جلگه چیست؟ + اسامی جلگه های ایران در حل جدول

در اصطلاح جغرافیایی، دشت زمین همواریست که بهیچ وجه چین نخورده ، یا زمینی که بوسیله ٔ مواد رسوبی رودها و سیلاب ها بوجود آمده است. این گونه اراضی برای سکونت انسان در صورت اعتدال آب و هوا بسیار مناسب است .

جُلگه سرزمین پست و همواری است که از آبرفت رودها به وجود آمده‌است و به دریا یا دریاچه‌ای دائمی ختم می‌شود. به زمین مسطح و نسبتاً همواری می‌گویند که معمولاً بلندای کمی داشته باشد. اینگونه زمین‌ها به روش‌های گوناگون پدید می‌آیند که هر کدام بر حسب مورد نام‌گذاری می‌شوند، مانند جلگه آبرفتی و جلگه ساحلی و همچنین مسیله. گیاه طبیعی بیشتر جلگه‌های معتدله علف است که به آن علفزار می‌گویند. معمولاً به جلگه‌های خشک و کم‌گیاه‌تر دشت هم می‌گویند.

از جلگه‌های اصلی ایران می‌توان از جلگه خوزستان، جلگه مازندران، جلگه کرمانشاه، جلگه اصفهان، جلگه شیراز، جلگه گرگان، جلگه پاسارگاد (شهرستان پاسارگاد به مرکزیت سعادت شهر) و جلگه هلیل‌آباد نام برد. نمونه‌ای از دیگر جلگه‌های ایران عبارت‌اند از:

• جلگه ماژان
• جلگه موسی‌آباد
• جلگه چاه هاشم
• جلگه ماروسک
• جلگه شبانکاره
• جلگه سیرجان
• جلگه زوزن
• جلگه خوزستان

تفاوت جلگه با دشت در این است که جلگه ها از یک طرف به دریا یا دریاچه و از طرف دیگر به کوه ها محدود می شوند. که به زمین هموار میان کوه و دریا، جلگه می گویند. جلگه ها و دشت ها هر دو از نظر کشاورزی و وجود زمینهای مرغوب و حاصلخیز برای انسان اهمیت دارند و نیاز کشاورزی انسان را بر طرف می سازند.

انواع دشت ها

دشت های ساختمانی :

دشت های ساختمانی به آن دسته از سرزمین های هموار گفته می شود که علت وجودی آنها حاصل دخالت زمین ساخت به شکلهای مختلف می باشد. با توجه به نحوه عملکرد زمین ساخت ( چین خوردگی و شکستگی ) و یا عکس العمل ساختمان سنگ د رمقابل نیروهای درونی، انواع مختلفی از این نوع دشتها را در داخل ایران می توان یافت.

دشت های ناودیسی:

سطح این نوع دشتها منطبق بر ساختمان ناودیس می باشد. عوامل فرسایش به خصوص آبهای روان، در طول کواترنر، مواد تخریبی فراوانی در داخل ناودیسها تخلیه و آنها را به صورت دشتهای مسطح کنونی تغییر شکل داده است. دشت های واقع بین رشته های چین خورده اطراف کرمان اصولا از نوع ناودیسی هستند.

از نظر شکل، دشت های ناودیسی عموما حالت کشیده و طولی دارند. امتداد این نوع دشتها د رارتباط با امتداد محور چین های حاشیه و به وازات آنهاست. چون نیروهای فشاری وارد بر فلات ایران از طریق پلاتفرمهای توران و عربستان به ترتیب از شمال غربی و جنوب غربی اعمال شده است، نتیجتا اکثر دشتهای ناودیسی به استنباط و فشردگی چینها بستگی دارد. در صورتی که استنباط چینها زیاد باشد، دشتهای وسیعی بوجود آورده اند. برعکس هنگامی که چینها فشرده شده اند، دشتهای ناودیسی باریک می باشند.

دشت های متکی بر توده های سخت ( دشت های پلاتفرمی ):

همواری دسته دیگری از دشت های داخلی ناشی از بلوک سخت زیر بنای آنهاست. به عبارت دیگر رسوب های داخل بعضی از چاله ها به علت استحکام زمین زیر بنا چین نخورده و تقربا بدون تغییر شکل مانده اند. همواری دشت لوت، طبس و جازموریان بدین گونه قابل توجیه است.

زیر ساخت این دشتها به صورت توده های سخت و نیمه سخت بوده که نئوژن به صورت حوضه رسوبی مستقل در آمده اند و در نتیجه رسوبهای تخریبی این زمان با ضخامت نسبتا زیاد و به حالت افقی در آنها انباشته گردید. به دلیل مقاومت نسبی توده سخت در زیر این رسوبها، حرکات زمین ساخت و اواخر دوران سوم، نتوانسته اند تغییر محسوسی در آنها به وجود بیاورند. بنابراین در این دشتها، سطح هموار دشت منطبق بر سطح ساختمان افقی رسوبهای نئوژن و کواترنر می باشد.

دشت های گسلی:

گروه دیگری از دشت های ساختمانی ایران داخلی بر اثر عملکرد گسلها بوجود آمده اند. یعنی سرزمینهایی در امتداد گسلهای محدود کننده فرو افتاده و به صورت چاله و سپس دشت درآمده اند. بنابراین سطح این نوع دشتها منطبق بر ساختمان گرابن می باشد.

چاله های ناودیسی به هنگام چین خوردگی و حتی بلوک های سخت، به شدت تحت تاثیر نیروهای شکستگی نیز قرار داشته اند. به همین دلیل تقریبا تمام چاله های داخلی به صورت سیستم گرابن ظاهر شده اند. در حال حاضر هم این چاله ها به دلیل فشار ناشی از وزن رسوبها حالت فرو نشینی از خود نشان می دهند. اثرات این فرایند نیز با ایجاد شکستگی های جدید در آبرفت دشتها از خود نشان می دهند. اثرات این فرایند نیز با ایجاد شکستگی های جدید در ابرفت دشتها تظاهر یافته و درنتیجه چهره اکثر دشت های داخلی به صورت سطوح پلکانی در آمده است.

دشت های فرسایشی:

دینامیک بیرونی مانند فرسایش کاوشی آبهای جاری، فرسایش انحلالی آب، عمل تخریبی باد و … منشا تشکیل گروهی دیگر از زمینهای پست و یا چاله های داخلی ایران می باشند. دشت ارژن در زاگرس فارس، نمونه کاملی از دشت های کارستی است که با مشارکت نیروهای زمین ساختی و فرایند انحلالی آب در سازند آهک آسماری بوجود آمده است.

چاله شورگز هامون در لوت مرکزی و چاله هایی به نام چاه نیمه در دشت سیستان، در نتیجه عمل رفت و روب بادی یا آبی – بادی در رسوبهای ریز دانه و سست نئوژن به وجود آمده اند. بدون استثناء وسعت کنونی تمام دشتهای ساختمانی حاصل دخالت فرایند های فرسایشی می باشد. این در حالی است که اختلاف عملکرد فرسایش، بویژه فرسایش آبهای جاری در برداشت و تراکم مواد تخریبی، منشا تفاوت چشمگیری در شکل ظاهری بسیاری از دشت های ساختمانی نیز بوده است.

عامل پیدایش دشت ها

دشت ها به دو صورت شکل گرفته است؛ یکی اینکه عوامل فرسایشی مانند باد و باران ناهمواری را هموار کرده است و دیگر اینکه مواد حاصل از فرسایش بین کوهها، رسوب کرده و سطح همواری را به وجود آورده است.