معنی حبذا در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

لغت نامه دهخدا

حبذا. [ح َب ْ ب َ] (ع صوت) بینی ! زهی ! نیکا! خوشا. (مهذب الاسماء). چه خوب است. چقدر محبوب است. و صاحب غیاث اللغه حبذا را، خوب است و بهتر است معنی کرده است: حبذاالأمر؛ خوب و نیکوست این کار:
دوش وقت نیمه شب بوی بهار آورد باد
حبذا باد شمال و خرّما بوی بهار.
فرخی.
کار اگر رنگ و بوی دارد و بس
حبذا چین و فرّخا فرخار.
سنائی.
دعوتم کردی به لشکرگاه خاقان کبیر
حبذا لشکرگه خاقان اکبر حبذا.
خاقانی.
میکنم جهدی کز این خضرای خذلان بگذرم
حبذا روزی که این توفیق یابم حبذا.
خاقانی.
حبذا نو شدن و آمدن ماه صیام
حبذا واسطهالعقد شهور و اعوام.
انوری.
حبذا... قاضی کیرنک
که ندارد ز سنگ خارا ننگ.
انوری.
در آینه حبذا بخندی
تا صبح بر آفتاب بینی.
عطار.
حبذا آن مطبخ پرنوش و قند
که سلاطین کاسه لیسان ویند
حبذاآن خرمن صحرای دین
که بود هر خرمن او را خوشه چین
حبذا دریای عمر بی غمی
که بود زو هفت دریا شبنمی.
مولوی.
حبذا آن شرط و شادا آن جزا
آن جزای دلنواز جان فزا.
مولوی.
حبذا ارواح اخوان ثقات
مسلمات مومنات قانتات.
مولوی.
حبذا اسبان رام پیش رو
نی سپس رو، نی حرونی را گرو.
مولوی.
حبذا خوانی نهاده در جهان
لیک از چشم خسیسان بس نهان.
مولوی.
تا از آن جامد اثر گیرد ضمیر
حبذا نان بی هیولای خمیر.
مولوی.
حبذا خوان مسیحی بی کمی
حبذا بی باغ میوه مریمی.
مولوی.
حبذا دو چشم پایان بین راد
که نگه دارند دین را از فساد.
مولوی.
حبذا کاریز اصل چیزها
فارغت آرد از این کاریزها.
مولوی.
مرغ بر بام تو ره دارد و من بر سر کوی
حبذا مرغ که آخر پر و بالی دارد.
سعدی.
از گل پارسیم غنچه ٔ عیشی نشکفت
حبذا دجله ٔ بغداد و می ریحانی.
حافظ.
حبذا ای نوبهار عجز کز تأثیر تو
معصیت را می دهد آمرزش از طرف کلاه.
طالب آملی.
- امثال:
حبذا خانه ٔ خود گر همه گلخن باشد.
صاحب هدایهالمتعلمین گوید: یکی از افعال مدح و ذم حبذا میباشد، مانند: حبذا رجلاً زیدٌ. «حب » فعل مدح است «ذا» فاعل آن میباشد و «زید» مخصوص به مدح و «رجل » تمیز می باشد. تمیز و حال ممکن است پیش از مخصوص به مدح و یا بعداز آن بیاید، مانند: حبذا زیدُ رجلاً و حبذا زیدٌ راکباً و حبذا رجلاً زیدٌ و حبذا را کباً زیدُ. (ترجمه از الهدایه ص 208 در ضمن جامعالمقدمات چ تهران سال 1366 هَ. ش.). شیخ بهائی در صمدیه گوید: «حب » در مدح و «لاحب » در ذم آمده است. (صمدیه در ضمن جامع المقدمات چ تهران 1366هَ. ش. ص 322) حبذا، من افعال المدح والذم، و قیل جار مجری نعم. و حب فعل المدح رکّب مع «ذا» فی هذا المعنی و لاینفک عنه. و «ذا» فاعله، و صارا کشی ٔ واحد، جار مجری الامثال فی انه لایتغیر بالعامل، و لایثنی و لایجمع، و لایؤنث تبعاً للمخصوص، یقال: حبذا الزیدان و الزیدون و هند. و بعد «ذا» المخصوص بالمدح. ثم الممیز و المفسر نحو «رجلاً» یجوز ان یکون قبل المخصوص و بعده، و بعضهم جعل «ذا» کالجزء لافاعلاً، فعندهم یجوز: حبذا الرجل زید، دون من یقول ان ذا فاعل لان لفعل واحد لایکون فاعلان، فظهر أن «ذا» اذا کان فاعلاً یجوز ان یقع قبل المخصوص او بعده، تمییز اوحال علی وفق المخصوص فی الافراد و غیره نحو حبذا رجلاً زیدٌ، و حبذا زیدٌ رجلاً و حبذا راکباً زیدٌ و حبذارجلین او راکبین الزیدان، و حبذا الزیدان رجلین او راکبین، و حبذا امرئهً هند، و حبذا هند امرئهً، و العامل فی التمییز أو الحال هو ما فی «حبذا» من الفعلیه، و ذوالحال هو «ذا» لا «زید» لأن زیداً مخصوص و المخصوص لایجی ٔ الا بعد تمام المدح و الرکوب من تمامه، فالراکب حال من الفاعل لا من المخصوص و ان وجب ان یکون موافقا للمخصوص. و قیل ان زیداً فی حبذا زید لیس مخصوصاً بل بدل من ذا و قیل انه الفاعل و «ذا» زایده. و لایجب ذکر التمییز فی حبذا بخلاف نعم لأن الفاعل فی نعم مضمر فیفتقر الی مزیهالبیان، و هو هاهنا ظاهر فلایحتاج الیه. رجوع شود به التیسیر تألیف محمدتقی بن عبدالحسین النصیری الطوسی از دانشمندان قرن یازدهم. نسخه ٔ شماره ٔ 178کتابخانه ٔ دانشگاه تهران.