معنی سرشک در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

سرشک. [س ِ رِ] (اِ) اوستا «سرسکا» (تگرگ). سرشک فارسی شاید از پارتی «سرسک » (قطره) باشد. در پهلوی «سریشک » (قطره). «زرشک و سرشک، انبرباریس بود». (لغت فرس ص 306). (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین). اشک چشم. (برهان) (آنندراج). آب چشم که آن را اشک نیز گویند. (غیاث):
ای آنکه غمگنی و سزاواری
و اندر نهان سرشک همی باری.
رودکی.
سرشک دیده به رخسار تو فروبارد
هر آنگهی که بر آماجگاه او گذری.
عماره ٔ مروزی.
ببارید پیران ز مژگان سرشک
تن پیلسم درگذشت از پزشک.
فردوسی.
عاشق از غربت بازآمده با چشم پرآب
دوستگان را به سرشک مژه برکرد ز خواب.
منوچهری.
رخ ز دیده نگاشته به سرشک
و آن سرشکش برنگ تازه سرشک.
عنصری (از لغت فرس اسدی).
ببارید بر چهره چندان سرشک
که زان آمدی ابر و باران برشک.
شمسی (یوسف و زلیخا).
تیر جفایت گشاده راه سرشکم
تیغ فراقت دریده پرده ٔ رازم.
خاقانی.
سرهای ناخن از رخ و رخ از سرشک گرم
چون نقش از زر و چو زر از که برآورید.
خاقانی.
به سرشک تر و خون جگرم
بسته بیرون و درون دهنت.
خاقانی.
چو دختر آمدم ازبعد این چنین پسری
سرشک چشم من از چشمه ٔ ارس بگذشت.
خاقانی.
گر چشم تو آتشی زند تیز
آبی ز سرشک من برو ریز.
نظامی.
ز مژگان خون بی اندازه میریخت
بهر نوحه سرشکی تازه میریخت.
نظامی.
این چنین دریا که گرد من درآمد از سرشک
گرد کشتی بقا گرداب منکر یافتم.
عطار.
سرشک غم از دیده باران چو میغ
که عمرم بغفلت گذشت ای دریغ.
سعدی.
سرشکم آمد و عیبم بگفت روی بروی
شکایت از که کنم خانگی است غمازم.
حافظ.
سیل سرشک ما ز دلش کین بدر نبرد
در سنگ خاره قطره ٔ باران اثر نکرد.
حافظ.
|| مطلق قطره را گویند عموماً و قطره ٔ باران. (برهان). قطره ٔ باران و قطره ٔ هر چیز. (لغت فرس):
زان می که گر سرشکی از آن درچکد به نیل
صد سال مست باشد از بوی آن نهنگ.
رودکی.
هوای ترا زآن گزیدم ز عالم
که پاکیزه تر از سرشک هوایی.
زینبی علوی.
من از بس ناله چون نالم من از بس مویه چون مویم
سرشک ابر بر لاله بود چون اشک بر رویم.
قریع.
گفتم ستاره نیست سرشک است ای نگار
گفتا سرشک بر نتوان چید ز آبدان.
فرخی.
با سرشک سخای تو کس را
ننماید بزرگ رود فرب.
عسجدی.
الا تا ببارد سرشک بهاری
الا تا بروید گل بوستانی.
منوچهری.
در باغ سخن بهار فردوسی
بر شاخ سرشک ابر نیسانی.
مختاری.
فیض هزار کوثر و زین ابر یک سرشک
برگ هزارطوبی و زین باغ یک گیا.
خاقانی.
ای بسا اشک و سرشکا کز رکاب و زین خویش
از دل خورشید و چشم آسمان انگیختی.
خاقانی.
شاید که سرشک خون برون آید از او
کآن رنگ بزد که بوی خون آید از او.
خاقانی (دیوان چ سجادی ص 734).
سبزه فلک بود و نظر تاب او
باغ سحر بود و سرشک آب او.
نظامی.
- سرشک آتش، قطرات هیزم تر که در وقت سوختن بیرون رود. (آنندراج). کنایه از قطره هایی است که از هیزم تر بر آتش میچکد. (برهان). شرر. (دهار).
|| نام درختی است در بلخ که گلهای سفید مایل به سرخی دارد و آن را آزاددرخت میگویند وبعضی گویند گل آن درخت سرشک نام دارد. (برهان). یکی گل بود که پاره ای به سرخی زند، دیگر درخت گل را نیزگویند و آزاددرخت نیزش گویند. (از لغت فرس اسدی از حاشیه ٔ برهان قاطع):
رخ ز دیده نگاشته به سرشک
و آن سرشکش برنگ تازه سرشک.
عنصری (از رشیدی).
هم از خیری و گاوچشم و سرشک
بشسته رخ هر یک ابر از سرشک.
اسدی.
زآنکه گر ره بدیش از فیضت
لعل رستی بجای گل ز سرشک.
شمس فخری (از رشیدی).
|| شراره و خرده ٔ آتش بود که بجهد و جهنده باشد. (برهان). شراره ٔ آتش که بجهد و جهنده باشد. (آنندراج). پاره ٔ آتش که جهد و بدین معنی لخشه ٔ آتش نیز آمده. (شرفنامه):
به خصم نیم سرشکی ز آتش قهرت
همان کند که به دیوان شهاب آتش زن.
عمید لومکی (از آنندراج).
|| زرشک و آن نباتی است معروف که بعربی انبرباریس گویند و قاتق آشها کنند و درخت و بوته ٔ زرشک را سرشک گویند. (برهان). زرشک. (انجمن آرا) (آنندراج). || ادرار. پیشاب. آب بیمار:
به شبگیر چون اندرآمد پزشک
نگه کرد وی را بدیدش سرشک.
فردوسی.
به شبگیر چون اندرآمد پزشک
نگه کرد او را و دیدش سرشک.
فردوسی.
چنان بد که روزی بیامد پزشک
ز کاهش چنان دید اندر سرشک.
فردوسی.
سوم آنکه دارم یکی نو پزشک
که علت بگوید چو بیند سرشک.
فردوسی.
بفرمود تا رفت پیشش پزشک
که علت بگفتی چو دیدی سرشک.
فردوسی.

(س رِ) (اِ.) قطره اشک.

قطرۀ آب چشم که هنگام گریستن فرو‌چکد، اشک، قطره،
(زیست‌شناسی) [قدیمی] زرشک: رخ ز دیده نگاشته به سرشک / وآن سرشکش به رنگ تازه«‌سرشک» (عنصری: ۳۶۷ حاشیه)،
* سرشک آتش: [قدیمی، مجاز] قطره‌های آب که هنگام سوختن هیزم تر از آن فرو‌چکد،

اشک

اشک، دمع، شبنم، باران

اشک چشم، آب چشم