. پس به این دلیل پل نابود نشد و اکثر سپاه ایران به آسیا بازگشت و مابقی در اروپا تحت فرمان مردونیه ماند تا جدال پلاته.

لایل شکستد سپاه ایران در سالامیس

از دلایل شکست ایران در سالامیس٫ می توان به دو نکته اشاره کرد:
۱. یکم اینکه ایرانیان دچار اشتباه شده و خلیج سالامیس را به عنوان محل نبرد خود با یونانیان انتخاب کردند. بدون شک اگر این جنگ در گستره دریا در میگرفت ایرانیان حداقل اگر شکست می خوردند به آن صورتی که در سالامیس نابود شد ٫ شکست نمی خوردند.
۲. دلیل دوم این شکست زیادی شمار نفرات آنان بود که قبل از اینکه برای ایرانیان مفید باشد در وهله اول به خود ایشان ضرر رسانید و همان طور که دیدیم در سالامیس زیادی شمار ناوهای ایرانی به ضرر ایرانیان تمام شد.
بعد از این شکست هم خشایارشا به ایران بازگشت و ادامه ماموریت را به مردونیه سپرد.

معنی سالامیس

جزیره سالامیس (به یونانی: Σαλαμίνα) بزرگترین جزیره یونان واقع در خلیج سارونیک است. این جزیره ۲ کیلومتر از کرانه پیره و ۱۶ کیلومتر از غرب آتن فاصله دارد. شهر اصلی جزیره، سالامینا است که در کرانهٔ رو به غرب خلیج سالامیس قرار گرفته و به خلیج سارونیک رو دارد. بندر اصلی این جزیره پالوکا است که دومین بندر بزرگ یونان پس از پیره به شمار می رود.