اسامی دروازه های تهران از قدیم تا بحال در حل جدول

در این مطلب به سراغ اسامی دروازه های تهران و علاوه بر اسامی آنها به معرفی آنها نیز پرداخته ایم . این دروازه ها از قدیم در تهران باستان وجود داشته اند.

دروازه های دوازده گانه تهران دوران ناصری عبارت بودند از: سه دروازه شمالی شهر، از شرق به غرب به ترتیب، شمیران، دولت، یوسف آباد.

اسامی دروازه های تهران

دروازه شمیران

دروازه شمیران قدیم (تهماسبی) اول پامنار و دروازه شمیران جدید در جنوب پل چوبی در میدان ابن سینای کنونی قرار داشت. این دروازه در دیوار باروی شمالی شهر و شرقی ترین دروازه شمالی قلمداد می شد.

دروازه دولت

پیش تر بیان گردید که افغان ها دروازه ای جدید در شمال شهر و شمال ارگ سلطنتی، در مدخل خیابان باب همایون امروزی به نام دروازه اسدالدوله ساختند. این دروازه شمالی تا دوره محمدشاه قاجار به همین نام خوانده می شد، اما در دوره ناصرالدین شاه و با گسترش باوری شهر، به دروازه دولت تغییر نام یافت و محل آن نیز به محل تلاقی خیابان انقلاب و سعدی منتقل شد.

دروازه یوسف آباد

دروازه یوسف آباد غربی ترین دروازه تهران در باروی شمالی بود. محل این دروازه در حدود تلاقی خیابان انقلاب و چهارراه کالج بود.

سه دروازه در باروی جنوبی شهر، از شرق به غرب به ترتیب، شاه عبدالعظیم، غار، خانی آباد+ دروازه ماشین دودی (راه آهن).

دروازه شاه عبدالعظیم

دروازه شاه عبدالعظیم قدیم (تهماسبی) خیابان مولوی و ابتدای بازار حضرتی و دروازه شاه عبدالعظیم جدید (ناصری) در میدان شوش و ابتدای جاده شهر ری قرار داشت. این دروازه در دیوار باروی جنوبی شهر بود و شرقی ترین دروازه جنوبی قلمداد می شد.

دروازه غار

دروازه غار حدفاصل بین خانی آباد و میدان شوش بود. این دروازه در دیوار باروی جنوبی شهر و میان دروازه شاه عبدالعظیم جدید و دروازه خانی آباد قرار داشت.

دروازه خانی آباد

دروازه خانی آباد در حدود میدان خانی آباد و در حل تلاقی خیابان خانی آباد با خیابان های مولوی و شوش بود. این دروازه در دیوار باروی جنوبی شهر و غربی ترین دروازه جنوبی قلمداد می شد.

دروازه ماشین دودی (راه آهن)

بعدها برای ماشین دودی، که همان قطار شهری تهران به شهر ری بود، دروازه جدید اضافه شد که البته خیلی ساده بود و به پای دروازه های معروف دیگر شهر نمی رسید. ماجرا از این قرار بود که امتیازه راه اندازی راه آهن تهران به شهرری، به فابیوس بواتال^۱۱ بلژیکی داده شد.

این کار در آذر ۱۲۶۵ (ربیع الاول ۱۳۰۴/ دسامبر ۱۸۸۶) روی داد. در سال ۱۲۶۷ش (۱۳۰۶ق/ ۱۸۸۸م)، ساختمان راه آهن مزبور به پایان رسید و به وسیله ناصرالدین شاه افتتاح شد. طول این راه آهن هشت کیلومتر و هفت صد متر بود و دارای یک خط فرعی به طول ۶.۵ کیلومتر نیز بود که به طرف معدن سنگ می رفت. آغاز این مسیر در جنوب شرقی چهارراه مولوی، نزدیک به میدان بارفروشی امین السلطان و بخش شمالی و شرقی پارک کوثر کنونی، ساخته شده بود.  (لازم به ذکر است که این دروازه جز دروازه های دوازده گانه به حساب نمی آید) سه دروازه در باروی شرقی شهر، از شمال به جنوب به ترتیب: دوشان تپه، دولاب، خراسان)

دروازه دوشان تپه

دروازه دوشان تپه در حدود انتهای خیابان مجاهدین اسلام مشرف به میدان شهداد (ژاله) قرار داشت. این دروازه در دیوار باروی شرقی شهر و شمالی ترین دروازه شرقی قلمداد می شد.

دروازه دولاب

دروازه دولاب قدیم (تهماسبی) در ابتدای بازارچه نایب السلطنه در خیابان ری و دروازه دولاب جدید (ناصری) در سه راه شکوفه قرار داشت. این دروازه در دیوار باروی شرقی شهر در جنوب دروازه دوشان تپه و شمال دروازه خراسان واقع شده بود.

دروازه خراسان

دروازه خراسان در حدود میدان خراسان قرار داشت. این دروازه در دیوار باروی شرقی شهر و جنوبی ترین دروازه شرقی قلمداد می شد.

سه دروازه در باروی غربی شهر، از شمال به جنوب به ترتیب: باغ شاه، قزوین، گمرک

دروازه باغ شاه

دروازه باغ شاه در حدود میدان حُر قرار داشت. این دروازه در دیوار باروی غربی شهر قرار داشت و شمالی ترین دروازه غربی قلمداد می شد.

دروازه قزوین

دروازه قزوین قدیم (تهماسبی) در ابتدای بازارچه قوام الدوله و طرخانی در شرق میدان شاپور (میدان وحدت اسلامی) و دروازه قزوین جدید (ناصری) در ورودی خیابان و میدان قزوین قرار داشت. این دروازه در دیوار باروی غربی شهر در جنوب دروازه باغ شاه و شمال دروازه گمرک واقع شده بود.

دروازه گمرک

دروازه گمرک در حدود میدان گمرک (رازی) قرار داشت. این دروازه در دیوار باروی غربی شهر بود و جنوبی ترین دروازه غربی قلمداد می شد.

دروازه اسدالدوله

در حدود سال ۱۱۰۴ش (۱۱۳۷ق/ ۱۷۲۵م)، تهماسب دوم، ولیعهد شاه سلطان حسین، بر اثر هجوم قبایل مهاجم افغان، از تهران به مازندران عقب نشست. اشرف افغان نیز که از راه قم به طرف تهران آمده بود، شهر را محاصره کرد. از طرفی فتحعلی خان قاجار، رئیس ایل قاجار، که از راه دامغان و سمنان سپاهیانش را به روستای ابراهیم آباد در جنوب تهران رسانده بود، پس از نبردی یک روزه با اشرف افغان، مجبور شد به سمت لاریجان عقب نشینی کند. سپاهیان اشرف افغان برای فتح تهران به سوی این شهر یورش بردند. مردم تهران مقاومت زیادی از خود نشان دادند و اگرچه در جنگ عده زیادی از افغان ها کشته شدند، ولی سرانجام افغان ها با شکستن مقاومت تهرانی ها، دروازه شهر را گشوده و بر شهر تهران مسلط شدند.

بخش هایی از شهر و تعدادی از باغ ها و تاکستان های آن توسط مهاجمین ویران گردید. تصرف تهران به وسیله افاغنه، خود تاییدی بر نقش مهم و حیاتی تهران آن روزگار در اداره کشور، بعد از اصفهان مرکز حکومتی صفوی است. سران افغان در تهران کاخ شاه سلیمان، یعنی دیوان خانه (ارگ سلطنتی)، مستقر شدند.

از این زمان تا حدود پنج سال بعد، یعنی تا ۱۱۰۸ش (۱۱۴۲ق/ ۱۷۳۰م)، تهران در تصرف افاغنه باقی ماند. افاغنه در طی این مدت، حصار ارگ را بنا کردند و بناهای دیگری هم در این شهر ساختند.

اشرف افغان تهران را به صورت پایگاه عملیات نظامی خود در نواحی شمالی ایران و دژی برای مقابله با مخالفانش در مازندران، زنجان و آذربابجان درآورد. آنان همچنین بخش هایی به بناهای ارگ سلطنتی تهران افزودند و دیواری گرداگرد ارگ کشیدند. اما شاید مهم ترین اقدام آنان در این خصوص، ایجاد دروازه ای جدید در شمال شهر و شمال ارگ سلطنتی، در مدخل خیابان باب همایون امروزی بود که به نام دروازه اسدالدوله معروف گردید.

پس از ساخت چهار دروازه در باروی شهر تهران توسط شاه تهماسب صفوی در سال ۹۳۲ش (۹۶۱ق/ ۱۵۵۴م)، یعنی نزدیک به ۱۸۰ سال پس از آن زمان، دروازه اسدالدوله پنجمین دروازه تهران به حساب می آمد. باب همایون معبر ساده ای بود که در دوره تسلط افغان ها ساخته شد تا محوطه ارگ سلطنتی یا همان چهارباغ را به باروی شمالی ارگ و از آنجا به دروازه اسدالدوله در ضلع شمالی بارو و خندق شهر متصل کند.

رسم افغان ها این بود که بر هر جا که دست می یافتند، ارگی در آنجا می ساختند که یک ضلع آن حتما در سمت صحرا قرار گیرد تا در صورت مورد حمله قرار گرفت و سقوط ارگ، بتوانند از آن سمت به صحرا بگریزند. دیوار ارگ که تا اواسط سلطنت قاجارها برپا بود، از سمت جنوب با دروازه ای به بازار راه داشت و از سمت شمال به محل کنونی میدان توپخانه با دروازه و تخته پل رو به بیابان شمالی شهر باز می شد. دروازه شمالی تا دوره محمدشاه قاجار به نام دروازه اسدالدوله خوانده می شد و در دوره ناصرالدین شاه به دروازه دولت تغییر نام یافت.

دروازه محمدیه

در سال ۱۲۲۶ش (۱۲۶۳ق/ ۱۸۴۷م)، به دستور محمدشاه قاجار، اقدام به ساخت بازار عباس آباد در جنوب سبزه میدان شد که به محله نوساز محمدیه در جنوب شهر راه داشت. این بازار از مسیر بازار اصلی برکنار بود و از طرف دیگر، در محله محمدیه جز مردم فقیر کسی زندگی نمی کرد. لذا برای آنکه بازار نوساز از حالت بن بست و رکود به درآید و رونقی گیرد، در سال بعد، دروازه دیگری به نام محمدیه، برگرفته از نام محمدشاه، بر باروی جنوبی شهر باز کردند که میان مردم به دروازه نو معروف شد.

این دروازه را باید ششمین دروازه تهران دانست. برخی از کاشی های سردر بالای این دروازه که در موزه ایران باستان نگهداری می شود، نقش رستم و دیو را نشان می دهد که بسیار ماهرانه و زیبا و به دست استاد محمدقلی کاشی پز شیرازی طراحی شده است. دروازه محمدیه (دروازه نو پیشین) تنها بازمانده دروازه های تاریخی تهران است که بخش هایی از آن، تاکنون باقی مانده است.^۶ گذشت روزگار، بخش های اصلی این دروازه را محو کرده و حالا تنها سه مناره فیروزه ای از آن بر  جای مانده است.

از بلدیه تا شهرداری تهران

«بلدیه» نام قدیم شهرداری و به این معنا بود: «موسسه ای در هر شهر که در کار نظافت و خوبی آب و نان و چراغ و سوخت و خواربار صحت نظر دارد.» پیش از

تشکیل بلدیه، مردم هر شهر طبق آداب و رسوم و اعتقادات شخصی و دینی، بدون مداخله حکومت، خدمات شهری را انجام می دادند و هرکس جلوی خانه و دکان خویش را تمز می کرد. اولین نظم امور شهری در دوره ناصرالدین شاه قاجار به اجرا درآمد و اداره ای به نام «اداره احتسابیه»، که اعضای آن را محتسب می نامیدند، تاسیس شد. این اداره دارای دو شعبه «احتساب» و «تنظیف» بود که در هر کدام عده ای نایب، فراش و سپور خدمت می کردند. وظیفه اداره احتسابیه، حفظ و تامین نظافت شهر بود که هم وظایف نظمیه و هم امور شهری را انجام می دد. افراد زیادی مصدر امور احتسابیه بودند، از جمله محمودخان کلانتر، محمودخان احتساب الملک، چراغعلی خان سراج الملک، آقاعلی آشتیانی امین حضور، محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، کنت دومونت فرت، محمد میرزا قاجار قوانلو (کاشف السلطنه) و میرزاعباس خان مهندس باشی مشاورالدوله.

پس از استقرار مشروطیت، اولین بلدیه قانونی تهران از سوی مجلس شورای ملی هنگام نیابت سلطنت علیرضا خان عضدالملک قاجار تصویب و ابلاغ شد و بلدیه تهران در عمارتی واقع در سبزه میدان تاسیس گردید. درواقع اولین بلدیه رسمی در زمان مظفرالدین شاه قاجار پایه گذاری شد و هدف آن «حفظ منافع شهرها و ایفای حوائج اهالی شهرنشین» اعلام شد.

بر طبق قانون بلدیه (مشتمل بر ۱۰۸ ماده که در سال ۱۲۸۶ شمسی به تصویب رسید)، ریاست بلدیه برعهده رئیس انجمن بلدیه بود که از میان اعضای انجمن، با اکثریت آرا انتخاب می شد، ولی بعداد ریاست اداره بلدیه زیر نظر وزارت داخله انجام وظیفه می کرد اولین شخصی که بدین طریق حکم ریاست بلدیه تهران را گرفت، ابراهیم خان یمین السلطنه در سال ۱۲۹۲ خورشیدی بود که تا ۱۲۹۹ در این منصب قرار داشت.

پس از کودتای ۱۲۹۹ با روی کار آمدن سید ضیاءالدین طباطبایی رئیس الوزرا، اداره بلدیه از حالت انجمن شهری خارج شد و به صورت شهرداری وابسته به دولت شد و ریاست این تشکیلات زیر نظر ریاست وزرا قرار گرفت. در سال ۱۳۰۰ شمسی، گاسپار ایپکیان از سوی سید ضیاء، رئیس بلدیه تهران شد. وی اقدامات مهمی در تهران انجام داد. از جمله تامین روشنایی خیابان های امیریه، لاله زار و استانبول. در این زمان، ساختمان بلدیه در قسمت شمالی میدان توپخانه بنا شد که تا اوایل دهه چهل پابرجا بود.

در سال ۱۳۰۲ شمسی، کریم آقا بوذرجمهری شهردار تهران شد و مدتی طولانی در این سمت باقی ماند (۱۳۰۲- ۱۳۱۲ش). او با تلاش بسیار، تهران را از شهری قدیمی به شهر جدیدی تبدیل کرد. ولی متاسفانه ویران کردن دروازه های تهران در زمان او صورت گرفت.

لازم به ذکر است سال ۱۳۰۹ شمسی نقطه عطفی در تاریخ بلدیه محسوب می شود. زیرا قانون بلدیه ۱۳۲۵قمری ملغی و قانون دیگری جایگزین آن می شود. انجمن بلدی و تشکیلات بلدیه با وظایف و تعاریف جدیدی رو به رو می گردد و ریاست بلدیه را وزارت کشور (وزارت داخله) منصوب می نمود و انجمن بلدی استقلال خود را از دست می دهد و به عنوان باروی کمکی دولت در اجرای طرح هایش، عهده دار امور می شود.

بیشتر بخوانید :

اسامی دانشمندان ومهندسان ایرانی معاصر سراسر دنیا در حل جدول