معنی نظامیه در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

نظامیه. [ن ِ می ی َ / ی ِ] (اِخ) نام مدارسی است که به امر خواجه نظام الملک وزیر دانشمند و مقتدر دولت سلجوقیان، در قرن پنجم هجری قمری، در ولایات مهم قلمرو سلجوقی تأسیس شد، و ظاهراً نظامیه ها نخستین مدارسی بوده است که برای طلاب و دانشجویان آنها راتبه و شهریه ٔ معین و مداومی مقرر شده است. این مدارس به صورت آموزشگاههای مرتب شبانه روزی مخصوص شافعی مذهبان اداره می شده و وسایل آسایش طلاب آنها از هر حیث فراهم بوده است. معروفترین نظامیه ها عبارت است از:
1- نظامیه ٔ نیشابور، این مدرسه در اواخر نیمه ٔ اول قرن پنجم هجری قمری به امر خواجه نظام الملک برای امام الحرمین ابوالمعالی عبدالملک بن عبداﷲ جوینی متوفی به سال 487 هَ. ق. بنا شد و ابوالمعالی سی سال در آنجا به تدریس و خطابه و ذکر می پرداخت و روزانه سیصد مرد در آنجا به دانش آموزی جمع می شدند، از طلاب و دانش آموزان نامدار این مدرسه اند: امام محمد غزالی و اوحدالدین انوری ابیوردی.
2- نظامیه ٔ بغداد، بنای این مدرسه در سال 459 هَ. ق. پایان گرفت، نظام الملک برای ساختمان این مدرسه 200000 دینار از مال خود خرج کرد و موقوفات متعدد و پردرآمدی بدان تخصیص داد، در نظامیه ٔ بغداد حجره هائی به سکونت طلاب اختصاص داشت و کتابخانه ٔ معتبر آن از کتابهای ارجمند انباشته بود. در این دارالعلم بزرگ شش هزار تن دانشجو به تحصیل فقه و تفسیر و حدیث و نحو و لغت و ادبیات و فلسفه، اشتغال داشتند و به روایت ابن جبیر اندلسی که در سال 580 هَ. ق. بغداد را سیاحت کرده است: «بغداد را نزدیک سی مدرسه است و بزرگترین و مشهورترین آنها نظامیه است » در آغاز تأسیس نظامیه ٔ بغداد از امام شیخ ابواسحاق شیرازی دعوت شد تادر آنجا به تدریس پردازد و تا فرارسیدن وی امام ابونصر بغدادی، معروف به ابن صباغ بیست روزی بدین مهم پرداخت، امام غزالی نیز از مدرسان این دارالعلم بود. تولیت نظامیه ٔ بغداد بعد از خواجه نظام الملک با فرزندان وی بود و این دانشگاه بزرگ مذهب شافعی تا قریب دوقرن بعد از ایجاد در اوج عظمت و اشتهار بود و از آن پس نیز با اینکه مدرسه ٔ مستنصریه از شهرت و اعتبار آن کاسته بود، مدتها دایر بود.
3- نظامیه ٔ بلخ، از اساتید معروف آن آدم بن اسدالهروی است و از شاگردان بنام آنجا رشید وطواط است.
4- نظامیه ٔ بصره، به روایت مؤلف تجارب السلف این مدرسه که از نظامیه ٔ بغداد نیکوتر و بزرگتر بوده است، در اواخر ایام المعتصم باﷲ خراب شد و از مصالح ساختمانی آن در شهر بصره مدرسه ٔ دیگری به همین نام ساختند.
5- نظامیه ٔ اصفهان، که خواجه ده هزار دینار از ضیاع و مستغلات خویش بر آن وقف کرده بود و آن را به نام صدرالدین خجندی مدرسه ٔ صدریه هم نامیده اند.
گذشته از اینها نظامیه هائی در مرو و موصل و هرات نیز به همت و امر خواجه تأسیس شده بوده است. (از تاریخ ادبیات در ایران دکتر صفا ج 2 صص 234- 241). برای تحقیق بیشتر رجوع به مجله ٔ مهر سال 2 شماره ٔ 2 ص 117 مقاله ٔ مرحوم سعید نفیسی زیر عنوان نظامیه و مقدمه ٔ جلال همائی بر غزالی نامه و وفیات الاعیان ج 1 ص 222 و 407 و طبقات الشافعیه ج 3 ص 137 و 252 به بعد و تجارب السلف ص 269 و تاریخ تمدن اسلامی ج 3 ص 97 و دایره المعارف اسلامی ج 3 ص 404 و رحله ٔ ابن جبیر چ مصر ص 197 و حوادث الجامعه ص 124 شود.

نظامیه. [ن ِ می ی ِ] (اِخ) نام یکی از ایستگاههای راه آهن تهران - اهواز ضمیمه ٔ بخش مرکزی شهرستان اهواز است، این ایستگاه در 20هزارگزی شمال اهواز واقع است و ساکنین آن کارمندان راه آهن هستند. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 6 ص 355).

نظامیه. [ن ِ می ی ِ] (اِخ) دهی است از دهستان بالارخ بخش کدکن شهرستان تربت حیدریه. در 3هزارگزی مشرق کدکن، در دامنه ٔ معتدل هوائی واقع است و 155نفر سکنه دارد. آبش از قنات تأمین می شود. محصولش غلات و بنشن و پنبه و شغل اهالی زراعت و گله داری و کرباس بافی است. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 9 ص 420).

نظامیه. [ن َظْ ظا می ی َ] (اِخ) نام فرقه ای است از معتزله که پیروان ابراهیم نظام اند. رجوع به نظام ابراهیم شود.

مدرسه باستانى

مدرسه خواجه نظام الملک

نظامیه در فارسی مونث نظامی سپاهیگری، وابسته به خواجه نظام الملک نام آموزشگاه های او پیروان ابراهیم بن سیار نظام از خرد گرایان (معتزله) که نیکی را از سرنوشت و بدی را از خواست آدمی می دانست (صفت) مونث نظامی:. . . (امیر نظام) بار دیگر بسمت سرهنگی فوج گروس داخل خدمت نظامیه شد.