معنی ابیض

لغت نامه دهخدا

ابیض

ابیض. [اَ ی َ] (ع ص، اِ) سپید. سفید. سپیدرنگ. نقیض اسود، یعنی سیاه. || سپیدپوست. || سپیدسر. || کنایه از شمشیر. || گوشت خام. (مهذب الأسماء). || جوانی. (مهذب الأسماء). || موت ابیض، مرگ ناگهانی. موت فجائی. || مرد پاک ناموس. مؤنث: بَیْضاء. ج، بیض. || (ن تف) هذا ابیض منه، یعنی این سپیدتر است از آن، شاذ کوفی است و قیاس هذا اشدّ بیاضاً منه است. || (اِخ) در حدیث: اوتیت الکنزین الأحمر و الأبیض، احمر ملک شام و ابیض ملک فارس است. || نام ستاره ای بر کناره ٔ کهکشان.

ابیض. [اَ ب َی ْ ی ِ] (ع اِ مصغر) مصغر اباض و آن رسنی است که بدان دست شتر را با بازویش بندند تا پا برداشته دارد.

ابیض. [اَ ی َ] (اِخ) نام کوهی بمکه مشرف بر حق ابراهیم بن محمدبن طلحهو حق ابی لهب و آنرا بجاهلیت مُستَنذَر مینامیدند.

ابیض. [اَ ی َ] (اِخ) کوه عرج. و آن بر سر راه حاج میان مکه و مدینه باشد.

ابیض. [اَ ی َ] (اِخ) (بحرالَ.....) نام قسمت علیای نیل تا آنجا که به بحرالأزرق پیوندد. رجوع به نیل شود.

ابیض. [اَ ی َ] (اِخ) (بحر...) خلیج اقیانوس منجمد شمالی بشمال روسیه از طرف مغرب محدود بشبه جزیره های کلا و از طرف مشرق به کانین و ممتد است از شمال شرقی بجنوب غربی بطول 555 هزار گز و حد اعلای عرض آن 250 هزار گز است.

ابیض. [اَ ی َ] (اِخ) (سیّد...) لقب الثائر باﷲ علوی. رجوع به حبط1 ص 345 ورجوع به ابوالفضل جعفربن محمدبن حسین المحدث شود.

ابیض. [اَ ی َ] (اِخ) (الوادی الَ....) رجوع به وادی الأبیض شود.

ابیض. [اَ ی َ] (اِخ) ابوالاَغربن الاَغر. محدث است.

ابیض. [اَ ی َ] (اِخ) ابن حمّال بن مرثد (یزید) بن ذی لحیان المآربی السبائی. از صحابه ٔ رسول صلی اﷲ علیه و آله است.

ابیض. [اَ ی َ] (اِخ) (قصر...) بنای خرابی در حیره است که آنرا نیز قصر ابیض نامند و گمان برده اند آن قصر هارون الرشید کرده است.

ابیض. [اَ ی َ] (اِخ) (رأس یا الرأس الَ....) در ساحل سوریه به پانزده هزارگزی شهر صور بطرف جنوب، دماغه ای است.

ابیض. [اَ ی َ] (اِخ) یاابیض المدائن یا قصر ابیض. نامی است که عرب بقصر ساسانیان در مدائن داده اند. یاقوت گوید: او یکی از عجائب دنیا و تا زمان مکتفی برپای بود و این همان قصر است که بحتری شاعر عرب آنرا بدین گونه وصف کرده است:
و لقد رابنی بنوبن عمی -
بعد لین من جانبیه و انس
و اذا ماجفیت کنت حریا -
ان اری غیر مصبح حیث امسی
حضرت رحلی الهموم فوجّهَ
-ت الی ابیض المدائن عنسی
اتسلی عن الحظوظ و آسی
لمحل من آل ساسان درس
ذکّرتنیهم الخطوب التوالی
و لقد تذکر الخطوب و تنسی
و هم ُ خافضون فی ظل عال
مشرف یحسر العیون و یخسی
مغلق بابه علی جبل القبَ
-ق الی دارتی خلاط و مکس
حلل لم تکن کأطلال سعدی
فی قفار من البسابس ملس
ومساع لولا المحاباه منی
لم تطقها مسعاه عنس و عبس
نقل الدهر عهدهن عن الجدْ -
ده حتی غدون انضاء لبس.
###
وَ هْوَ ینبئْک عن عجائب قوم
لایشاب البیان فیهم بلبس
فاذا ما رأیت صوره انطا -
کیه ارتعت بین روم و فرس
و المنایا مواثل و انوشر-
وان یزجی الصفوف تحت الدرفس
فی اخضرار من اللباس علی اصَ
-فر یختال فی صبیغه ورس
و عراک الرجال بین یدیه
فی خفوت منهم و اغماض جرس
من مشیح یهوی بعامل رمح
و ملیح من السنان بترس
تصف العین انّهم جداحیا
ءلهم بینهم اشاره خرس
یعتلی فیهم ارتیابی َ حتی
تتقرّاهم ُ یدای بلمس
قد سقانی و لم یصرد ابوالغو -
ث علی العسکرین شربه خلس
من مدام تخالها هی نجم
اضو اللیل او مجاجه شمس
و تراها اذا اجدت سروراً
و ارتیاحا للشارب المتحسی
افرغت فی الزجاج من کل قلب
فَهْی َ محبوبه الی کل ّ نفس
و توهمت ان کسری ابروی-
ز معاطی ّ و البهلبد اسی
حلم مطبق علی الشک عینی
ام امان غیرن ظنی و حدسی
و کأن الایوان من عجب الصن-
-عه جوب فی جنب ارعن جلس
یتظنی من الکائبه ان یب-
-دو لعینی مصبح او ممسی
مزعجا بالفراق عن انس الف
عزّ او مرهقاً بتطلیق عرس
عکست حظه اللیالی و بات ال-
-مشتری فیه وَ هْوَ کوکب نحس
فَهْوَ یبدی تجلّداً و علیه
کلکل من کلا کل الدهر مرسی
لم یعبه ان بزمن بسط الدیبا -
ج و استل من ستور الدمقس
مشمخرّ تعلوله شرفات
رفعت فی رؤس رضْوی و قدس
لابسات من البیاض فماتب-
-صر منها الا فلائل برس
لیس یدری اصنع انس لجن ِ
صنعوه ام صنع جن ّ لانس
غیر انّی اراه یشهد ان لم
یک بانیه فی الملوک بنکس
فکأنی اری المراتب والقو -
م اذا مابلغت آخر حسی
و کأن ّ الوفود ضاحین حسری
من وقوف خلْف الزحام و خنس
و کأن ّ القیان وسط المقاَ -
صیر یرجحن بین حو و لعس
و کأن ّ اللقاء اوّل من ام-
س و وشک الفراق اوّل امس
و کأن ّ الّذی یرید اتباعا
طامع فی لحوقهم صبح خمس
عمرت للسرور دهراً فصارت
للتعزی رباعهم و التأسی
فلها ان اعینها بدموع
موقفات علی الصبابه حبس
ذاک عندی و لیست الدار داری
باقتراب منها ولاالجنس جنسی
غیرنعمی لأهلها عند اهلی
غرسوا من ذکائها خیر غرس
ایدوا ملکنا و شدوا قواه
بکماه تحت السنور حمس
و اعانوا علی کتائب أریا -
ط بطعن علی النحور و دعس
و ارانی من بعد اکلف بالاش-
راف طرّاً من کل ّ سنخ و أس ّ.
و در حدود سال 290 هَ. ق. به امر مکتفی خلیفه آن قصر ویران کردند ومصالح آن خرج بنای تاج شد و تنها ایوان را بر جای ماندند و چون قصر را از سر باز و خراب میکردند و آجر و ابزار آن بمحل تاج حمل میکردند آجرهای شرفات و کنگره ها در پایه ٔ بناء تاج و مصالح پی در شرفات و کنگره ها بکار رفت و مردم را این انقلاب بسی شگفت آمد چنانکه ابوعبداﷲ النقری بگریست و گفت پاکا خداوندا که همه چیز تا آجر و خاک در ید قدرت و اراده ٔ اوست. و حسن بن علی بن ابیطالب علیهما السلام آنگاه که از کوفه بعزم رزم معاویه بجانب مدائن میشد در اثناء راه شخصی از خوارج موسوم بجراح بن قبیصه ٔ اسدی زخمی بر او زد و حضرت او به قصر ابیض مدائن برای مداوات و معالجت آن جراحت اقامت فرمود. رجوع به حبط1 ص 205 و 245 و رجوع به کلمه ٔ تاج و رجوع به امثال و حکم ص 1677 و معجم الأدباء چ مارگلیوث ج 7 ص 229 و رجوع به جرماز شود.