معنای نام ” مجتبی” چیست؟
معنای «مجتبی» و مصدر آن چیست؟
پاسخ اجمالی
واژه «مجتبی»، برگرفته از ریشه «جبی» است. معنای اصلی «جبی» جمع کردن و جمع شدن است؛ مانند جمع شدن آب در حوض.[۱] وقتی این کلمه به باب افتعال برده شود، مصدر آن «اجتباء» می‌شود، و به معنای جمع کردن با انتخاب و برگزیدن است.[۲]برخی نیز گفته‌اند وقتی «جبی» به باب افتعال برده می‌شود دلالت بر دقت و امتیاز خاص می‌کند.
[۳]«مجتبی» نیز اسم مفعول از باب افتعال و به معنای «برگزیده شده» است.
به عبارت بهتر؛ واژگان «اجتباء» و «مجتبی» در متون اسلامی؛ برگزیده شدن بنده‌ای از ناحیه خداوند بوده و به‌معنای اختصاص دادن او به فیض‌های خاص الهی است که نتیجه آن حاصل شدن انواع نعمت‌ها برای او است و این موهبت تنها برای فرستادگان خاصی از جانب حضرت حق اختصاص یافته است. برخی از موهبت‌هایی که بر اساس نص صریح قرآن به افراد مجتبی(برگزیده) داده شده است عبارت‌اند از: علم به تأویل احادیث،[۴] علم به غیب،[۵] هدایت،[۶] نفی حرج[۷] و صلاح.[۸]
شخصی که مُجْتَبی است، خداوند او را برای کارهای بزرگی؛ مانند رسالت و امامت و ولایت برمی‌گزیند.
بر اساس روایاتی، لقب «مجتبی» برای رسول خدا(ص)[۹] و امام حسن(ع)[۱۰] به کار رفته است، اما این لقب درباره امام حسن شهرت یافته است. به دیگر سخن؛ لقب «مجتبی» برای همه ائمه اطهار(ع) صحیح و شایسته است؛ چون همه آن بزرگواران برگزیدگان الهی و مقربان درگاه او هستند. آن‌چنان که در زیارت جامعه می‌خوانیم: «اصْطَفَاکُمْ بِعِلْمِهِ وَ ارْتَضَاکُمْ لِغَیْبِهِ وَ اخْتَارَکُمْ لِسِرِّهِ وَ اجْتَبَاکُمْ بِقُدْرَتِه».[۱۱]
منابع:
[۱]. ازهرى، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، ج ۱۱، ص ۱۴۶، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول؛ راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، ص ۱۸۶، بیروت، دار القلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
[۲]. مفردات ألفاظ القرآن، ص ۱۸۶؛ واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق، مصحح، شیری، علی، ج ۱۹، ص ۲۶۷، بیروت، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
[۳]. مصطفوى، حسن، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، ج ۲، ص ۵۳، بیروت، قاهره، لندن، دار الکتب العلمیه، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، چاپ سوم.
[۴]. «وَ کَذلِکَ یَجْتَبیکَ رَبُّکَ وَ یُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْویلِ الْأَحادیث»؛ یوسف، ۶٫
[۵]. «وَ ما کانَ اللهُ لِیُطْلِعَکُمْ عَلَى الْغَیْبِ وَ لکِنَّ اللهَ یَجْتَبی مِنْ رُسُلِهِ مَنْ یَشاءُ»؛ آل عمران، ۱۷۹٫
[۶]. «وَ إِذا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآیَهٍ قالُوا لَوْ لا اجْتَبَیْتَها»؛ اعراف، ۲۰۳٫
[۷]. «وَ جاهِدُوا فِی اللهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباکُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ»؛ حج، ۷۸٫
[۸]. «فَاجْتَباهُ رَبُّهُ فَجَعَلَهُ مِنَ الصَّالِحین»؛ قلم، ۵۰٫
[۹]. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج ۱۶،ص ۱۳۰، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش؛ زرندی حنفی، جمال الدین محمد بن یوسف، نظم درر السمطین فی فضائل المصطفى و المرتضى و البتول و السبطین(علیهم السلام)، ص ۲۷، بیروت، دار إحیاء التراث العربى، چاپ اوّل، ۱۴۲۵ق.
[۱۰]. طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، ص ۸۱، بیروت، دار القار، چاپ اول، ۱۴۲۲ق؛ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع)، ج ۴، ص ۴، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
[۱۱]. شیخ صدوق، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، محقق، غفاری، علی اکبر، ج ۲، ص ۶۱۱، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
