بیره جک در لغت نامه دهخدا

بیره جک. [] (اِخ) (از: بیره عربی + جک، ادات تصغیر ترکی) نام شهری است در جزیره واقع در سمت چپ رود فرات و عامه آنرا «بله جک » خوانند و بنا بگفته ٔ «ساخاو» مردم حلب آن را «باراجیک » گویند و معنی این کلمه قلعه ٔ کوچک است و ازهمین منطقه است که رودخانه ٔ فرات دره ها و کوههای صعب العبور را گذرانیده وارد دشت شام میگردد. شهر بیرهجک بر روی خرابه های شهر قدیم مرکز آرامیان بنام «برسپ » بنا گردیده و این شهر در قرن نهم ق. م. دارای موقعی ممتاز بوده است و نام بیره را مورخان سریانی مانندمورخان عرب بجای «بیرثا» بکار برده اند و ذکر این نام در تواریخ از دوران جنگهای صلیبی متداول گشته، چه «بیلدوین » حاکم شهر «رها» آنرا تصرف نموده و حدود نیم قرن تحت تصرف اروپائیان بوده است و در سال 539 هَ. ق. (1144 م.) بر سر دفاع از این قلعه در برابر حمله های سپاهیان زنگی حاکم موصل رشادتها نشان داد. اما مردم این شهر از ترس زنگی موصلی خود را تسلیم «ماردین ارتقی » نمودند و از آن زمان تحت تصرف مسلمانان درآمد و در حمله ٔ مغول یکی از قلعه های استوار و پایدار اسلامی در برابر حملات دشمن بوده است و نام بیره در مؤلفات جغرافی نویسان متقدم اسلامی نیامده مگر در نیمه ٔقرن سیزدهم میلادی که امثال ابوالفداء و دمشقی و خلیل ظاهری. و در مراصدالاطلاع از آن ذکری بمیان آمده و اما نام ترکی آن یعنی بیرهجک هنگامی متداول گشت که سرزمین شام بدست عثمانیها افتاد. نخستین جهانگرد که نام بیرهجک را برده است نیبور (1766 م.) بوده است. اما جهانگردان قبل از وی آنرا «بر» یا «بیر» میگفتند و سبب شهرت بیرهجک در تاریخ جنگهای اخیر همانا شکستی بوده است که ترکها در سال 1839م. در جنگ با مصر دچار آن گردیدند. شهر بیرهجک را دیواری مخروبه احاطه کرده است که آن را قایتبای درسال 887 هَ. ق. (1482 م.) بنا کرد و چهار برج شهر را دیده بانی مینماید. شهر بیرهجک دارای آثار باستانی از ادوار مختلف می باشد. (از دائره المعارف اسلام).