معنی زینهار در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

لغت نامه دهخدا

زینهار. (اِ) بمعنی زنهار است که پناه جستن و امان خواستن باشد. (برهان). بمعنی زنهار است و بمعنی امان. (انجمن آرا) (آنندراج). پناه و امان... و مهلت. (غیاث). زنهار. (جهانگیری). پهلوی «زینهار» (امن، امان)، سغدی «زینیه » (پناه، امان). اندرس آن را مرکب از: «ازین هار» میداند، یعنی از این بپرهیز. مولر آنرا برابر اوستایی «زئنو-هاره » (سلاح حامی) میداند. هوبشمان گوید که وجه اخیر بنظر من بهتر است... (حاشیه ٔ برهان چ معین). امان و مهلت. (فرهنگ فارسی معین). امان. مصونیت. ایمنی. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا):
ز دشمن به دینار و با زینهار
برستن توان، و آز را نیست چار.
ابوشکور بلخی (یادداشت ایضاً).
اگر نیستی اندر استا وزند
فرستاده را زینهار از گزند
از این خواب بیدارتان کردمی
همه زنده بر دارتان کردمی.
دقیقی (یادداشت ایضاً).
همه سربسر باژدار توایم
پرستار و در زینهار توایم.
فردوسی.
به نزدیک من شان بود زینهار
به هر جای هرگز نباشند خوار.
فردوسی.
سپاه تو در زینهار منند
همه مهترانند و یار منند.
فردوسی.
تو به شب بیدار و از تو خلق اندر خواب خوش
تو بجنگ خصم و از تو عالمی درزینهار.
فرخی.
در نزد او سراسر به بندگی
در پیش او تمامی به زینهار.
فرخی.
بر او ممتحن را دستگاه است
بر او منهزم را زینهار است.
عنصری.
در زینهار خویش بداری و بند خویش
او را و خانمان و تنش را ز روزگار.
منوچهری.
ذاتش نهفته باشد عز آشکار باشد
و اندر پناه ایزد در زینهار باشد.
منوچهری.
با فوجی قوی سپاه درگاهی و ترکمانان قزل و بوقه و کوکتاش که در زینهار خدمت آمده بودند... (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 244). دهقانان را باید گفت که دل مشغول ندارند که بخانه ٔ خویش آمده اند در ولایت و زینهار مااند. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 471). از خوارزم تدبیر آمدن... بساختند تا به زینهار آیند. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 702).
از آتش نیابند زنهار کس
چو نایند در زینهار علی.
ناصرخسرو.
زین یک رمه گرگ و خرس گمره
یارب به تو است زینهارم.
ناصرخسرو.
به زنهار یزدان درون جای یابی
اگر جای جویی تو در زینهارش.
ناصرخسرو.
داد و انصاف و شاکی و شاکر
همه در امن و زینهار تو باد.
مسعودسعد.
مقصود جان تست جهان را که جان تو
ز ایزد همیشه در کنف زینهار باد.
مسعودسعد.
مگذار زینهار چو در زینهار تست
جان مرا بدین فلک زینهارخوار.
مسعودسعد.
جان تو پادشاها در زینهار حق
بر جان خویش دشمن تو خورده زینهار.
سوزنی.
از دهر خاطر فضلا را مخاطره است
خاقانی از مخاطره در زینهار تست.
خاقانی.
که ای کهبد بحق کردگارت
که ایمن کن مرا در زینهارت.
نظامی.
- به زینهار آمدن، به پناه و امان آمدن. در کنف حمایت کسی قرار گرفتن.
- بی زینهار، بی امان. بی عهد. که امان ندهد:
چنین گفت مالک سرانجام کار
بدان کینه جویان بی زینهار.
شمسی (یوسف و زلیخا).
|| (صوت) در شواهد زیر بمعنی الامان، پناه بر تو آمده است:
ببستند و برپیل کردند بار
خروش آمد و ناله ٔ زینهار.
فردوسی.
غو و زینهار و خروش زنان
برآمد ز زخم تبیره زنان.
فردوسی.
چند کنی زینهار بر در ایام
چون نپذیرد زینهار چه خیزد.
خاقانی.
میشنوم من که شبی چند بار
پیش زبان گوید سر زینهار.
نظامی.
دل خرابی می کند دلدار را آگه کنید
زینهار ای دوستان جان من و جان شما.
حافظ.
|| تعجیل وآگاهی. (برهان). هرگز... و پرهیز. (غیاث). پهلوی «زینهار» برابر «ازین هار» یعنی از این بپرهیز.... صوت تحذیر. دور باش. برحذر باش. (فرهنگ فارسی معین). بمعنی البته و تأکید در فعل و ترک فعل نیز آمده. (آنندراج، ذیل زنهار). الحذر. خدا را. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). هان. آگاه باش. دور باش:
بروزنیک کسان گفت غم مخور زینهار
بسا کسا که به روز تو آرزومند است.
رودکی.
زنهار تا نگویی با او حدیث من
تو بر زبان خویش دگرباره زینهار.
منوچهری.
زینهار تا بدی نکنید و از بدان دور باشید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 339). ازجاهای خویش زینهار که مجنبید و مرا به نعره یاری دهید. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 435). امید همگان به خواجه ٔبزرگ است زینهار زینهار تا این تدبیر خطا را به زودی دریابد و پوست باز کرده بنویسد. (تاریخ بیهقی ایضاً ص 675).
چشم همی گوید از حرام و حرم
بسته همی دار زینهار مرا.
ناصرخسرو.
زینهار ای پسر این گنبد گردان را
جز یکی کارکن و بنده نپنداری.
ناصرخسرو.
ای شده غره به جهان، زینهار
کایمن بنشینی از این بدنشان.
ناصرخسرو.
مگذار زینهار چو در زینهار تست
جان مرا بدین فلک زینهارخوار.
مسعودسعد.
اما زینهارتا این لفظ را به کسی نیاموزی. (کلیله و دمنه). زینهار تا در ساختن توشه ٔ آخرت تأخیر جایز نشمری. (کلیله و دمنه).
تا لبش را لب نخوانی زینهار
زانکه روح القدس جان میخواندش.
خاقانی.
هان ای سپاه طیر ابابیل زینهار
کاصحاب فیل هرچه توان کرد کرده اند.
خاقانی.
عالمی ازعشقت ای بت سنگ بر سر می زنند
زینهار ای سیمگون گوی گریبان درفکن.
خاقانی.
فردا که در شهر آیی زینهار با کسی سخن نگویی و داد و ستد نکنی. (سندبادنامه ص 303).
محتسب صنع مشو زینهار
تا نخوری دِرّه ٔ ابلیس وار.
نظامی.
محرم این راز نه ای زینهار
کار نظامی به نظامی گذار.
نظامی.
به پروردن داد و دین زینهار
نگه دار فرمان پروردگار.
نظامی.
تو در پاک می کن ز خاشاک و خار
طلبکار سلطان مشو زینهار.
نظامی.
مدان زینهار خصم خویش را خوار
که شهری شعله ای سوزد به یکبار.
عطار.
گفت پیغمبر ز سرمای بهار
تن مپوشانید یاران زینهار.
مولوی (مثنوی چ خاور ص 42).
بدریا مرو گفتمت زینهار
وگر میروی تن بطوفان سپار.
سعدی (بوستان).
اگر خویش دشمن شود دوستدار
ز تلبیس ایمن مشو زینهار.
سعدی (بوستان).
سخن عشق زینهار مگوی
یا چو گفتی بیار برهانش.
سعدی.
زینهار از بلای تیر نظر
که چو رفت از کمان نیاید باز.
سعدی.
ز خواب روز بود زردرویی نرگس
بگیر عبرت و در روز زینهار مخسب.
صائب.
|| (اِ) ترک کردن. (غیاث). || ضمانت و پشتیبانی. (فرهنگ فارسی معین). کفالت و ضمانت. (یادداشت بخطمرحوم دهخدا). || امانت. (برهان) (فرهنگ فارسی معین). ودیعه. امانت. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا): او نیز بگریست. گفت ای پدر این فرزند من بزینهار خدای بتو سپارم او را از دشمنان نگاه دارد. (ترجمه ٔ طبری بلعمی).
بدانید کاین یادگار من است
بنزد شما زینهار من است.
فردوسی.
بدیشان چنین گفت پس شهریار
که نزد شما از من این زینهار
بدارید و با جان برابر کنید
چو خواهید کز پندم افسر کنید.
فردوسی.
چو آمد به نزدیک تخت بلند
همان حقه بنهاد با مهر و بند
چنین گفت با شاه کین زینهار
سپارد به گنجور خود شهریار.
فردوسی.
زر تو زائران تو آنسان که می برند
گویی نهاده اند بر تو به زینهار.
فرخی.
چنان خواهند از او خواهندگان چیز
که پنداری که نزدش زینهار است.
عنصری.
چنین گفت کاین زینهار من است
امید من و یادگار من است
سپردم به دست تو بیدار باش
ز هر بد مر او را نگهدار باش.
شمسی (یوسف و زلیخا).
مرا هیچ امید زندگانی نیست اگر صلاح بینی مرا دستوری ده تا در پیش وزیر ابی علی یحیی بن خالد برمکی شوم و این کودکان را به زینهار به وی سپارم. (تاریخ بخارا).
کان سیم سعد ملکت بوبکر بلخی است
نزد پدرش بوده در آن وقت زینهار.
سوزنی.
|| عهد و پیمان. (برهان) (از انجمن آرا) (آنندراج) (غیاث). عهد. ذمه. عقد. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا):
بر آن زینهارم که گفتم سخن
بر آن عهد و پیمانهای کهن.
فردوسی.
... همی گوید مسعودبن محمود که به ایزد و به زینهار ایزد، من دوست او [منوچهربن قابوس] باشم. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 132). همه سوگندان به دروغ می خوردند و آنهمه عهدها و زینهارهاکه با جگرگوشه ٔ زهرا و نبیره ٔ پاک مصطفی (ص) کرده بودند با یکسو نهادند. (کتاب النقض ص 385). || ترس و بیم. || شکایت را نیز گویند. (برهان). شکوه و شکایت. (غیاث). || افسوس و حسرت. (برهان). به همه ٔ معانی رجوع به زنهار شود.