ساز عود چگونه سازی است؟
جدول یاب ، محمد سیمری : ساز عود از جمله سازهای زهی زخمه ای است که از معمول ترین سازهای موسیقی ایران قدیم به شمار می آید! البته این ساز کهن در میان اعراب هم طرفداران بسیار قابل توجهی دارد. لازم است بدانید ساز عود یا ساز بربط طولی تقریبا ۸۵ سانتی متر دارد و به هنگام نواختن، به صورت افقی بر روی ران پا گذاشته می شود.
شکل ظاهری عود یا بربط به صورت گلابی می باشد؛ شکلی به صورت گلابی با دسته ای کوتاه که از جنس چوب درخت توت و یا آبنوس همراه با کاسه ی طنینی بزرگ ساخته شده است. دقت داشته باشید ساز عود بر خلاف دیگر سازهای زهی زخمه ای ایران، فاقد پرده بندی می باشد و دارای ۱۰ تا ۱۳ سیم است. واژه ی بربط در واقع از دو واژه ی ” بر ” و ” بط ” تشکیل شده است و به معنی ” مانند بط ” می باشد! دقت داشته باشید ” بط ” به معنی مرغابی است. شاید این سوال برای تان پیش آید که چرا مرغابی؟ چون شکل این ساز به مرغابی تشبیه شده است و همچنین چون سینه ی جلو داده و گردن کوچکی دارد!
ساز عود در حقیقت نوعی سمبل تاریخی برای سازهای ایرانی به شمار می آید که از آن در موسیقی سنتی منطقه ی خاورمیانه و همچنین شرق آفریقا استفاده می شود.
توجه داشته باشید در زمان های قدیم، ساز بربط را به صورت دو نوع به حساب می آوردند: یکی ساز بربط با کاسه ی بزرگ و دسته ی کوتاه و دیگری با کاسه ی کوچک اما دسته ی بزرگ! امروز به اشتباه، ساز دسته بلند را بربط و ساز دسته ی کوچک را عود می نامند.
درباره تاریخچه ی ساز عود بد نیست بدانید در واقع عود یک ساز ایرانی است که پس از حمله ی اعراب به سرزمین ایران، در میان اعراب راه پیدا کرد،؛ اما متاسفانه رفته رفته در سرزمین ایران و با روی کار اومدن حکومت های متعصب که نسبت به سازهای موسیقایی دید خوبی نداشتند، کمرنگ شد! عود امروزه نقش بسیار کمتری در موسیقی ایرانی دارد.
در همین حال، ساز عود در بین اعراب محبوبیت ویژه و خاصی پیدا کرد! به خاطر رفت و آمد بسیاری از دانشمندان ایرانی و همچنین عرب ها به آندلس کنونی در اسپانیا که در آن هنگام مستعمره ی اعراب بود، این ساز به سمت سرزمین اسپانیا رفت. این ساز پس از اینکه به قاره ی اروپا برده شد، نام ” لوت ” را بر خود پذیرفت! واژه ی لوت از نگارش کلمه ی العود به وجود آمده است و به تدریج به لوت تبدیل شده است. البته بد نیست بدانید چون سطح ساز عود از چوب پوشیده شده بود، اعراب آن را عود نامیدند.؛ العود در زبان عربی به معنای چوب است!
جالب است بدانید مردمان سرزمین اسپانیا با الهام گرفتن از عود، ساز گیتار را ابداع کردند.
نوجه داشته باشید ساز عود، دارای بم ترین صدا در بین سازهای زهی می باشد. صدای ساز عود بم، نرم و در عین حال گرم و جذاب و نسبتا قوی است. این ساز هم در تک نوازی و هم در گروه نوازی مورد استفاده ی بسیاری قرار می گیرد.
ساز عود از قسمت های مختلفی تشکیل یافته است؛ این قسمت ها عبارتند از:
کاسه طنینی و صفحه رو: قسمتی گلابی شکل که از طول به ۲ قسمت مساوی تقسیم شده است و از ترک های چوبی متعدد و به هم پیوسته تشکیل شده است!
پل: قطعه ای که از تغییر شکل یافتن صفحه ی ساز جلوگیری می کنند؛ به صورت پل هایی افقی متصل به صفحه در ۵ نقطه از صفحه به طرف داخل کاسه ی ساز.
خرک و سیم گیر: قطعه ای چوبی به طول تقریبی ۱۰ سانتی متر که در قسمت پایین کاسه ی ساز قرار می گیرد و بر روی آن، شیارهای کم عمق وجود دارد!
دسته
سر پنچه: محفظه ای تو خالی که در ابتدای طول دسته قرار دارد و کمی متمایل به طرف عقب ساز ساخته می شود.
شیطانک
تعداد و جنس وترها
وسعت
و در نهایت، مضراب: بد نیست بدانید جنس مضراب ساز عود از پر پرندگان بزرگ و یا پلاستیک نرم تهیه می شود که با انگشتان دست راست گرفته می شود.
از جمله عود نوازان معروف ایران زمین می توان بمنصور نریمان، حسن منوچهری، محمود رحمانی پور، اکبر محسنی، عبدالوهاب شهیدی، ارسلان کامکار، حسین بهروزی نیا، محمد فیروزی و همچنین استاد جمال جهانشاه را نام برد.
