معنی ترمومتر در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

ترمومتر. [ت ِ م ُ م ِ] (فرانسوی، اِ) میزان الحراره که سرما و گرما را نشان میدهد، این لفظفرانسوی است و در فارسی مستعمل است لیکن هنوز جزء زبان نشده است. (فرهنگ نظام). مأخوذ از ترموس بمعنی گرما و مترون بمعنی اندازه ٔ یونانی و آلتی است که از روی آن میزان گرما اندازه گیری میشود و معمولا از یک لوله ٔ شیشه ای که دو طرف آن بسته و در قسمت پایین آن مخزنی پر از جیوه یا الکل تعبیه شده است تشکیل می گردد و برای مدرج ساختن آن، ترمومترهای جیوه ای را در ظرف بخار آبی که در حال جوش است (کنار دریا) قرار میدهند، جیوه بر اساس خاصیت انبساط اجسام در مقابل حرارت در لوله بالا میرود ودرنقطه ای که توقف می کند آن نقطه را با عدد 100 علامت می گذارند. سپس مخزن جیوه را در خرده یخ در حال گداز می گذارند. جیوه از لوله پائین می آید و در نقطه ای متوقف می شود که آن را، نقطه صفر میزان الحراره فرض می کنند و در حقیقت نقطه انجماد آب یا نقطه ذوب یخ است. آنگاه میان این دو رقم را با اعداد علامت گذاری نموده که هر قسمت را یک درجه نامند. و اینگونه ترمومترها که بصد درجه تقسیم شده اند ترمومتر سانتی گراد می نامند.چه غیر از این درجه بندی انواع دیگری نیز وجود دارد که از آنجمله است ترمومتر رئومور و ترمومتر فارنهایت. ترمومتر رئومور - در این گرماسنج نقطه یخ یا صفردرجه ٔ سانتی گراد برابر است ولی نقطه غلیان آب در این گرماسنج 80 درجه است چه دانشمند فرانسوی در گرماسنج خود بین نقطه ٔ انجماد آب یا ذوب یخ و نقطه غلیان آب را 80 درجه تقسیم کرده و بالنتیجه 80 درجه ترمومتررئومور برابر با صد درجه ترمتر سانتیگراد می باشد.
ترمومتر پزشکی، این گرماسنج جهت اندازه گرفتن حرارت بدن بکار می رود و چون حد متوسط حرارت بدن انسان 37 درجه ٔ سانتی گراد (98/5 درجه ٔ فارنهایت) است در ترمومترهای پزشکی بر اساس سانتیگراد بین 33 تا 42 درجه بندی می شود.
و برای اینکه بمجرد جدا شدن ترمومتر از بدن انسان (زیر زبان - زیر بغل - داخل مقعد...) و برخورد با حرارت یا برودت محیط، جیوه ٔ داخل ترمومتر تغییر مکان پیدا نکند، خمیدگی مخصوصی در انتهای لوله ٔ ترمومتر نزدیک مخزن جیوه قرار میدهند و هر بار که بخواهند آنرا بکار برند چندین بار ترمومتر را بطرف مخزن تکان شدید میدهند تا جیوه ٔ داخل لوله از خمیدگی بگذرد و کاملا وارد مخزن گردد.
ترمومتر ثبات، که تغییرات حرارت را بر روی صفحه ٔ کاغذ ثبت می کند.
ترمومتر ماگزیما که حداکثر حرارت محیط را در زمان معینی نشان میدهد.
ترمومتر منیما که حداقل حرارت را در زمان محدودی نشان میدهد.
باید توجه داشت که با ترمومترهای جیوه ای نمی توان سرماهای کمتر از 35 درجه ٔ زیر صفر را اندازه گیری کرد زیرا جیوه در39- درجه سانتی گراد منجمد میشود. از این روی برای اندازه گیری سرماهای شدید از ترمومترهای الکلی استفاده می کنند زیرا الکل در 120 درجه ٔ سانتی گراد مایع است و بالعکس در 78 درجه سانتی گراد بجوش می آید از این روی ترمومتر ماگزیما و منیما را بطور مرکب بکار می برند که از الکل و جیوه تشکیل می یابد این نوع میزان الحراره می تواند حداکثر درجه ٔ حرارت و حداقل آنرا در مدت معینی مثلا یک شبانه روز تعیین کند و از یک میزان الحراره ٔ الکلی دراز تشکیل شده است و برای اینکه جای زیاد نگیرد ساقه ٔ آنرا دو مرتبه خم کرده اند و در قسمت خمیده ٔ آن که بشکل «ایو»ی فرانسه می باشد جیوه ریخته شده و بدین ترتیب الکل به دو قسمت تقسیم می شود: یک قسمت در طرف راست لوله باقی می ماند که بالای آن حباب خالی از هواست کمی الکل در آن بخار می شود و طرف چپ آن منتهی به مخزن الکل است. در بالای دو طرف جیوه دو سوزن فولادی موسوم به نشانه قرار دارد.
طرز عمل - وقتی هوا گرم میشود الکل مخزن وسطی منبسط می گردد و جیوه را در شاخه ٔ چپ بطرف پائین میراند ودر نتیجه جیوه در شاخه ٔ دومی بالا می رود و نشانه را همراه می برد. وقتی هوا سرد میشود الکل منقبض می شود وبجای خود برمی گردد. ولی نشانه ٔ طرف راست بکنار لوله می چسبد و پائین نمی آید. در صورتی که جیوه در طرف چپ، نشانه را بالا می برد و اگر دو مرتبه هوا گرم شود این نشانه به کنار لوله می چسبد و این عمل در مدت معینی چندین بار ممکن است تکرار شود. هنگام بازدید ترمومتر نشانه ٔ طرف راست حداکثر درجه ٔحرارت و نشانه ٔ طرف چپ حداقل آن را نشان میدهد در صورتی که سطح جیوه در این موقع در هر شاخه را که بگیریم درجه حرارت همان زمان را تعیین میکند. مثلا در حداعلای درجه حرارت 21/5 +و حداقل آن 10/5- و درجه حرارت موقع بازدید 12 درجه است و برای باز گرداندن نشانه های آهنی تا سطح جیوه از یک آهن ربای نعلی شکل استفاده میشود.
ترمومتر دیگری در صنایع بکار میرود بنام: پیرومتر یا ترموالکتریک -اساس این ترمومتر بر این خاصیت است که اگر فصل مشترک دو سیم فلزی مختلف را حرارت دهیم جریان برق در آنها برقرار میشود و بوسیله ٔ یک «میلی آمپرمتر» دقیق میتوان ثابت کرد که هرچه درجه ٔ حرارت زیادتر شود شدت جریان حاصل نیز بیشتر خواهد شد و با اندازه گرفتن شدت جریان درجه ٔ حرارت را معلوم میسازند. باید دانست که اختراع ترمومتر را به بسیاری از دانشمندان نسبت میدهند ولی حقیقت آن است که گالیله دانشمند ایتالیایی پیش از سال 1597 م. این ابزار را اختراع کرده و سپس تکامل یافته است. (از لاروس قرن بیستم و کتاب فیزیک تألیف رهنما). و رجوع به گرماسنج و میزان الحراره شود.

(تِ مِ) [فر.] (اِمر.) دماسنج، گرماسنج.

دماسنج،

گرماسنج

دماسنج

حرارت‌سنج، دماسنج، گرماسنج، میزان‌الحراره

میزان الحراره