جشن «چله بزرگ» چرا فراموش شد؟
مهتاب دهقانی
آنچنان که از روایت‌های تاریخی مستند و شفاهی برمی‌آید، یکی از باورهای عمومی در ایران‌زمین این است که گل نیلوفر با خورشید در پیوند بوده و زمان شکوفایی روزانه آن با خورشید هماهنگ است.
نقل است که گل‌دهی نیلوفر در طولانی‌ترین روز و عمودی‌ترین تابش خورشید و زمان شکوفایی روزانه آن همراه با دمیدن خورشید است. این ویژگی‌ها موجب شده بود که نیلوفر و خورشید را از یک خاستگاه و در پیوند با یکدیگر به شمار آورند و گرامیداشت نیلوفر را گرامیداشت خورشید بدانند. در تقویم کهن ایرانی، چهل یا چله تموز حدوداً از اول تیرماه آغاز می‌شد و تا دهم مرداد، یعنی چهلمین روز فصل تابستان ادامه می‌یافت.
«چله بزرگ» یکی از جشن‌های زیبا و اصیل ایرانی بود که امروزه تا حدودی به دست فراموشی سپرده شده است و جز در برخی نواحی محدود، از جمله جنوب خراسان، در دیگر نواحی این سرزمین پهناور نه تنها برگزار نمی‌شود، بلکه بسیاری از ایرانیان حتی با این جشن و ریشه آن آشنایی ندارند.
در این جشن، ده مرد با کلاه و شولای گالشی به میدان می‌رفتند، دور آتش می‌چرخیدند و نوازنده‌های محلی، موسیقی می‌نواختند. خورشید که در حال غروب بود، زمان روشن کردن آتش فرامی‌رسید. هیزم‌های آغشته به نفت که شعله‌ور می‌شدند، مردم به آن نزدیک می‌شدند و همه با هم شعری مربوط به این آیین را می‌خواندند. گالشان لباس‌های کهنه خود شامل نمد، شولا و دیگر البسه غیرقابل استفاده را در آتش می‌سوزاندند. به نوعی آتش را هم وسیله خبررسانی و هم جزو مقدسات چهارگانه آفرینش می‌دانستند.
به جز ایرانیان و زرتشتیان، پیروان آیین‌های دیگر هم کمابیش برای این عنصر ارزش قائلند، چنان که پیروان بودا آتش را هرگز با فوت کردن خاموش نمی‌کنند.
جشن چله تابستان، جشن نوروز بل، جشن نیلوفر، چله تموز، زیارتگاه نارکی، همه این اسامی حکایت از این جشن بزرگ در میانه‌های تابستان ایران باستان دارد.
این آیین که به آن چله تابستان گفته می‌شد، پس از اسلام در زمان دیلمیان که خود را وارث حکومت‌هایی چون اشکانیان، ساسانیان و هخامنشیان می‌دانستند، رونق گرفت و با نام نوروزبل میان مردم رایج شد. این آیین از دیلمان آغاز شده و تا پای کوه دماوند امتداد دارد.
در استان گیلان به آن سال دیلمی می‌گویند و با اختلاف ۱۲ روز در استان مازندران نیز برگزار می‌شود که در این ناحیه به تحویل سال تبری معروف است. امید که در این تابستان محفل‌تان گرم و دل‌هایتان خنک از لطف و مهر خدایی باشد.
