جشن تیرگان آیینی کهن در مازندران
مهتاب دهقانی
واژه آب که جمع آن آبان است در اوستا و پهلوی «آپ» و در سانسکریت « آپه» و در فارسی هخامنشی «آپی» می‌باشد. ایرانیان کهن آب را مقدس می‌شمردند و هیچ گاه آن را آلوده نمی‌کردند و آبی را که اوصاف سه گانه‌اش (رنگ، بو، مزه) دگرگون می‌شد، برای آشامیدن و شستشو به کار نمی‌بردند.
«استرابون» جغرافیدان یونانی آورده است: « … ایرانیان در آب روان خود را شستشو نمی‌دهند و در آن لاشه، مردار و آنچه ناپاک است نمی‌اندازند… ».
دوازدهم آبان ماه برابر با سیزدهم تیر ماه تقویم طبری و روز جشن تیرگان در مازندران است که «تیر ماه سیزه شو» نامیده می‌شود. جشن تیرگان برگرفته از ستاره تیشتر اتیرا از صور فلکی شعرای یمانی و با یادمان فداکاری آرش کمانگیر در هر سال انجام می‌شود.
پدرانمان در گذشته در چنین روزی علاوه بر پاکیزگی و استحمام، لباس‌های خوب و نو می‌پوشیدند. عصر آن روز زیارت قبور در گذشتگان می‌رفتند و با یاد آنان، شادمانی برای روح‌شان ارزانی می‌نمودند. همچنین در آن شب، غذای خوبی درست می‌کردند و در هنگام شب نشینی، اقوام همه در یک جا گرد هم می‌آمدند و علاوه بر خوردن تنقلات از جمله گندم بو داده، کشمش، مغز گردو و ….که توسط بانوی خانه آماده می‌شد، خوراکی‌های پخته مانند کدو، سیب زمینی، لوبیا، چغندر، سیب، هویج، و… درست می‌کردند. از مهم ترین میوه‌ای که معمولا آن شب می‌خوردند، انار بود.
تیرما سیزه شو بازمانده جشن تیرگان است که در دوره هند و ایرانی در میان بومیان شرقی ایران برگزار می‌شده و اکنون نیز در نقاطی از شمال ایران، به ویژه توسط کوه نشینان مازندران هر سال برپا می‌شود.
مورخان قدیم با تکیه بر روایت بیرونی در آثار الباقیه، برای جشن تیرگان دو مناسبت ذکر کرده اند: ۱ – تیر اندازی آرش ۲ – مبارزه با خشکسالی و باران خواهی. پژوهندگان اخیر، خاستگاه این جشن آریایی را در اسطوره آرش، کشت و طلب باران همزمان با طلوع ستاره تیشتر دانسته‌اند. این جشن نام دیگری هم دارد « لال لالی شو» که با برپایی آیین‌های ویژه و آماده کردن خوراکی‌های سیزده‌گانه جشن گرفته می‌شود.
