معنی بسم اﷲالرحمن الر... در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

بسم اﷲالرحمن الرحیم. [ب ِ م ِل ْ لا هِرْ رَ ما نِرْ رَ] (ع جمله با حذف متعلق، اِ مرکب). به اسم اﷲ آغاز میکنم. بنام خدا. بنام خداوند بخشاینده ٔ مهربان. بنام خداوندبخشاینده ٔ بخشایشگر. جمله ای است مذهبی که در آغاز کارها برای دور کردن دیوان و شیاطین، برای تیمن و تبرک و برای اجرای مراسم مذهبی بکار برند. این جمله در اثر کثرت موارد استعمال مذهبی آن، بصورت یک کلمه ٔ مرکب درآمده و در کتب مذهبی آن را بکلمه ٔ «بسمله » تعبیر کرده اند همچنانکه جمله ٔ «لاحول ولاقوه الا باللّه » راکلمه ٔ «حوقله » خوانند، و جمله ٔ «الحمدﷲ رب العالمین » را «حَمد لَه » گویند. و در تداول شعرای فارسی زبان جمله ٔ «بسم اﷲ الرحمن الرحیم » بصورت یک اسم درآمده و مسندالیه قرار گرفته است و در بسیاری از مثنویهای داستانی فارسی جای یک مصراع را گرفته است:
بسم اﷲالرحمن الرحیم
هست کلیددر گنج حکیم.
نظامی.
مؤلف تذکره ٔ هفت آسمان ابیات زیر را از مثنویها یاد کرده است که در آن جمله ٔ کامل بسم اﷲالرحمن الرحیم آمده است:
بسم اﷲالرحمن الرحیم
حرف نخست است ز نظم حکیم.
بسم اﷲالرحمن الرحیم
گیسوی مشکین نگار قدیم.
بسم اﷲالرحمن الرحیم
زلف گرهگیر عروس قدیم.
بسم اﷲالرحمن الرحیم
گوهر یکدانه ٔ درج قدیم.
بسم اﷲالرحمن الرحیم
نغمه ٔ مرغان ریاض نعیم.
بسم اﷲالرحمن الرحیم
هست ز گلزار الهی شمیم.
بسم اﷲالرحمن الرحیم
مخزن اسرار خدای کریم.
بسم اﷲالرحمن الرحیم
در غم و اندوه و مصیبت ندیم.
بسم اﷲالرحمن الرحیم
غنچه ٔ سربسته ٔ راز حکیم.
عاصم (از تذکره ٔ هفت آسمان ص 170).
بسم اﷲالرحمن الرحیم
مطلع انوار کلام قدیم.
کامی (از تذکره ٔ هفت آسمان ص 171).
بسم اﷲالرحمن الرحیم
وسمه ٔ ابروی عروس قدیم.
وحدت (از تذکره ٔ هفت آسمان ص 171).
بسم اﷲالرحمن الرحیم
خال و خط شاهد نظم قدیم.
بسم اﷲالرحمن الرحیم
مدّ تفاصیل حساب قدیم.
بسم اﷲالرحمن الرحیم
حاصل هر چار کتاب قدیم.
مولوی ذوالفقار علی (از تذکره ٔ هفت آسمان ص 171).