معنی دخیل در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

دخیل. [دَ] (ع ص، اِ) حائل. حرف متحرک که میان تأسیس و روی افتد. (المعجم). حرفی که میان حرف روی و الف تأسیس بود. (منتهی الارب). در علم قافیه حروف متحرکی که میان الف تأسیس و روی درآید مانند «ق » در واژه ٔ «عاقل ». رعایت همسانی حرف دخیل در قوافی واجب نیست. (از دایره المعارف فارسی). دخیل در لغت درآینده است و چون این حرف میان تأسیس و روی درآمده است به این اسم موسوم گردیده و جمعی که تکرار تأسیس در قوافی مثل روی لازم شناسند دخیل را حایل نام کنند که حایل است میان دو حرف واجب الاتیان والتکرار. (تذکره ٔ مرآهالخیال ص 109):
قافیه در اصل یک حرفست و هشت آنرا تبع
چار پیش و چار پس این نقطه آنها دایره
حرف تأسیس و دخیل و قید و ردف آنگه روی
بعد از آن وصل و خروج است و مزید و نایره.

دخیل. [دَ] (ع ص، اِ) درآینده. || آنکه در کار کسی مداخله کند. آنکه در کار و محل کسی دخالت داشته باشد. (غیاث). دخیله. دُخلل. آنکه در کار کسی دخالت کند. || دخیل الرجل، نیت مردو مذهب و دل و جمیع امور آن. (از منتهی الارب). || اندرون کار. (دهار). || حب دخیل،دوستی دلی. (منتهی الارب). || دوست ویژه. (مهذب الاسماء). دوست خالص. (مهذب الاسماء). دوست خاص. (غیاث). || هو دخیل فیهم، یعنی از غیر قوم است و داخل شده است در آنها. (از منتهی الارب). آنکه در جماعتی نباشد و در آن درآمده باشد:
دید اعرابی زنی او را دخیل
گفت نک خفته ست زیر آن نخیل.
مولوی.
|| مهمان: دخیلم، مهمانم. منسوب به قومم و از آنان نیستم ازاین رو به من ترحم باید و هرچه خواهم تراست و بر تست که از مهمان دریغ نداری. || آن کلمه که از زبان دیگر درآمده است. کلمه ای که در زبانی درآمده باشد و از آن زبان نباشد. هر کلمه که دخیل کرده شود در کلام عرب و از کلام عرب نباشد. (منتهی الارب). معرب. (نشوءاللغه ص 35). || اسبی که خاص به گیاه باشد. (از منتهی الارب). || من المفاصل ما دخل بعضها فی بعض. (از منتهی الارب). || محلل (در اسب دوانی). || اسب کلج که از بنی ضبه است. (منتهی الارب). || در تداول زنان فارسی زبان الامان ! امان ! توسل. (لغت محلی شوشتر نسخه ٔ خطی). پناه می برم به تو! زنهار! گویند: دخیلم یا دخیلتم فلان کار را نکنی، یعنی به تو توسل می جویم که...: از زنی مجلله در بغداد بر سر قبر ابی حنیفه شنیدم که خطاب به قبر می گفت: دخیل یا غریب بغداد! (یادداشت مؤلف).

بیگانه ای که وارد قومی شود وبه آنان مُنتسب شود.2- کلمه ای که از یک زبان وارد زبان دیگری شود، پناهنده. [خوانش: (دَ) [ع.] (ص.)]

داخل‌شده،
بیگانه‌ای که میان قومی داخل شود و به آنان انتساب پیدا کند،
کلمه‌ای که از زبانی داخل زبان دیگر شود،
کسی که در کارهای شخص دیگر مداخله داشته باشد،
(ادبی) در قافیه، حرف متحرکی که میان الف تٲسیس و حرف روی باشد، مثل واو در کلمۀ باور و قاف در کلمۀ عاقل. δ تکرار دخیل در شعر فارسی واجب نیست مثلاً عاقل و جاهل را با هم می‌توان قافیه کرد اما اگر دخیل را تکرار کنند پسندیده‌تر است مانند قافیۀ عاقل با ناقل،
* دخیل ‌بستن: (مصدر لازم) بستن ‌بندی به ضریح یکی از امامان هنگام دخیل شدن و مراد خواستن،
* دخیل شدن: (مصدر لازم)
پناهنده شدن، پناه بردن، پناه بردن به کسی،
ملتجی شدن بر مزار یکی از امامان،

ذیمدخل، موثر، نقش‌پرداز 2، پناهنده، شفیع‌طلب، پناه‌بردن، ملتجی‌شدن، بیگانه

در آینده، در کار کسی مداخله کردن، دوست خاص، پناهنده

دَخِیل، کسیکه منتسب بقومی باشد ولی از آنها نباشد- میهمان و پناهنده (جمع:دُخَلاء)، نیت- باطن- عقیده و مذهب یک شخص -کسیکه در کارهای دیگری دخالت داشته باشد