احکام نبش قبر از نظر مراجع تقلید چیست ؟
مراجع تقلید درباره احکام نبش قبر نظراتی دارند که با هم می خوانیم :
نبش قبر از دیدگاه همه مذاهب اسلامی حتی در وهابیت حرام است، زیرا شکافتن و نبش قبر که موجب نمایان شدن جسد متلاشی شده میت می‌شود، اهانت و هتک حرمت به وی تلقی شده حتی در صورت وجود برخی امور لازم و عقلایی، اکثر علما حتی‌الامکان بدیل دیگری جایگزین و از این کار پرهیز می‌کنند ولی موارد استثنائی نیز برای آن وجود دارد. مراجع عظام تقلید در خصوص چگونگی و جزئیات نبش قبر دیدگاه‌های متفاوتی دارند که در ادامه به آن پرداخته‌ایم.
نبش قبر از دیدگاه اسلام
اسلام دینی کامل و جامع است که تمام نیازهای مادی و معنوی انسان را از لحظه تولد تا مرگ و حتی بعد از آن پاسخ می‌دهد. یکی از شاخه‌های احکام اسلامی مسائل مربوط به اموات و مردگان است که از چگونگی دفن میت گرفته تا نحوه رفتار با جسد و نبش قبر را شامل می‌شود.
نبش در لغت به معنای شکافتن گور، کندن زمین و بیرون آوردن چیزی از زمین می‌باشد. منظور از نبش قبر آنست که جسد میّتی که با دفن پوشیده شده آشکار شود.
در احکام اسلامی بر حفظ حرمت و شأن اموات مسلمان از زن و مرد گرفته تا کودک و حتی افراد دیوانه تاکید بسیاری شده است، از این رو شکافتن و نبش قبر که موجب نمایان شدن جسد متلاشی شده میت می‌شود، اهانت و هتک حرمت به وی تلقی شده و بنابر اجماع فقها حرام و ممنوع است.
روایاتی که از پیامبر خاتم رسیده، احترام مرده همچون زنده بر همگان واجب است و اگر حفظ حرمت مؤمن از حرمت کعبه بیشتر است، پس حرمت نبش قبر مؤمنی همچون حجر بن‌عدی که از پارسایان روزگار بود، از حرمت تخریب کعبه بیشتر است. بنابراین بانیان این کار، عملی خلاف شرع انجام دادهاند و یقیناً مسلمانان جهان هیچ گاه این بی‌حرمتی آنان را فراموش نخواهند کرد.
همۀ علمای شیعه، حکم به حرمتِ نبش قبرِ مؤمن دادهاند، حتی برخی از علما در آثارِ خود ادعای اجماعِ فریقین را در این مطلب کرده‌اند. نبش قبر مردگان و نیز انتقال جسدشان پس از دفن کردن جایز نیست. مگر بنابر شراط زیر:
اگر در قبر مالی ارزشمند باشد و یا میت را در زمین یا کفن غصبی دفن کرده باشند، نبش قبر به شرط عدم گذشت زمان زیاد و با شرایط خاصی جایز است، اما اگر مرده بدون کفن کردن، دفن شده باشد و یا بر وی نماز خوانده نشده باشد، نبش جایز نیست؛ زیرا نمازی را که خوانده نشده با نماز بر قبرِ میت می‌توان جبران کرد و دفن شدن و پوشانیده شدنِ بدنِ وی به وسیله خاک، از کفن کردن کفایت می‌کند؛ چون نبش قبر به نوعی مُثله کردن و هتکِ حرمتِ مرده به حساب می‌آید. همچنین اگر ختنه‌نشده دفن شده باشد، نبش نمیشود. اگر کسی جواهری را ببلعد و بمیرد، نبش نمیشود. البته صاحب آن مال می‌تواند قیمت مالش را از ترکه میت بردارد.
(طوسی، محمد بن‌حسن، المبسوط فی فقه الإمامیه، ج۱، ص۹۳؛ همو، الخلاف، ج۱، ص۷۳۰)
جنبۀ دیگری که مورد بحث قرار گرفته است، زمانِ لازم برای خارج شدنِ قبر از حکمِ قبر است. در روایات رسیده از خاندان عصمت و طهارت و نیز در کلام علما تصریح شده است که باید به اندازه‌ای از دفن مرده گذشته باشد که اطمینان حاصل شود جنازه از بین رفته است، و الّا نبش قبر جایز نیست.
حکم قبور اهل بیت (ع)
در روایتی حضرت امام صادق (ع) فرموده است: همانا خداوند عزّ و جلّ استخوان‌هاى ما را بر زمین حرام گردانیده و گوشت‌هاى بدن ما را بر کرم حرام ساخته است تا چیزى از آن نخورند. بنابراین چون بدن انبیا و اوصیا همچون گوشت و استخوان آن در قبر سالم می‌ماند، حکم دیگر قبور را ندارد و باید همیشه مورد احترام قرار گیرد. بنابراین در فقه شیعه حکم اولی نبش قبر، حرمت است و باید به آن ملتزم بود.
(شیخ صدوق، محمد بن‌علی، پیشین، ج۱، ص۱۹۱)
آیت‌الله خامنه‌ای:
– نبش قبر جایز نیست مگر آنکه بدن تبدیل به خاک شده باشد.
– تخریب قبور مومنین و نبش آنها جایز نیست، حتى اگر براى تعریض کوچهها باشد، و در صورت وقوع نبش قبر و آشکار شدن بدن میّت مسلمان یا استخوان‌هاى آن که هنوز پوسیده نشدهاند، واجب است دوباره دفن شوند.
سؤال: نبش قبر و انتقال اجساد چه حکمى دارد؟
پاسخ: نبش قبر براى نقل به غیر مشاهد مشرفه جایز نیست و براى نقل به مشاهد مشرفه نیز اگر میت وصیت نکرده باشد اشکال دارد؛ اما اگر وصیت کرده باشد که او را در مشاهد مشرفه دفن کنند و از روى فراموشى یا جهل به وصیت و یا مخالفت با آن در جاى دیگر دفن شده باشد، مى‌توانند نبش کنند و او را به مشاهد مشرفه انتقال دهند، البته در صورتى که بدن تغییر نیافته باشد و تا وقت دفن نیز به گونه‌اى تغییر نکند که موجب هتک میت و ایذاء زنده‌ها باشد.
سؤال: بیرون آوردن جنازه میت با توجه به مدت مدیدى که از دفن آن مى‌‌گذرد و انتقال آن به قبرستان دیگر چه حکمى دارد؟ امکان دارد از محل قبرستان خاک‌بردارى شود و در اثر خاک‌بردارى اجساد و بقایاى آنها نمایان گردند، در این صورت حکم شرعى چیست؟
پاسخ: نبش قبر و بیرون آوردن اجساد، جایز نمى‌‌باشد مگر آن که خود قبور با حفر اطراف آن و بتون‌ریزى بدون آنکه مستلزم نبش قبر شود، منتقل گردد و در صورت خاک‌بردارى و رؤیت جسد باید فوراً دفن شود.
سؤال: اگر آگاهی از داخل قبر و تصویر برداری از آنچه در آن است، بدون کندن و خاکبرداری، ممکن باشد، آیا بر این عمل نبش قبر صدق می‌کند یا خیر؟
پاسخ: بر تصویربردارى از بدن میتى که در قبر دفن شده است بدون کندن و نبش قبر و آشکار شدن جنازه، عنوان نبش قبر صدق نمىکند.
نبش قبر در چه صورت جایز است؟
آیت‌الله مکارم شیرازی:
– نبش قبر مسلمان یعنى شکافتن قبر او حرام است، هر چند طفل یا دیوانه باشد.
– منظور از نبش قبر آن است که آن را طورى بشکافند که آثار بدن میّت ظاهر شود و اگر بدن ظاهر نشود اشکال ندارد. مگر این که موجب هتک و بى احترامى باشد.
نبش قبر مسلمان در چند مورد حرام نیست:
۱- در صورتى که میّت در زمین غصبى دفن شده باشد و مالک زمین راضى نشود، همچنین اگر کفن یا چیز دیگرى که با میّت دفن شده غصبى باشد، یا چیزى از اموال میّت که به ورثه تعلّق دارد با او دفن شده باشد و ورثه راضى نشوند که آن چیز در قبر بماند (مانند انگشتر یا زینت آلات قیمتى) حتّى اگر راضى شوند و ماندن آن در قبر اسراف باشد باید آن را بیرون آورند، امّا اگر میّت وصیّت کرده که دعا یا انگشترى را مثلاً با او دفن کنند در صورتى که وصیّت او بیش ازثلثنباشد و اسراف محسوب نشود نمى توانند قبر را بشکافند.
۲- در صورتى که براى اثبات حقّى لازم باشد بدن میّت را ببینند.
۳- در موردى که میّت را در جایى دفن کرده اند که نسبت به او بى احترامى است، مانند قبرستان کفّار، یا جایى که کثافات مى ریزند.
۴- براى انجام یک مطلب شرعى که اهمّیّت آن از شکافتن قبر بیشتر است، مثل این که بخواهند بچه زنده اى را از شکم زن حامله بیرون آورند (البتّه معلوم است بچّه مدّت کمى بعد از مادر ممکن است زنده بماند).
۵- در جایى که بترسند درنده اى به بدن میّت آسیب برساند، یا دشمن آن را بیرون آورد.
۶- در موردى که قسمتى از بدن میّت با او دفن نشده و بخواهند دفن کنند، ولى احتیاط واجب آن است که آن قسمت را طورى دفن کنند که بدن میّت ظاهر نشود.
سؤال: نبش قبر تا چند وقت پس از دفن حرام است؟
پاسخ: براى نبش قبر زمان خاصّى مطرح نیست زیرا بدن اشخاص و همچنین زمینها متفاوت است تنها در صورتى مى توان نبش کرد که یقین به از بین رفتن تمام آثار بدن حاصل شده باشد.
سؤال: در برخى از کشورها رسم بر این است که قبر میّت بعد از گذشت سى سال براى دفنِ میّتِ تازه مورد استفاده قرار مى گیرد. آیا نبش قبر بعد از مدّت فوق اشکال دارد؟
پاسخ: در صورتى که مسلّم شود آثار میّت در این مدّت به کلّى از بین رفته، مانعى ندارد.
سؤال: آیا ورثه میّت مى توانند جنازه میّت را از قبر بیرون آورند و آن را در گورستان دیگرى (در همان شهر یا شهر دیگرى) دفن کنند؟ آیا در این مسئله تفاوتى بین کسى که تازه دفن شده با کسى که مدّت زیادى از دفن او مى گذرد، وجود دارد؟
پاسخ: اشکال دارد؛ مگر این که ضرورتى ایجاب کند.
سؤال: الف) چنانچه جسد هنوز سالم باشد، و در هنگام شکافتن قبر سعى در عدم کشف بدن متوفّى شود، و روى کفن پارچه یا حائل دیگرى که باعث عدم کشف بدن شود قرار دهند، نبش قبر و انتقال جسد چه حکمى دارد؟
ب) چنانچه جسد هنور متلاشى نشده، ولى متعفّن و بد بو شده باشد، و کفن هم سالم و نپوسیده باشد، در این صورت نبش قبر چه حکمى دارد؟
ج) انتقال جسد به گونه اى که قبر کاملا قالبگیرى شود، و جسد به همراه مقبره منتقل گردد، چه حکمى دارد؟
پاسخ: الف: این کار عین نبش قبر است; نبش قبر این نیست که بدن نمایان شود، نمایان شدن جسد پوشیده در کفن هم نبش قبر است.
ب: جایز نیست.
ج: اشکالى ندارد، مشروط بر این که سبب هتک مؤمن نباشد. البتّه در صورتى که اختلاف شدیدى میان ورثه واقع شود و ناراحتى هاى مهمّى حاصل گردد، نبش قبر یا انتقال جسد براى پایان دادن به این امور مانعى ندارد.
سؤال: آیا انتقال جنازه به گونه اى که نبش قبر نشود جایز است؟
پاسخ: در صورتى که هتک و توهین از نظر مردم لازم نیاید مى توان آن را به محل دیگرى منتقل نمود، ولى بهتر آن است که محل آن را تغییر ندهند.
سؤال: آیا شکافتن قبر به منظور تشریح بدن میّت، براى نجات فرد متّهم به قتل، یا شناخت قاتل، و اصولا امورى که اهمیّت آن بیش از هتک حرمت میّت است، جایز مى باشد؟
پاسخ: در فرض مسأله بالا، که پاى امور مهمترى در میان است، نبش قبر جایز است.
احکام نبش قبر از نظر آیت‌الله وحید خراسانی:
شکافتن قبر در چند مورد حرام نیست:
– اوّل آن که میّت در زمین غصبى دفن شده باشد و مالک زمین راضى نشود که در آن جا بماند.
– دوم آن که کفن یا چیز دیگرى که با میّت دفن شده غصبى باشد و صاحب آن راضى نشود که در قبر بماند.
و همچنین است اگر چیزى از مال خود میّت که به ورثه او رسیده با او دفن شده باشد و ورثه او راضى نشوند که آن چیز در قبر بماند مگر در صورتى که آن چیز مال کمى باشد ، که در این صورت نبش قبر محلّ اشکال است.
– سوم آن که شکافتن قبر موجب هتک حرمت نباشد و میّت بى غسل یا بى کفن دفن شده باشد ، یا بفهمند غسلش باطل بوده ، یا به غیر از دستور شرع کفن شده، یا در قبر او را رو به قبله نگذاشته اند.
– چهارم آن که براى ثابت شدن حقّى که اهم از حرمت میّت است ، بخواهند بدن میّت را ببینند.
– پنجم آن که میّت را در جایى که بى احترامى به اوست ، مثل قبرستان کفّار یا جایى که کثافت و خاکروبه مى ریزند ، دفن کرده باشند.
– ششم آن که براى یک مطلب شرعى که اهمّیت آن از شکافتن قبر بیشتر است قبر را بشکافند، مثلا بخواهند بچّه زنده اى را از شکم زن باردارى که دفنش کرده اند بیرون آورند.
– هفتم آن که بترسند درنده اى بدن میّت را پاره کند ، یا سیل او را ببرد ، یا دشمن بیرون آورد.
– هشتم آن که قسمتى از بدن میّت را که با او دفن نشده بخواهند دفن کنند ، ولى احتیاط واجب آن است که آن قسمت از بدن را طورى در قبر بگذارند که بدن میّت دیده نشود.
احکام نبش قبر از نظر آیت‌الله سیستانی:
نبش قبر جایز نسیت مگر اینکه مرده کاملا متلاشی شده باشد.
منبع: بیتوته
