معنی عمر خیام در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

عمر خیام. [ع ُ م َ رِ خ َی ْ یا] (اِخ) ابن ابراهیم خیامی نیشابوری، مکنی به ابوالفتح یا ابوحفص و ملقب به حجهالحق و مشهور به عمر خیام.حکیم، ریاضی دان و شاعر بزرگ ایران در قرن پنجم و ششم هجری. سال ولادت و ابتدای زندگی او بدرستی معلوم نیست، ولی وفاتش را غالباً بسال 517 هَ.ق. صحیح دانسته اند. عمر خیام از مشاهیر حکما، منجمان، اطباء، ریاضی دانان و شاعران بود. معاصران او وی را در حکمت تالی بوعلی سینا شمرده اند و در احکام نجوم قول او را مسلم میداشتند و در کارهای بزرگ علمی، از قبیل ترتیب رصد، اصلاح تقویم و نظایر آنها بدو رجوع میکردند. او راسفرهایی به سمرقند، بلخ، هرات، اصفهان و حجاز بوده است. و گویند که وی مردی تندخوی بود و بسبب بیان حقایق و اظهار حیرت و سرگشتگی در حقیقت احوال وجود و تردید در معاد و آخرت و ترغیب به استفاده از لذائذ موجود و حال، و امثال این مسائل که همه خارج از حدود ذوق و درک عامه ٔ مردم است، مورد کینه و شماتت علمای دینی بود. همچنین او را به بخل و ضَنَّت در امر تعلیم وتألیف و پیروی از فلسفه ٔ مادی و لامذهبی نسبت داده اند؛ اما در عین حال برخی از محققان معتقدند که خیام به اصول تصوف علاقه داشت، و تأثیر عقاید و افکار متصوفه در آثار او مشهود است. خیام را تألیفاتی است که از جمله ٔ آنهاست: 1- ترجمه ٔ خطبهالغراء ابن سینا. 2- رساله ای کوتاه در یک مسأله ٔ جبری بوسیله ٔ قطوع مخروطی. 3- رساله ٔ جبر و مقابله که مهمترین کتاب ریاضی خیام است. 4- رساله فی الاحتیال لمعرفه مقداری الذهب و الفضه فی جسم مرکب منهما. 5- رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس. 6- رساله ٔ وجودیه یا رساله در کلیات وجود. 7- لوازم الامکنه، درباره ٔ فصول و علت اختلاف هوای بلاد و اقالیم. 8- نوروزنامه، در بیان اسباب پیدایش جشن نوروز. بسیاری از رسالات وی در مسکوچاپ شده است. خیام را رباعیات بسیار مشهوری نیز هست که به غالب زبانهای زنده ٔ دنیا ترجمه و درباره ٔ آنها تحقیق و تتبع شده است. این رباعیات بسیار ساده و بی آرایش و دور از تصنع و تکلف است. و خیام آنها را غالباً به دنبال تفکرات فلسفی خود سروده و قصد او از ساختن آنها شاعری و به سلک شعرا درآمدن نبوده است و بهمین سبب وی در عهد خود شهرتی در شاعری نداشته و به نام حکیم و فیلسوف شناخته میشده است. چنانکه بعقیده ٔبسیاری از محققان، غالب رباعیاتی که فعلاً به او نسبت میدهند از وی نیست و اغلب آنها رباعیاتی است که پس از خیام به سبک او سروده اند و به نام وی شهرت یافته است. برای اطلاع بیشتر از احوال خیام رجوع به مآخذ ذیل شود: تاریخ ادبیات در ایران، تألیف ذبیح اﷲ صفا ج 2، معجم المؤلفین ج 7 ص 269، الاعلام زرکلی چ 2 ج 5 ص 194، تتمه ٔ صوان الحکمه ص 112، تاریخ الحکماء شهرزوری، چهارمقاله چ لیدن ص 62، تذکره الشعراء دولتشاه سمرقندی ص 88، مقدمه ٔ رباعیات خیام تألیف سعید نفیسی، مقدمه ٔ رباعیات خیام تألیف ذکاءالملک فروغی، مقاله ٔ عباس اقبال آشتیانی در مجله ٔ شرق ص 466 بعنوان «راجع به احوال حکیم عمر خیام نیشابوری » و نیز رجوع به یادداشتهای آقای دشتی درباره ٔ خیام شود. از اوست:
افسوس که ما بیهده فرسوده شدیم
وز داس سپهر سرنگون سوده شدیم
دردا و ندامتا که تا چشم زدیم
نابوده به کام خویش نابوده شدیم.
برخیز و مخور غم جهان گذران
خوش باش و دمی به شادمانی گذران
در طبع جهان اگر وفایی بودی
نوبت به تو خود نیامدی از دگران.

اولین کسی که هندسه تحلیلی را برای حل معادلات به کار برده است

دانشمند ایرانی سده پنجم و نویسنده کتاب نوروزنامه

ریاضی دان معروف ایرانی قرن پنجم

نویسنده اثر نوروزنامه