وکیل در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

وکیل. [وَ] (ع ص، اِ) کارران. (ترجمان علامه ٔ جرجانی ترتیب عادل بن علی) (مهذب الاسماء) (شرح قاموس قزوینی). آنکه بر وی کار گذارند، و برای جمع و مؤنث نیز گاه اطلاق گردد. (منتهی الارب) (آنندراج). آنکه کاری به وی واگذار شود. فعیل به معنی مفعول است زیرا به معنی موکول الیه است، و گاه برای جمع و مؤنث نیز اطلاق گردد و به معنی فاعل است در صورتی که معنی حافظ را دارا باشد. خداوند تعالی نیز به آن موصوف میشود: حسبنا اﷲ و نعم الوکیل، و گویند وکیل در این آیه به معنی کافی رازق است. || جری ٔ. ج، وکلاء. (از اقرب الموارد). || نگاهبان. (ترجمان علامه ٔ جرجانی ترتیب عادل بن علی). || نایب. جانشین. خلیفه. قائم مقام. (فرهنگ فارسی معین).
- وکیل همایونی، وظیفه ٔ او عبارت بود از اداره ٔ امور مالی اداری و از حیث مرتبت در پایه ٔ عالیتر از امراء دیگر قرار داشت. (فرهنگ فارسی معین از سازمان صفوی ص 81).
|| مباشر. کارگزار:
مردمان قصه فرستند ز صنعا برِ او
گر دگر سال وکیلش سوی صنعا نشود.
منوچهری.
|| ناظرسرای. استادالدار: و دختر خویش بدان آیین به مرزبان شاه داد و به جمهور که وکیل او بود داد. (سمک عیار ج 1 ص 45).
- وکیل خرج، کسی که لوازم معاش و سایر مایحتاج دیگری را خریداری و تهیه کند و به او رساند. کسی که مخارج خانه به عهده ٔ وی سپرده شده است:
قاصد ز میان گشاد درجی
چابک شده چون وکیل خرجی.
نظامی.
بادی که وکیل خرج خاک است
فراش گریوه ٔ مغاک است.
نظامی.
- || مهماندار.
- || خداوند خانه.
|| در دوران صفویه بالاترین مقام حکومت را وکیل می نامیدند. (سازمان صفوی ص 81).
- وکیل دیوان اعلی، ممکن است این وکیل دیوان اعلی غیر از وکیل نفس نفیس یا وکیل الدوله و دستیار وزیر اعظم بوده است و در مواقع بلاتصدی ماندن عظمی یا غیبت وی امور را اداره می کرده است. (سازمان صفوی ص 85).
- وکیل سلطنت، نایب السلطنه و صدراعظم. (سازمان حکومت صفوی).
- وکیل وزیر اعظم، کسی که در غیاب وزیر اعظم (صدراعظم) امور را اداره میکرد. (سازمان حکومت صفوی). وکیل وزیر اعظم برابر قائم مقام است در عهد قاجاریه. (از سازمان حکومت صفوی ص 84، 85).
|| (اصطلاح حقوق و فقه) کسی که به موجب عقد وکالت از طرف شخص دیگری [موکل] برای انجام دادن امری تعیین شده است، بدون آنکه اختیار انجام دادن آن امر از منوب عنه ساقط شده باشد. شخصی که نیابت انجام کاری به او تفویض شده و وکیل است باید بالغ و عاقل و رشید باشد. ممکن است یک یا چند نفر را به عنوان وکیل معین نمود. در فرض اخیر هر یک ازوکیلها استقلال در اقدام را ندارد مگر آنکه از طرف موکل چنین حقی به او داده شده و مرگ یکی از آنها موجب بطلان وکالت سایرین است. رجوع به کتب فقهیه و شرایع محقق شود.
- وکیل تسخیری، وکیلی که برای انجام وکالت انتخابی مأمور شود. رجوع به ترکیب وکالت تسخیری ذیل «وکالت » شود.
- وکیل دادگستری، وکیل عدلیه. وکیل دعاوی.
- وکیل در توکیل، آنکه علاوه بر وکالت در انجام امری، اختیار دارد که به فرد دیگری وکالت دهد تا مورد وکالت را انجام دهد. (فرهنگ فارسی معین).
- وکیل شهبندر، (اصطلاح وزارت امور خارجه ٔ عثمانی در ایران در عهد قاجاریه، خاص مأموران عثمانی)، قائم مقام شهبندر: یمینی افندی وکیل شهبندر در خوی، حسین آقا وکیل شهبندر در ساوجبلاغ. (مرآهالبلدان ج 1 ضمیمه ٔ 21 از فرهنگ فارسی معین).
- وکیل عمومی، معاون قضایی دادستان. دادیار قضایی. دادیاری که واجد شرایط قضاء است و به جای دادستان در دادگاهها وظایف او را انجام میدهد.
- وکیل قاضی، مأمور اجرای امور از طرف قاضی:
با وکیل قاضی ادراک مند
اهل زندان در شکایت آمدند.
مولوی.
وکیل قاضیم اندر گذر کمین کرده ست
به کف قباله ٔ دعوی چو مار شیدائی.
حافظ (دیوان چ انجوی شیرازی ص 295).
- وکیل مدافع، وکیل دعاوی. وکیل دادگستری. آنکه دفاع از دعاوی حقوقی یا جزائی را از طرف یکی از اصحاب دعوا در دادگاهها به عهده میگیرد.
- وکیل مطلق، وکیلی که دارای اختیارات تام است.
|| (اصطلاح نظامی سابق نظام ایران) درجه داری که رتبه ٔ وی بالاتر از سرجوخه [سرجوقه] و پایین تر از استوار و سه مرتبه بوده است به ترتیب اهمیت، وکیل چپ و وکیل راست و وکیل باشی که معادلهای زیر اکنون به جای آنها مصطلح است:
- وکیل باشی، گروهبان یکم.
- وکیل چپ،گروهبان سوم.
- وکیل راست، گروهبان دوم.
|| نماینده ٔ مجلس. (یادداشت مرحوم دهخدا). آنکه به نمایندگی مجلس شورای ملی (اسلامی) از جانب مردم برگزیده شود.
- وکیل مجلس شوری، نماینده ٔ مجلس شوری. رجوع به نماینده شود.

وکیل. [وَ] (اِخ) نامی از نامهای خدای تعالی. (مهذب الاسماء).

مباشر، کارگزار، کسی که شخص انجام کارهای خود را به او واگذار می کند، نماینده مجلس که از طرف مردم انتخاب شود، جمع وکلاء. [خوانش: (وَ) [ع.] (اِ.)]

(حقوق) کسی که به او اعتماد کنند و کاری را به او بسپارند، کسی که از طرف کس دیگر برای انجام دادن کاری تعیین شود، گماشته، نماینده،
(سیاسی) نماینده‌ای که از طرف یک حزب یا جمعی از مردم برای اجرای امری انتخاب می‌شود،
* وکیل عمومی: (حقوق) دادیار،

نماینده

نماینده، کارگزار

جانشین، نماینده

نماینده، پیشکار، کارگزار، مباشر، ناظر، قایم‌مقام، گماشته، مامور، ناظر، نایب، وصی، قیم، ولی، قانون‌دان، مدافع، سرجوخه

‎ کار گزار، نماینده، استاد سرای، جانشین، کار راه انداز (صفت اسم) آنکه کاری بوی واگذار شده، مباشر کار گزار، ناظر سرای استادالدار: ((و دختر خویش بدان آیین بمرزبان شاه داد و به جمهور‎ - که وکیل او بود - داد. . . ))، نایب جانشین خلیفه قایم مقام، (صفویه) بالاترین مقام حکومت را وکیل نامیدند، کسی که بموجب عقدی از طرف شخص دیگری برای انجام امری تعیین شده است آنکه طبق عقد یا قرار دادی برای انجام امری از طرف شخص رشید دیگر نایب شده بدون آنکه اختیار انجام آن امر از منوب عنه ساقط شده باشد. یا وکیل تسخیری. وکیلی که برای انجام وکالت انتخابی مامور شود. یا وکیل در توکیل. آنکه علاوه بر وکالت در انجام امری اختیار دارد که بفرد دیگری وکالت دهد تامور وکالت را انجام دهد. یا وکیل عمومی معاون قضایی دادستان دادیار قضایی دادیاری که واجد شرایط قضا ء است و بجای دادستان در دادگاهها وظایف او را انجام می دهد. یا وکیل قاضی. کسی که از طرف قاضی مامور اجرای امور بود: ((وکیل قاضیم اند گذر کمین کر دست بکف قباله دعوی چو مار شیدایی. )) (حافظ) یاوکیل مدافع. وکیل دعاوی وکیل دادگستری آنکه دفاع از دعاوی حقوقی یا جزائی را از طرف یکی از اصحاب دعوا در دادگاهها بعهده می گیرد. ‎ -7 نماینده مجلس شوری، درجه داری که رتبه وی بالاتر از سر جوخه (سرجوقه) و پایین تر از استوار (نایب) است و آن خود دارای مراتب ذیل است: یا وکیل چپ. گروهبان سوم. یا وکیل راست. گروهبانه دوم. یا وکیل باشی. گروهبان یکم. یا وکیل خرج. کسی که مخارج خانه ای بعهده وی سپرده شده: ((بادی که وکیل خرج خاک است فراش گریوه مغاک است. )) (گنجینه گنجوی)، مهماندار، خداوند خانه. یا وکیل در. (دربار) نماینده ای بوده است که امرا و حکام اطراف در درگاه پادشاه مقیم می داشته اند که کارهای مربوط بایشان را انجام دهد و مراقب مصالح کار باشد: (از مسعدی شنودم وکیل در که خوارزمشاه سخت نومید گشت و بدست و پای بمرد. ) یا وکیل دریا. مرغی است افسانه ای که آنرا طیطوهم گویند (هر چند طیطو بدو نوع موجود اطلاق شده) . سیمرغ دریا در کلیله (وکیل دریا) آمده و در همان داستان از او به (سیمرغ) تعبیر آمده. در کلیله عربی ابن المقفع مصحح مرصفی ((وکیل البحر)) ودرچاپ اب لویس ص ((الموکل بالبحر)) (دوجا) آمده. در چا. مرصفی ص راجع به وکیل البحر در حاشیه آمه: ((وکیل البحر و فی بعض النسخ الموکل بالبحر یوخذ من سیاق المثل انه حیوان بحری اوخرافی لا وجودله. )) وکیل هم درین ترکیب بمعنی ((موکل)) و مظهر و سمبول است. رودکی هم در کلیله و دمنه منظوم گفته: ((پادشا سیمرغ دریا را ببرد خانه (خایه خ) و بچه بدان تیتو سپرد. )) (لفا) سیمرغ معروف هم در روایات زردشتی در میان دریا جای دارد. در ((رشن یشت)) آمده: ((و اگر هم تو ای رشن پاک خ در بالای درخت سئنه (سیمرغ) باشی در میان دریای فرا خکرت (آن درختی که) داروهای نیک در بر دارد و دارای اروهای درست و درمان بخش است. (درختی که) ((همه را درمان بخش)) نام دارد و در آن تخمهای همه گیاهان نهاده شده ما ترابیاری میخوانیم. )) دریای فرا خکرت را برخی دریای خزر و بعضی دریای عمان دانسته اند. در فرهنگهای پارسی و اشعار قدما ((سیرنگ)) بمعنی سیمرغ آمده. بیت ذییل از فردوسی در دست است: ((از آنگا یگه باز گشتن نمود که نزدیک دریای سیرنگ بود. )) ((دریای سیرنگ)) ممکن است بدو معنی گرفته شود: دریایی که سیمرغ در آن میزیست، دریای موسوم به ((سیرنگ)) بهرحال در این بیت تاثیر روایت کهن سال اوستا (مبنی برزیستن سیمرغ در دریا) هویداست. یا وکیل دیوان اعلی. ممکن است این وکیل دیوان اعلی غیر از وکیل نفس نفیس یا وکیل الدوله و دستیار وزیر اعظم بوده است و در مواقع بلا تصدی ماندن مقام عظمی با غیبت وی امور را اداره میکرده. )) یا وکیل سلطنت. نایب السلطنه و صدر اعظم. (صفویه) . یا وکیل شهبندر. (اصطلاح وزارت امور خارجه عثمانی و ایران در عهد قاجاریه خاص ماموران عثمانی) قایم مقام شهبندر: ((یمینی افندی وکیل شهبندر در خوی حسین آقا وکیل شهبندر در ساوجبلاغ. )) یا وکیل مطلق. وکیلی که دارای اختیارات تام است. یا وکیل وزیراعظم. کسی که در غیاب وزیر اعظم (صدراعظم) امور را اداره میکرد (صفویه) (قائم مقام عهد قاجاریه) . یا وکیل همایونی. وظیفه او عبارت بود از اداره امور مالی ادای و از حیث مرتبت در پایه عالیتر از امرا ء دیگر قرار داشت.

وَکِیل، نماینده ای که اموری به او واگذار شده باشد که از طرف شخص دیگری انجام دهد، شخص مورد اعتماد دراداره و تدبیر امری از امور، کفیل، مورد اعتماد در تدبیر امور، در این معنای اخیر از اَسماء الله است (جمع: وُکَلاء)،