معنی مسجد اقصی در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

مسجد اقصی. [م َ ج ِ دِ اَ صا](اِخ) مسجد الاقصی. المسجد الاقصی. اسم بیت المقدس که مسجدی است درشام.(غیاث)(آنندراج). جامعی است در قدس در کنار جامع عمر.(از اقرب الموارد). مسجد بیت المقدس. مزگت بیت المقدس. جامعی است بزرگ در جنوب قبهالصخره، ولیدبن عبدالملک در فاصله ٔ سالهای 705 تا 715 م. آن را بساخت. از اماکن بسیار مقدس مسلمین است.(از المنجد).
دومین مسجد، بعد از مسجد الحرام، نخست داود نبی ساختن آن را آغاز کرد و سلیمان آن رابعنوان یک معبد تکمیل نمود، سپس در طول تاریخ بارهاتجدید بنا شد که از آن جمله در عهد عبدالملک بن مروان بود. این مسجد مدتی قبله ٔ مسلمین بود و سپس قبله بسمت کعبه تعیین گشت.(از الموسوعه العربیهالمیسره).
ناصرخسرو(درقرن پنجم) مسجد الاقصی را چنین توصیف کرده است: آنجا را عمارتی به تکلف کرده اند و فرشهای پاکیزه افکنده و خادمان جداگانه ایستاده همیشه خدمت آن را کنند، و چون به دیوار جنوبی بازگردی از آن گوشه مقدار دویست گز پوشش نیست و ساحت است و پوشش مسجد بزرگ که مقصوره در او است بر دیوار جنوبی است و غربی. و این پوشش را چهارصد و بیست ارش طول است در صد و پنجاه ارش عرض و دویست و هشتاد ستون رخامی است و بر سر اسطوانه ها طاقی از سنگ در زده و همه سر و تن ستونها منقش است و درزها را به ارزیز گرفته چنانکه محکمتر نتواند بود و میان دو ستون شش گز است همه فرش رخام ملون انداخته و درزها به ارزیز گرفته ومقصوره بر وسط دیوار جنوبی است بسیار بزرگ چنانکه شانزده ستون در آنجاست و قبه ای عظیم بزرگ منقش به مینا... و در آن جا حصیرهای مغربی انداخته و قندیلها و مسرجها جداجدا به سلسله آویخته است. و محرابی بزرگ ساخته اند همه منقش به مینا و دو جانب محراب دو عمود رخام باشد به رنگ عقیق سرخ... و بر دست راست محراب معاویه است و بر دست چپ محراب عمر... و سقف این مسجد به چوب پوشیده است... بر چهار جانب این پوشش از آن هر شهری از شهرهای شام و عراق صندوقها و مجاوران نشسته... در اندرون پوشش حوضی است در زمین که چون سرنهاده باشد با زمین مستوی باشد جهت آب تا چون باران آید درآنجا رود... شهر بیت المقدس بر سر کوهی است و زمین هموار نیست اما مسجد را زمین هموار و مستوی است و از بیرون مسجد به نسبت مواضع هر کجا نشیب است دیوار مسجد بلندتر است... و هر کجا فراز است دیوار کوتاه تر است... - انتهی. مسجد اقصی که از حیث قدمت کمتر از مسجد عمر نیست در همان محوطه ٔ حرم واقع است. مسجد مزبوردر اصل کلیسائی بوده که «ژوستی نین » امپراطور به نام حضرت مریم آن را بنا نمود. مسلمانان طبق دستور خلیفه ٔ دوم آن را تغییر داده مسجد بنا نمودند. این معبد یک بار بسبب زلزله منهدم شد و در سال 585 م. دوباره آن را ساختند، و تغییر و تبدیلی که در اعصار مختلف در آن پیدا می شد بتدریج صورت بنای اسلامی بخود گرفت و در سال 583 هَ.ق. صلاح الدین ایوبی آن را تجدید بنا ومرمت نمود، و قسمت دیگر آن از قبیل دروازه و غیره در قرن نهم هجری ساخته شده است. ستونهای اندرونی مسجداز ابنیه ٔ مختلف گرفته شده است. طرز طاقنمای مرکزی رومی است و باید در قرن هفتم میلادی ساخته شده باشد. طاقهای آن بیشتر جناقی شکل است. در زمان جنگهای صلیبی نصارا در همین مسجد توقف داشتند حتی دالانی هم که درآن موجود می باشد مخزن اسلحه ٔ لشکریان آنها بوده است. محراب مسجد مزبور به نقش و نگار بسیار عالی تزیین یافته و کتیبه ای دارد که نشان می دهد صلاح الدین ایوبی در سال 583 هَ. ق. این محراب را بنا نموده است و درهمین جا یک منبر است از چوب که در آن با عاج و صدف منبت کاری شده که نهایت درجه حیرت انگیز است و از کتیبه ٔ درون آن معلوم می شود که این منبر در سال 564 ق. ساخته شده و شیشه های پنجره های بالای محراب آن متعلق به قرن دهم هجری است. دو طرف راست و چپ مسجد دو مصلای قدیمی جالب توجهی موجود است که دارای ستونهای مارپیچ و طاقهای جناقی است و آنجا به مقام عمر مشهور است و می گویند او در آنجا نماز کرده است، و مصلای دیگری است معروف به مقام حضرت زکریا.(از تمدن اسلام و عرب دکتر گوستاو لوبون).
آیه ٔ اًسراء در مکانی نازل شد که اکنون بین دیوارهای حرم شریف در قدس محاط است و خداوند آنجا را برای پرستش بندگانش اختصاص داد. آن موقع در آن مکان بنائی معروف به مسجدالاقصی و مسجد صخره یا سایر بناهای موجود در صحن مسجد اقصی وجود نداشت، فقط در آیه از مسجد نام برده شده است زیرا که مکان پرستش و عبادت است لذا خلیفه ٔ دوم زمانی که در سال 15 هجری به قدس آمد و آنجا را فتح نمود از کعب الاحبار پرسید مسجد کجاست ؟ کعب گفت آن را در پشت صخره بنا کن. عمر گفت ای کعب، آن را با یهود مشابه و برابر کردی نه آن را بالای مسجد قرار می دهیم، که امروز به مسجد عمر معروف است سپس با ردا و قبایش خاکها را از صخره بر می داشت و به آنجا انتقال می داد و مسلمانان با او در این عمل شرکت می کردند و ساکنین اردن نیز در نقل بقیه ٔ آن کمک می کردند. لکن رومیها صخره را مزبله و محل کثافت قرار دادند زیرا آنجا قبله ٔ یهود بود.
عبدالملک بن مروان دو مسجد معروف به مسجداقصی و مسجد صخره را بنا کرد بنابراین اطلاق نام مسجد اقصی به مسجدی که امروزه مشهور است، اصطلاح جدید و تازه ای است و کلیه ٔ مورخین هنگامی که از مسجد اقصی نام می برند مقصودشان تمام قسمتی است که حصارها و برج و باروها بر مبنای آن استوار است و در آن بابهایی قرار دارد و همان مکانی است که هنگام اسراء و معراج معروف و مشهور بوده است.(از کتاب بیت المقدس در اسلام تألیف معین احمد محمود ترجمه ٔ علی منتظمی). این مسجددر تاریخ 30 مرداد 1348 هَ. ش. 1969/8/21/ م. دچارآتش سوزی مهیبی شد و قسمتهای زیادی از آن ویران گشت که در سالهای بعد با کمک کشورهای اسلامی جهان(از جمله کشور ایران) به مرمت و بازسازی آن اقدام شد:
تن چون رسد به خدمت کی زیبد از مسیح
کو خوک را به مسجد اقصی رها کند.
خاقانی.
چه خصم بر نواحی ملکش کند گذر
چه خوک دم به مسجد اقصی برافکند.
خاقانی.
ز بهر نفس مکن جان که بهر کردن خوک
کسی نبرد زنجیر مسجد اقصی.
خاقانی.