معنی ارث | جدول یاب

لغت نامه دهخدا

ارث

ارث. [اِ] (ع مص) میراث یافتن. (تاج المصادر بیهقی). میراث بردن: انا نحن نرث الارض و من علیها و الینا یرجعون. (قرآن 40/19). بعضی بطریق ارث دست در شاخی ضعیف زده. (کلیله و دمنه). || (اِ) آنچه از مال مرده به وارث رسد. مرده ریگ. مردریگ. مرده ری. مردری. تَرکَه. متروکات. بازمانده. میراث. (مهذب الاسماء). وامانده. تُراث. ماترک.
- امثال:
برادری را ثابت کن سپس ادعای ارث کن.
کتاب المیراث
و فیه فصول
الفصل الاول
فی اسبابه و هی شیئان نسب و سبب فالنسب مراتبه ثلثه: الاولی - الابوان و الأولاد فللاب المنفرد المال و للأم وحدها الثلث و الباقی رد علیها ولو اجتمعا کان الباقی له و لوکان معهما زوج او زوجه فله نصیبه و للام الثلث و الباقی للاب و للابن المال و کذا الابنین فمازاد بالسویه ولو انفردت البنت فلها النصف والباقی ردّ علیها و للبنتین فمازاد الثلثان والباقی ردّ علیهما و لو اجتمع الذکور و الاناث من الاولاد فللذکر مثل حظالانثیین و لکل واحد من الابوین معالذکور السدس والباقی للاولاد و لو کان معهم اناث فالباقی بینهم للذکر مثل حظالانثیین و لکل واحد من الابوین منفردا معالبنت الربع بالتسمیه والردّ والباقی للبنت کذلک و معالبنتین فمازاد الخمس ولهما مع البنت الخمسان تسمیه و رداً والباقی لها و معالبنتین فمازاد الثلث ولو شارکهم زوج او زوجه دخل النقص علی البنت او البنات. مسائل - الاولی: اذا خلف المیت معالابوین اخا و اختین او اربع اخوات او اخوین حجبوا الام عما زاد عن السدس بشرط ان یکونوا مسلمین غیر قاتلین و لاممالیک منفصلین غیر حمل و یکونوا من الابوین او من الاب و یکون الاب موجوداً فان فقد احد هذه فلاحجب و اذا اجتمعت الشرائط فان لم یکن معهما اولاد فللام السدس خاصه والباقی للاب و ان کان معهما بنت فلکل من الابوین السدس و للبنت النصف والباقی یرد علی الاب والبنت ارباعاً. الثانیه: اولادالاولاد یقومون مقام الاولاد عند عدمهم و یأخذ کل فریق منهم نصیب من یتقرب به فلاولادالبنت مع اولاد الابن الثلث للذکر مثل حظالانثیین و لاولادالابن الثلثان کذلک و الاقرب یمنع الابعد و یشارکون الابوین کابائهم و یرد علی اولادالبنت کما یردّ علیها ذکوراً و اناثاً. الثالثه: یحبی الولد الذکر الاکبر بثیاب بدن المیت و خاتمه و سیفه و مصحفه اذا لم یکن سفیهاً و لافاسدالرأی بشرط ان یخلف المیت غیر ذلک وعلیه قضاء ما علی المیت من صلوه و صیام.
المرتبه الثانیه - الاخوه والاجداد اذا لم یکن للمیت ولد و ان نزل و لااحدالابوین کان میراثه للاخوه والاجداد فللاخ من الابوین فمازاد المال وللاخت من قبلهما النصف والباقی رد علیهما و للاختین منهما فمازاد الثلثان والباقی ردّ علیهما ولو اجتمع الذکور والاناث فللذکر مثل حظالانثیین و للواحد من ولدالام ذکراً او انثی السدس والباقی رد علیه و للاثنین فصاعداً الثلث والباقی ردّ علیهم، الذکر و الانثی سواء و یقوم المتقرب بالاب خاصه مقام من یتقرب بالابوین من غیر مشارکه و حکمه ولو اجتمع الاخوه من الابوین معالاخوهمن کل واحد منهما کان لمن یتقرب بالام السدس ان کان واحداً و الثلث ان کانوا اکثر بینهم بالسویه و ان کانوا ذکوراً و اناثاً و لمن تقرب بالابوین الباقی واحداً کان او اکثر للذکر مثل حظالانثیین و سقط الاخوه من الاب ولو اجتمع الاخوه من الام معالاخوه من الاب خاصه کان لمن تقرب بالام السدس ان کان واحداً و الثلث ان کان اکثر بالسویه والباقی لمن تقرب بالاب للذکر مثل حظالانثیین و لو کان الاخوه من قبل الاب اناثاً کان الرد بینهن و بین المتقرب بالام ارباعاً او اخماساً و للزوج والزوجه نصیبهما الاعلی و یدخل النقص علی المتقرب بالابوین او بالاب و للجد اذا انفرد المال و کذا الجده ولو اجتمعا لاب فللذکر ضعف الانثی و ان کانا لام فبالسویه (ولو اجتمع) المختلفون فللمتقرب بالام الثلث و ان کان واحداً والباقی للمتقرب بالاب ولو دخل الزوج او الزوجه دخل النقص علی المتقرب بالاب و الاقرب یمنع الابعد ولو اجتمع الاخوه والاجداد کان الجد کالاخ والجده کالاخت والجد و ان علا یقاسم الاخوه و اولاد الاخوه والاخوات یقومون مقام آبائهم عند عدمهم فی مقاسمه الاجداد و کل واحد منهم یرث نصیب من یتقرب به و یقتسمون بالسویه ان کانوا لام و ان کانوا لاب فللذکر ضعف الانثی.
المرتبه الثالثه - الاعمام والاخوال و انما یرثون مع فقدالاولین فللعم وحده المال و کذا العمان فمازاد و کذا العمه و العمتان والعمات ولو اجتمعوا فللذکر مثل حظالانثیین ولو تفرقوا فللواحد من الام السدس و للزائد علیه الثلث بالسویه والباقی لمن یتقرب بالابوین واحداً او اکثر للذکر ضعف الانثی و سقط المتقرب بالاب ولو فقد المتقرب بهما قام المتقرب بالاب مقامه و حکمه حکمه و للخال المنفرد المال و کذاالخالان فمازاد و کذا الخاله والخالتان والخالات ولو اجتمعوا تساووا ولو تفرقوا فللمتقرب بالام السدس ان کان واحداً والثلث ان کان اکثر بالسویه والباقی لمن یتقرب بالابوین واحداً کان او اکثر بالسویه و یسقط المتقرب بالاب ولو فقد المتقرب بهما قام المتقرب بالاب مقامه کهیئته ولو اجتمع الاخوال والاعمام فللاخوال الثلث و ان کان واحداً ذکراً او انثی والباقی للاعمام و ان کان واحداً ذکراً او انثی فان تفرق الاخوال فللمتقرب بالام سدس الثلث ان کان واحداً و ثلثه ان کان اکثر بالسویه والباقی لمن یتقرب بالابوین و سقط المتقرب بالاب، و للاعمام الباقی. فان تفرقوا فللمتقرب بالام سدسه ان کان واحداً و الا فالثلث والباقی للمتقرب بهما و سقط المتقرب بالاب. و للزوج او الزوجه نصیبه الاعلی و للمتقرب بالام ثلث الاصل و الباقی للمتقرب بهما او بالاب و یقوم اولادالعمومه والعمات والخوله والخالات مقام آبائهم مع عدمهم و یأخذ کل منهما نصیب من یتقرب به واحداً کان او اکثر و الاقرب یمنع الابعد الا فی صوره واحده و هی ابن عم من الابوین معالعم من الاب فان المال لابن العم خاصه و عمومه الاب و خؤلته و عمومهالام و خؤلتها یقومون مقام العمومه والعمات والخؤله والخالات مع فقدهم والاقرب یمنع الابعد و اولاد العمومه والخؤله و ان نزلوا یمنعون عمومه الاب و الخؤله و عمومه الام و خؤلتها ولو اجتمع للوارث سببان متشارکان ورث بهما کابن عم لاب هو ابن خال لام او زوج هو ابن عم او ابن خال و لو منع احدهما الآخر ورث من قبل المانع کابن عم لاب هو اخ لام.
الفصل الثانی
فی المیراث بالسبب و هو اثنان الزوجیه والولاء فللزوج مع عدم الولد النصف و معه و ان نزل الربع و للزوجه مع عدمه الربع و مع وجوده الثمن ولو فقد غیرهما رد علی الزوج و فی الزوجه قولان و یتشارک مازاد علی الواحده فی الثمن او الربع و یرث کل منهما من صاحبه معالدخول و عدمه و معالطلاق الرجعی و یرث الزوج من جمیعالترکه و کذا المراءه اذا کان له ولد منها ولو فقد ورثت الا من العقارات والارضین فیقوم الابنیه والالات و النخیل والاشجار و ترث من القیمه ولو تزوج المریض و دخل ورثت والا فلا مهر و لامیراث. و اما الولاء فاقسامه ثلثه الاول:ولاء المعتق و یرث المعتق عتیقه معالتبرع و عدم التبری من الجریره بعد فقد النسب و یشارک الزوج والزوجه ولو کان المنعم متعدداً تشارکوا ولو عدم فالاقرب انتقال الولاء الی الابوین و الاولاد الذکور فان فقدوا فللعصبه ولو کان المنعم امراءه انتقل الی عصبتها دون اولادها و لایرث الولاء من یتقرب بالام و لایصح بیعه و لاهبته ولااشتراطه فی بیع و جرّالولاء صحیح فلو حملت المعتقه بعدالعتق من مملوک آخر فولائه لمولاها فاذا اعتق الاب انجر الولاء الی معتق ابیه فان فقد فلابویه و اولاده الذکور فان فقدوا فللعصبه فان فقدوا فلمولی مولی الاب فان فقدوا فلمولی مولی مولی الاب فان فقد فلمولی عصبهالمولی و اولاده الذکور فان فقد فللضامن فان فقد فللامام و لایرجع الی مولی الام. و لو مات المنعم عن ابنین ثم مات المعتق بعد موت احدهما یشارک الحی ورثه المیت. الثانی: ولاء تضمن الجریره و من توالی انساناً یضمن جریرته و یکون ولائه له و یرث مع فقد کل مناسب و مسابب و یشارک الزوجین و هو اولی من الامام و لایتعدی الضامن و لایضمن الا سائبه کالمعتق واجباً و من لاوارث له سواه. الثالث: ولاء الامامه و اذا فقد کل مناسب و مسابب انتقل المیراث الی الامام یعمل به ماشاء و کان علی علیه السلام یضعه فی فقراء بلده و ضعفاء جیرانه و معالغیبه یقسم فی الفقراء.
الفصل الثالث
فی موانعالارث و هی ثلثه کفر و قتل و رق. اما الکفر فلایرث الکافر من المسلم و ان قرب و لایمنع من یتقرب به فلو کان للمسلم ولد کافر و له ابن مسلم ورث الجد ولو فقد المسلم کان المیراث للامام و المسلم یرث الکافر و یمنع مشارکه الکفار فلو کان للکافرولد کافر و ابن عم مسلم فمیراثه لابن العم و لو اسلم الکافر قبل القسمه یشارکه ان کان متساویاً و اخذ الجمیع ان کان اولی سواء کان المیت مسلماً او کافراً ولو کان الوارث واحداً و اسلم الکافر لم یرث. و المسلمون یرثون و ان اختلفوا فی الآراء و الکفار یتوارثون و ان اختلفوا فی الملل و المرتد عن فطره یقتل فی الحال وتعتد امرأته من حین الارتداد عده الوفاه و یقسم میراثه و لاتسقط هذه الاحکام بالتوبه. و عن غیر فطره یستتاب فان تاب و الا قتل و تعتد زوجته عدهالطلاق و لاتقسم امواله الا بعد القتل ولو تکرر قتل فی الرابعه والمرأه اذا ارتدت حبست و ضربت اوقات الصلوه حتی تتوب او تموت و ان کانت عن فطره. و میراث المرتد للمسلم و لو لم یکن الا کافراً انتقل الی الامام علیه السلام والمرتد لایرث المسلم. الثانی: القتل و هو یمنع الوارث من الارث ان کان عمداً ظلماً ولو کان خطاء منع من ارث الدیه علی قول و میراث المقتول لغیرالقاتل و ان بعد او تقرب بالقاتل و لو فقد فللامام و الدیه یرثها من یتقرب بالاب ذکوراً او اناثاً والزوج والزوجه و فی المتقرب بالام قولان ولو لم یکن للمقتول عمداً وارث لم یکن للامام العفو بل اخذ الدیه او القتل و یقضی من الدیه الدیون والوصایا و ان کانت للعمد و لیس للدیان المنع من القصاص. الثالث: الرق و هو مانع فی الطرفین. ولو اجتمع الحر معالملوک فالمال للحرّ و ان بعد ولو اعتق قبل القسمه شارک مع المساوات و اختص مع الاولویه ولو کان الوارث واحداً و اعتق لم یرث ولو لم یکن وارث الا المملوک اجبر مولاه علی اخذالقیمه من الترکه و اعتق و اخذالباقی ولو قصرت الترکه لم یفک و میراث المملوک لمولاه و ان قلنا انه یملک فالمدبر و ام الولد والمکاتب المشروط او المطلق اذا لم یتحرر منه شی ٔ کالقن.
الفصل الرابع
فی مخارج السهام النصف من اثنین والثلث والثلثان من ثلثه و الربع من اربعه والسدس من سته والثمن من ثمانیه ولو کان فی الفریضه ربع و سدس فمن اثنی عشر والثمن والسدس من اربعه و عشرین و قد تنکسر الفریضه فیضرب عدد من انکسر علیه فی اصل الفریضه ان لم یکن بین نصیبهم و عددهم وفق مثل ابوین و خمس بنات و الا ضربت الوفق من العدد کابوین و ست بنات تضرب ثلثه وفق العدد معالنصیب فی الفریضه. ولو قصرت الفریضه بدخول الزوج او الزوجه دخل النقص علی البنت او البنات والاخت او الاخوات للأبوین او للاب و لو زادت الفریضه ردت علی غیرالزوج والزوجه. والام معالاخوه و ذوالسببین اولی بالردّ من السبب الواحد ولو مات بعض الوارث قبل القسمه و تغایر الوارث او الاستحقاق فاضرب الوفق من الفریضه الثانیه فی الفریضه الاولی و ان لم یکن وفق فاضرب الفریضه الثانیه فی الاولی.
الفصل الخامس
فی میراث ولد الملاعنه والزنا والحمل والمفقود. ولدالملاعنه ترثه امه و من یتقرب بها و ولده و زوجه او زوجته و هو یرثهم فلاتوارث بینه و بین الاب و من یتقرب به ولو ترک اخوه من الابوین مع اخوه من الام تساووا فی میراثه. و ولد الزنا لایرثه الزانی ولاالزانیه ولا من یتقرب بها و هو لایرثهم و انما یرثه ولده و زوجه او زوجته و هو یرثهم و مع عدمهم الامام والحمل ان سقط حیّاً ورث والا فلا و یوقف له قبل الولاده نصیب ذکرین احتیاطا و یعطی اصحاب الفرض اقل النصیبین. و دیهالجنین لابویه و من یتقرب بهما او بالاب. و المفقود یقسم امواله بعد مضی مده لایمکن ان یعیش مثله الیها غالباً.
الفصل السادس
فی میراث الخنثی و هو من له فرجان فایهما سبق بالبول منه حکم له و لو تساویا حکم للمتأخر فی الانقطاع فان تساویا اعطی نصف سهم رجل و نصف سهم امراءه فلو خلف ولدین ذکراً و خنثی فرضتهما ذکرین تاره ثم ذکراً و انثی و ضربت احدی الفریضتین فی الاخری ثم المجتمع فی حالتیه فی مخرج النصف فیکون اثنی عشر للخنثی خمسه و للذکر سبعه ولو کان معه انثی کان لها خمسه و للخنثی سبعه ولو اجتمعا معه فالفریضه من اربعین ولو فقد الفرجین ورث بالقرعه و من له رأسان او بدنان علی حقو واحد یصاح به فان انتبها معا فواحد و الا فأثنان.
الفصل السابع
فی میراث الغرقی والمهدوم علیهم. و هؤلاء یتوارثون بشروط ان یکون لهما او لاحدهما مال و کانوا یتوارثون و یشتبه المتقدم. و فی ثبوت هذاالحکم بغیرالغرق والهدم اشکال و معالشرائط یرث کل واحد منهم من صاحبه لامما ورث منه و یقدم الاضعف فی الارث فلو غرق اب و ابن فرض موت الابن اولا و اخذ الاب نصیبه ثم یرث الابن نصیبه من ترکه الاب لامما ورث منه و ینتقل نصیب کل واحد منهما الی وارثه و لو کان لاحد الاخوین مال انتقل ماله الی ورثهالآخر و لو لم یکن وارث کان للامام علیه السلام.
الفصل الثامن
فی میراث المجوس و هؤلاء یرثون بالسبب والنسب صحیحهما و فاسدهما علی خلاف فلو ترک اما هی زوجته فلها نصیبهما ولو کان احدهما مانعاً ورث به خاصه کبنت هی بنت بنت فانها ترث من نصیب البنت خاصه. واﷲ اعلم. (تبصره ٔ علامّه، چ مطبعه دنکور بغداد سال 1338 صص 193- 205).
کتاب الفرائض
والنظر فی هذاالکتاب فیمن یرث و فیمن لایرث و من یرث هل یرث دائِما او مع وارث دون وارث و اذا ورث مع غیره فکم یرث و کذلک اذا ورث وحده کم یرث و اذا ورث مع وارث فهل یختلف ذلک بحسب وارث وارث أو لایختلف والتعلیم فی هذا یمکن علی وجوه کثیره قد سلک أکثرها اهل الفرائض والسبیل الحاضره فی ذلک بأن یذکر حکم جنس جنس من أجناس الوراثه اذا انفرد ذلک الجنس و حکمه معسائر الاجناس الباقیه. مثال ذلک ان ینظر الی الولد اذا انفرد کم میراثه ثم ینظر حاله مع سائر الاجناس الباقیه من الوارثین فأما الاجناس الوارثه فهی ثلاثه: ذوو نسب و أصهار و موالی. فأما ذووالنسب فمنها متفق علیها و منها مختلف فیها فأما المتفق علیها فهی الفروع اعنی الاولاد والأصول أعنی الآباء والأجداد ذُکوراً کانوا أو اناثا و کذلک الفروع المشاکله للمیت فی الاصل الادنی، أعنی الاخوه ذکوراً أو اناثا او المشارکه الادنی او الابعد فی أصل واحد و هم الاعمام و بنوالاعمام و ذلک الذکور من هؤلاء خاصه فقط و هؤلاء اذا فصلوا کانوا من الرجال عشره و من النساء سبعه اما الرجال فالابن و ابن الابن و ان سفل و الأب و الجد ابوالاب و ان علا، و الاخ من أی جهه کان اعنی للام و الاب او لاحدهما و ابن الاخ و ان سفل العم و ابن العم و ان سفل و الزوج و مولی النعمه و اما النساء فلابنه و ابنهالابن و ان سفلت و الام و الجده و ان علت و الاخت والزوجه والمولاه. و أما المختلف فیهم فهم ذووالارحام و هم من لافرض لهم فی کتاب اﷲ و لا هم عصبه و هم بالجمله بنوالبنات و بنات الاخوه و بنوالاخوات و بنات الاعمام و العم اخوالاب للام فقط و بنوالاخوه للام والعمات والخالات و الاخوال فذهب مالک والشافعی و أکثر فقهاء الامصار و زیدبن ثابت من الصحابه الی انه لامیراث لهم و ذهب سائر الصحابه و فقهاءالعراق والکوفه والبصره و جماعه من العلماء من سائر الاَّفاق الی توریثهم والذین قالوا بتوریثهم اختلفوا فی صفه توریثهم فذهب ابوحنیفه و أصحابه الی توریثهم علی ترتیب العصبات و ذهب سائر من ورثهم الی التنزیل و هو ان ینزل کل من أدلی منهم بذی سهم او عصبهبمنزله السبب الذی أدلی به و عمده مالک و من قال بقوله ان الفرائض لما کانت لامجال للقیاس فیها کان الاصل ان لایثبت فیها شی ٔ الا بکتاب او سنه ثابته او اجماع و جمیع ذلک معدوم فی هذه المسئله. و اما الفرقه الثانیه فزعموا أن دلیلهم علی ذلک من الکتاب والسنه اما الکتاب فقوله تعالی «و أولواالارحام بعضهم اولی ببعض » (قرآن 75/8). و قوله تعالی «للرجال نصیب مما ترک الوالدان والاقربون » (قرآن 7/4). و اسم القرابه ینطلق علی ذوی الارحام. و یری المخالف ان هذه مخصوصه بآیات المواریث. و اما اهل السنه فاحتجوا بما خرجه الترمذی عن عمربن الخطاب انه کتب الی ابی عبیده ان رسول اﷲ صلی اﷲ علیه و سلم قال اﷲ و رسوله مولی من لامولی له والخال وارث من لاوارث له. و اما من طریق المعنی فان القدماء من اصحاب أبی حنیفه قالوا ان ذوی الارحام اولی من المسلمین لانهم قداجتمع لهم سببان القرابه والاسلام فاشبهوا تقدیم الاخ الشقیق علی الاخ للأب اعنی ان من اجتمع له سببان أولی ممن له سبب واحد. و اما ابوزید و متأخر و أصحابه فشبهوا الارث بالولایه و قالوا لما کانت ولایه التجهیز والصلاه والدفن للمیت عند فقد اصحاب الفروض العصبات لذوی الارحام وجب ان یکون لهم ولایهالارث وللفریق الاول اعتراضات فی هذه والمقاییس فیها ضعف و اذا تقرر هذا فلنشرع فی ذکر جنس من اجناس الوارثین و نذکر من ذلک ما یجری مجری الاصول من المسائل المشهوره المتفق علیها والمختلف علیها.
میراث الصلب
و اجمع المسلمون علی ان میراث الولد من والدهم و والدتهم ان کانوا ذکوراً و اناثا معا و هو ان للذکر منهم مثل حظالانثیین و ان الابن الواحد اذا انفرد فله جمیعالمال و ان البنات اذا انفردن فکانت واحده ان لها النصف و ان کن ثلاثا فما فوق ذلک فلهن الثلثان و اختلفوا فی الاثنتین فذهب الجمهور الی ان لهما الثلثین و روی عن ابن عباس انه قال للبنتین النصف و السبب فی اختلافهم ترددالمفهوم فی قوله تعالی «فان کن نساء فوق اثنتین فلهن ثلثا ماترک » (قرآن 11/4) هل حکم الاثنتین المسکوت عنه یلحق بحکم الثلاثه او بحکم الواحده و الاظهر من باب دلیل الخطاب انهما لاحقان بحکم الواحده و قد قیل ان المشهور عن ابن عباس مثل قول الجمهور و قد روی عن ابن عبداﷲبن محمدبن عقیل عن حاتم بن عبداﷲ و عن جابر ان النبی صلی اﷲ علیه و سلم اعطی البنتین الثلثین قال فیما أحسب ابوعمربن عبدالبرو عبداﷲبن عقیل قد قبل جماعه من اهل العلم حدیثه و خالفهم آخرون و سبب الاتفاق فی هذه الجمله قوله تعالی «یوصیکم اﷲ فی أولادکم للذکر مثل حظالانثیین » (قرآن 11/4) الی قوله «و ان کانت واحده فلها النصف » (قرآن 11/4) و أجمعوا علی هذاالباب علی ان بنی البنین یقومون مقام البنین عند فقدالبنین یرثون کما یرثون و یحجبون کما یحجبون الا شی ٔ روی عن مجاهد انه قال ولدالابن لایحجبون الزوج من النصف الا الربع کما یحجب الولد نفسه و لا الزوجه مع الربع الی الثمن و لا الام من الثلث الی السدس و أجمعوا علی انه لیس لبنات الابن میراث مع بنات الصلب اذا استکمل بنات المتوفی الثلثین. و اختلفوااذا کان مع بنات الابن ذکر ابن ابن فی مرتبتهن أو أبعد منهن فقال جمهور فقهاء الامصار انه یعصب بنات الابن فیما فضل عن بنات الصلب فیقسمون المال للذکر مثل حظالانثیین و به قال علی رضی اﷲ عنه و زیدبن ثابت من الصحابه. و ذهب أبوثور و داود انه اذا استکمل البنات الثلثین ان الباقی لابن الابن دون بنات ابن الابن ان کن فی مرتبه واحده معالذکر او فوقه او دونه و کان ابن مسعودیقول فی هذه للذکر مثل حظالانثیین الا أن یکون الحاصل للنساء اکثر من السدس فلا تعطی الا السدس. و عمدهالجوهر عموم قوله تعالی «یوصیکم اﷲ فی اولادکم للذکر مثل حظالانثیین » و ان ولدالولد ولد من طریق المعنی و ایضاً لما کان ابن الابن یعصب من فی درجته فی جمله المال فواجب أن یعصب من فی الفاضل من المال. و عمده داود و أبی ثور حدیث ابن عباس عن النبی صلی اﷲ علیه و سلم انه قال: اقسموا المال بین أهل الفرائض علی کتاب اﷲ عز و جل فما أبقت الفرائض فالاولی رجل ذکر. و من طریق المعنی أیضا ان بنت الابن لما لم ترث مفرده من الفاضل عن الثلثین کان احری أن لاترث مع غیرها و سبب اختلافهم تعارض القیاس و النظر فی الترجیح. و أما قول ابن مسعود فمبنی علی اصله فی ان بنات الابن لما کن لایرثن مع عدم الابن اکثر من السدس لم یجب لهن معالغیر اکثر مما وجب لهن معالانفراد و هی حجه قریبه من حجه داود. والجمهور علی أن ذکر ولدالابن یعصبهن کان فی درجتهن أو اطرف منهن. و شذ بعض المتأخرین فقال لایعصبهن الا اذا کان فی مرتبتهن و جمهورالعلماء علی انه اذا ترک المتوفی بنتا لصلب و بنت ابن او بنات ابن لیس معهن ذکر ان لبنات الابن السدس تکمله السدسین. و خالفت الشیعه فی ذلک فقالت لاترث بنت الابن معالبنت شیئاً کالحال فی ابن الابن معالابن فالاختلاف فی بنات الابن فی موضعین مع بنی الابن و معالبنات فیما دون الثلثین و فوق النصف فالمتحصل فیهن اذا کن مع بنی الابن انه قیل یرثن و قیل لایرثن و اذا قیل یرثن فقیل یرثن تعصیباً مطلقاً و قیل یرثن تعصیباً الا أن یکون اکثر من السدس و اذا قیل یرثن فقیل أیضا اذا کان ابن الابن فی درجتهن و قیل کیفما کان. والمتحصل فی وراثتهن مع ابن الابن فیما فضل عن النصف الی تکمله الثلثین قیل یرثن و قیل لایرثن.
میراث الزوجات
و اجمع العلماء علی أن میراث الرجل من امرأته اذ لم تترک ولداً ولا ولد ابن النصف ذکرا کان الولد أو انثی الا ما ذکرنا عن مجاهد و انها ان ترکت ولداًفله الربع و أن میراث المراءه من زوجها اذا لم یترک الزوج ولدا ولا ولد ابن الربع فان ترک ولداً أو ولدابن فالثمن و انه لیس یحجبهن أحد عن المیراث و لاینقصهن الا الولد و هذا لورود النص فی قوله تعالی: «و لکم نصف ما ترک ازواجکم ان لم یکن لهن ولد». (قرآن 12/4).
میراث الأب و الام
و اجمع العلماء علی أن الاب اذا انفرد کان له جمیع المال و انه اذا انفرد الابوان کان للام الثلث و للأب الباقی. لقوله تعالی: «و ورثه ابواه فلأمه الثلث » (قرآن 11/4) و اجمعوا علی ان فرض الابوین من میراث ابنهما اذا کان للابن ولد أو ولد ابن السدسان أعنی لکل واحد منهما السدس لقوله تعالی: «و لابویه لکل واحد منهما السدس مما ترک ان کان له ولد» (قرآن 11/4) والجمهور علی أن الولد هو الذکر دون الانثی و خالفهم فی ذلک من شذ. و اجمعوا علی أن الاب لاینقص مع ذوی الفرائض من السدس و له مازاد و اجمعوا من هذا الباب علی أن الام یحجبها الاخوه من الثلث الی السدس، لقوله تعالی: «فان کان له اخوه فلأمه السدس » (قرآن 11/4). و اختلفوا فی اقل ما یحجب الام من الثلث الی السدس من الاخوه فذهب علی رضی اﷲ عنه و ابن مسعود الی ان الاخوه الحاجبین هما اثنان فصاعدا و به قال مالک. و ذهب ابن عباس الی انهم ثلاثه فصاعدا و ان الاثنین لایحجبان الام من الثلث الی السدس والخلاف آیل الی اقل ما ینطلق علیه اسم الجمع فمن قال اقل ما ینطلق علیه اسم الجمع ثلاثه قال الاخوه الحاجبون ثلاثه فما فوق و من قال اقل ما ینطلق علیه اسم الجمع اثنان قال الاخوهالحاجبون هما اثنان أعنی فی قوله تعالی: «فان کان له اخوه». و لاخلاف ان الذکر و الانثی یدخلان تحت اسم الاخوه فی الاَّیه و ذلک عندالجمهور و قال بعض المتأخرین لاأنقل الام من الثلث الی السدس بالاخوات المنفردات لانه زعم انه لیس ینطلق علیهن اسم الاخوه الا أن یکون معهن أخ لموضع تغلیب المذکر علی المؤنث اذ اسم الاخوه هو جمع اخ و الاخ مذکر. و اختلفوا من هذاالباب فیمن یرث السدس الذی تحجب عنه الام بالاخوه و ذلک اذا ترک المتوفی ابوین و اخوه فقال الجمهور ذلک السدس للاب معالاربعه الاسداس و روی عن ابن عباس أن ذلک السدس للاخوه الذین حجبوا و للاب الثلثان لانه لیس فی الاصول من یحجب و لایأخذ ما حجب الا الاخوه مع الاَّباء. و ضعف قوم الاسناد بذلک عن ابن عباس قول ابن عباس هو القیاس و اختلفوا من هذاالباب فی التی تعرف بالغراوین (؟) و هی فیمن ترک زوجه و ابوین أو زوجا و ابوین فقال الجمهور فی الاولی للزوجه الربع و للام ثلث مابقی و هو الربع من رأس المال و للاب مابقی و هو النصف. و قالوا فی الثانیه للزوج النصف وللام ثلث مابقی و هو السدس من رأس المال و للاب مابقی و هو السدسان و هو قول زید والمشهور من قول علی رضی اﷲ عنه. و قال ابن عباس فی الاولی للزوجه الربع من رأس المال و للام الثلث منه ایضا لانها ذات فرض و للاب مابقی لانه عاصب و قال ایضاً فی الثانیه للزوج النصف و للام الثلث لانها ذات فرض مسمی و للاب مابقی و به قال شریح القاضی و داود و ابن سیرین و جماعه. و عمدهالجمهوران الاب و الام لما کانا اذا انفردا بالمال کان للام الثلث و للاب الباقی وجب أن یکون الحال کذلک فیما بقی من المال و کأنهم رأوا أن یکون میراث الام أکثر من میراث الاب خروجا عن الأصول. و عمدهالفریق الآخر ان الام ذات فرض مسمی و الاب عاصب والعاصب لیس له فرض محدودمع ذوی الفروض بل یقلل و یکثر و ما علیه الجمهور من طریق التعلیل أظهر و ما علیه الفریق الثانی مع عدم التعلیل أظهر و أعنی بالتعلیل ههنا ان یکون احق سببی الانسان أولی بالایثار أعنی الاب من الام.
میراث الاخوه للام
و أجمع العلماء علی أن الاخوه للأم اذاانفرد الواحد منهم أن له السدس ذکراً کان أو أنثی و انهم ان کانوا أکثر من واحد فهم شرکاء فی الثلث علی السویه للذکر منهم مثل حظالانثیین سواء. و اجمعوا علی انهم لایرثون مع أربعه و هم الاب و الجد ابوالاب وان علا و البنون ذکر انهم اناثهم و هذا کله لقوله تعالی: «و ان کان رجل یورث کلاله أو امراءه و له اخ أو أخت ». (قرآن 12/4) و ذلک ان الاجماع انعقد علی أن المقصود بهذه الآیه هم الاخوه للام فقط و قد قری ٔ و له اخ أو أخت من أمه و کذلک أجمعوا فیما أحسب ههنا علی ان الکلاله هی فقد الاصناف الاربعه التی ذکرنا من النسب أعنی الاَّباء والاجداد والبنین و بنی البنین.
میراث الاخوه للاب و الام أو للاب
و أجمع العلماء علی ان الاخوه للاب والام أو للاب فقط یرثون فی الکلاله ایضاً. أما الاخت اذا انفردت فان لها النصف و ان کانتا اثنتین فلهما الثلثان کالحال فی البنات و انهم اذا کانوا ذکورا و اناثا فللذکر مثل حظالانثیین کحال البنین معالبنات و هذالقوله تعالی: «یستفتونک قل اﷲ یفتیکم فی الکلاله» (قرآن 176/4)... الا انهم اختلفوا فی معنی الکلاله ههنا فی أشیاء و اتفقوا منها فی أشیاء یأتی ذکرها ان شاءاﷲ تعالی. فمن ذلک انهم أجمعوا من هذاالباب علی أن الاخوه للاب و الام ذکرانا کانوا او اناثا انهم لایرثون معالولد الذکر شیئا و لا مع ولدالولد و لا مع الاب شیئا و اختلفوا فیما سوی ذلک فمنها انهم اختلفوا فی میراث الاخوه للاب و الام مع البنت او البنات فذهب الجمهور الی انهن عصبه یعطون مافضل من البنات و ذهب داودبن علی الظاهری و طائفه الی ان الاخت لاترث معالبنت شیئاً و عمدهالجمهور فی هذا حدیث ابن مسعود عن النبی صلی اﷲ علیه و سلم انه قال فی ابنه و ابنه ابن و اخت ان للبنت النصف و لابنهالابن السدس تکمله الثلثین و مابقی فللاخت و أیضا من جههالنظر لما أجمعوا علی توریث الاخوه معالبنات فکذلک الاخوات و عمدهالفریق الآخر ظاهر قوله تعالی: «ان امرؤ هلک لیس له ولد و له اخت » (قرآن 176/4) فلم یجعل للاخت شیئا الا مع عدم الولد والجمهور حملوا اسم الولد هنا علی الذکور دون الاناث و أجمعالعلماء من هذا الباب علی أن الاخوه للاب و الأم یحجبون الاخوه للاب عن المیراث قیاساً علی بنی الابناء مع بنی الصلب قال قال ابوعمر و قد روی ذلک فی حدیث حسن من روایه الاَّحاد العدول عن علی رضی اﷲ عنه قال قضی رسول اﷲ صلی اﷲ علیه و سلم أن اعیان بنی الام یتوارثون دون بنی العلات و أجمع العلماء علی أن الاخوات للاب و الام اذا استکملن الثلثین فانه لیس للاخوات للاب معهن شی ٔ، کالحال فی بنات الابن مع بنات الصلب و انه ان کانت الاخت للأب و الام واحده فللاخوات للأب ماکن بقیهالثلثین و هو السدس واختلفوا اذا کان معالاخوات للاب ذکر، فقال الجمهور یعصبهن و یقتسمون المال للذکر مثل حظالانثیین کالحال فی بنات الابن مع بنات الصلب. و اشترط مالک ان یکون فی درجتهن و قال ابن مسعود اذا استکمل الاخوات الشقائق الثلثین فالباقی للذکور من الاخوه للاب دون الاناث و به قال أبوثور و خالفه داود فی هذه المسئله معموافقته له فی مسأله بنات الصلب و بنی البنین فان لم یستکمل الثلثین فللذکر عنده من بنی الاب مثل حظالانثیین الا ان یکون الحاصل للنساء اکثر من السدس کالحال فی بنت الصلب من بنی الابن و أدله الفریقین فی هذه المسأله هی تلک الادله بأعیانها و أجمعوا علی أن الاخوه للاب یقومون مقام الاب و الام عند فقدهم کالحال فی بنی البنین معالبنین و انه اذا کان معهن ذکر عصبهن بان یبداء بمن له فرض مسمی ثم یرثون الباقی للذکر مثل حظالانثیین کالحال فی البنین الا فی موضع واحد و هی الفریضه التی تعرف بالمشترکه فان العلماء اختلفوا فیها و هی امراءه توفیت و ترکت زوجها و أمها و اخوتها لامها و أخوتها لابیها و امها فکان عمر و عثمان و زیدبن ثابت یعطون للزوج النصف و للام السدس و للاخوه للام الثلث فیستغرقون المال فیبقی الاخوه للاب و الام بلاشی ٔ فکانوا یشرکون الاخوه للاب و الام فی الثلث معالاخوه للام یقتسمونه بینهم للذکر مثل حظالانثیین و بالتشریک قال من فقهاءالامصار مالک و الشافعی و الثوری و کان علی رضی اﷲ عنه و ابی بن کعب و أبوموسی الاشعری لایشرکون اخوهالاب و الام فی الثلث مع اخوهالام فی هذه الفریضه و لایوجبون لهم شیئا فیها و قال به من فقهاءالامصار أبوحنیفه و ابن أبی لیلی و احمد و أبوثور و داود و جماعه و حجهالفریق الاول ان الاخوه للاب و الام یشارکون الاخوه للام فی السبب الذی به یرثون وجب ان یشترکوا فی المیراث. و حجهالفریق الثانی ان الاخوه الشقائق عصبه فلا شی ٔ لهم اذاأحاطت فرائض ذوی السهام بالمیراث و عمدتهم اتفاق الجمیع علی ان من ترک زوجا و اما و اخا واحدا لام و اخوهشقائق عشره او أکثر ان الاخ للام یستحق ههنا السدس کاملا والسدس الباقی للباقین مع انهم مشارکون له فی الام فسبب الاختلاف فی اکثر مسائل الفرائض هو تعارض المقاییس و اشتراک الالفاظ فیما فیه نص.
میراث الجد
و أجمع العلماء علی ان الاب یحجب الجد و انه یقوم مقام الاب عند عدم الاب معالبنین و انه عاصب مع ذوی الفرائض و اختلفوا هل یقوم مقام الاب فی حجب الاخوه الشقائق اوحجب الاخوه للاب فذهب ابن عباس و ابوبکر رضی اﷲ عنهما و جماعه الی انه یحجبهم و به قال ابوحنیفه و أبوثورو المزنی و ابن سریج من أصحاب الشافعی و داود و جماعه و اتفق علی بن ابی طالب رضی اﷲ عنه و زیدبن ثابت وابن مسعود علی توریث الاخوه معالجد الا انهم اختلفوا فی کیفیه ذلک علی ما نقوله بعد. و عمده من جعل الجد بمنزله الاب اتفاقهما فی المعنی أعنی من أن کلیهما أب للمیت و من اتفاقهما فی کثیر من الاحکام التی أجمعوا علی اتفاقهما فیها حتی انه قد روی عن ابن عباس رضی اﷲ عنه انه قال اما یتقی اﷲ زیدبن ثابت یجعل ابن الابن ابنا و لایجعل اباالاب ابا (؟) و قد اجمعوا علی انه مثله فی احکام اخر سوی الفرض، منها ان شهادته لحفیده کشهاده الاب و ان الجد یعتق علی حفیده کما یعتق الاب علی الابن و انه لایقتص له من جد کما لایقتص له من اب و عمده من ورث الاخ معالجد ان ّ الأخ اقرب الی المیت من الجد لأن الجد ابوابی المیت و الاخ ابن ابی المیت و الأبن اقرب من الاب. و ایضا فما اجمعوا علیه من ان ابن الاخ یقدم علی العم و هو یدلی بالاب و العم یدلی بالجد فسبب الخلاف تعارض القیاس فی هذاالباب فان قیل فأی القیاسین ارجح بحسب النظر الشرعی قلنا قیاس من ساوی بین الاب و الجد فان ّ الجد اب فی المرتبه الثانیه او الثالثه کما ان ابن الابن ابن فی المرتبه الثانیه او الثالثه و اذا لم یحجب الابن الجد و هو یحجب الاخوه فالجد یجب أن یحجب من یحجب الابن و الاخ لیس بأصل للمیت، و لافرع و انما هو مشارک له فی الاصل و الاصل أحق بالشی ٔ من المشارک فی الاصل والجد لیس هو أصلا للمیت من قبل اب بل هو اصل أصله و الاخ یرث من قبل انه فرع لاصل المیت فالذی هو أصل لاصله اولی من الذی هو فرع لاصله و لذلک لامعنی لقول من قال ان الاخ یدلی بالبنوه والجد یدلی بالابوه ان الاخ لیس ابنا للمیت و انما و هو ابن ابیه والجد أبوالمیت و البنوه انما هی اقوی فی المیراث من الابوه فی الشخص الواحد بعینه أعنی المورث. و اما البنوه البنوه التی تکون لاب المورث فلیس یلزم ان تکون فی حق المورث أقوی من الابوه التی تکون لاب المورث لان الابوه التی لاب المورث هی أبوه ما للمورث أعنی بعیده و لیس البنوه التی لاب المورث بنوه ما للمورث لاقریبه و لابعیده فمن قال الاخ أحق من الجد لان الاخ یدلی بالشی ٔ الذی من قبله کان للمیراث بالبنوه و هو الاب والجد یدلی بالابوه هو قول غالط مخیل لان الجد اب ما و لیس الاخ ابناً ما و بالجمله الاخ لاحق من لواحق المیت و کأنه امرعارض و الجد سبب من أسبابه و السبب أملک للشی ٔ من لاحقه و اختلف الذین ورثوا الجد مع الاخوه فی کیفیه ذلک فنحیل مذهب زید فی ذلک انه لایخلو أن یکون معه سوی الاخوه ذوفرض مسمی أولا یکون فان لم یکن معه ذوفرض مسمی أعطی الافضل له من اثنین اما ثلث المال و اما ان یکون کواحد من الاخوه الذکور و سواء کان الاخوه ذکرانا او اناثا او الامرین جمیعا فهو معالأخ الواحد یقاسمه المال و کذلک معالاثنین و معالثلاثه والاربعه یأخذ الثلث و هو معالاخت الواحده الی الاربع یقاسمهن للذکر مثل حظالاثنیین و مع الخمس اخوات له الثلث لانه افضل له من المقاسمه فهذا هی حاله معالاخوه فقط دون غیرهم و أما ان کان معهم ذوفرض مسمی فانه یبداء بأهل الفروض فیأخذون فروضهم فما بقی أعطی الافضل له من ثلاث اما ثلث مابقی بعد حظوظ ذوی الفرائض و اما أن یکون بمنزله ذکر من الاخوه و اما أن یعطی السدس من رأس المال لاتنقص منه و مابقی یکون للاخوه للذکر مثل حظالانثیین الا فی الاکدریه علی ما سنذکر مذهبه فیها مع سائر مذاهب العلماء. و أما علی رضی اﷲ عنه فکان یعطی الجد الاحظی له من السدس أو المقاسمه و سواء کان معالجد والاخوه وغیرهم و من ذوی الفرائض او لم یکن لم ینقصه من السدس شیئاً لانهم أجمعوا أن الابناء لاینقصونه منه شیاء کان أحری أن لاینقصه الاخوه. و عمده قول زید أنه لما کان یحجب الاخوه للام فلم یحجب عما یجب لهم و هو الثلث و بقول زید قال مالک و الشافعی و الثوری و جماعه، و بقول علی رضی اﷲ عنه قال ابوحنیفه و أما الفریضه التی تعرف بالأکدریه و هی امراءه توفیت و ترکت زوجا و أما و أختا شقیقه و جداً فان العلماء اختلفوا فیها فکان عمر رضی اﷲ عنه و ابن مسعود یعطیان للزوج النصف و للام السدس و للاخت النصف و للجد السدس و ذلک علی جهه العول و کان علی بن أبی طالب رضی اﷲ عنه و زید یقولان للزوج النصف و للام الثلث و للاخت النصف و للجد السدس فریضه الا أن زیداً یجمع سهم الاخت و الجد فیقسم ذلک بینهم للذکر مثل حظالانثیین و زعم بعضهم ان هذا لیس من قول زید و ضعف الجمیع التشریک الذی قال به زید فی هذه الفریضه و یقول زید قال مالک. و قیل انما سمیت الاکدریه لتکدر قول زید فیها و هذا کله علی مذهب من یری العول و بالعول قال جمهور الصحابه و فقهاء الامصار الا ابن عباس فانه روی عنه انه قال اعال الفرائض عمربن الخطاب و ایم اﷲ لو قدم من قدم اﷲ و أخر من أخر اﷲ ماعالت فریضه قیل له و أیها قدم اﷲ و ایها اخر اﷲ قال: کل فریضه لم یهبطها اﷲ عز و جل عن موجبها لاالی فریضه أخری فهی ما قدم اﷲ و کل فریضه اذا والت عن فرضها لم یکن الا مابقی فتلک التی أخر اﷲ فالاول مثل الزوجه و الام و المتأخر مثل الاخوات والبنات قال فاذا اجتمع الصنفان بدی ٔ من قدم اﷲ فان بقی شی ٔ فلمن اخر اﷲ والا فلا شی ٔ له. قیل له فهلا قلت هذا القول لعمر قال هبته. و ذهب زید الی انه اذا کان معالجد و الاخوه الشقائق اخوه لاب ان الاخوه الشقائق ینادون الجد بالاخوه للاب فیمنعونه بهم کثرهالمیراث و لایرثون معالاخوه الشقائق شیئاً الا ان یکون الشقائق اختا واحده فیها تعاد الجد باخوتها للاب مابینهما و بین ان تستکمل فریضتها و هی النصف و ان کان فیما یجار لها و لاخوتها لابیها فضل عن نصف رأس المال کله فهو لاخوتها لابیها للذکر مثل حظالانثیین فان لم یفضل شی ٔ علی النصف فلامیراث لهم. فأما علی رضی اﷲ عنه فکان لایلتفت هنا للاخوه للاب للاجماع علی أن الاخوه الشقائق یحجبونهم و لان هذاالفعل ایضا مخالف الاصول اعنی ان یحتسب بمن لایرث. و اختلف الصحابه رضی اﷲ عنهم من هذا الباب فی الفریضه التی تدعی الخرقاء و هی أم و اخت و جد علی خمسه أقوال فذهب ابوبکر رضی اﷲ عنه و ابن عباس الی ان للام الثلث و الباقی للجد و حجبوا به الاخت و هذا علی رأیهم فی اقامه الجد مقام الاب. و ذهب علی رضی اﷲ عنه الی ان للام الثلث و للاخت النصف و مایبقی للجد و ذهب عثمان الی ان للام الثلث و للاخت الثلث و للجد الثلث. و ذهب ابن مسعود الی ان للاخت النصف و للجد الثلث و للام السدس و کان یقول معاذاﷲ ان افضل اُمّاً علی جد و ذهب زید الی ان للام الثلث و مابقی بین الجد و الاخت للذکر مثل حظالانثیین.
میراث الجدات
و أجمعوا علی أن للجده، أم الام السدس مع عدم الام و أن للجده أیضا أم الاب عند فقد الاب السدس فان اجتمعا کان السدس بینهما. و اختلفوا فیما سوی ذلک فذهب زید و اهل المدینه الی أن الجده أم الأم یفرض لها السدس فریضه فاذا اجتمعت الجدتان کان السدس بینهمااذا کان تعددهما سواء أو کانت أم الاب أقعد فان کانت أم الأم أقعد أی أقرب الی المیت کان لها السدس و لم یکن للجده أم الاب شی ٔ. و قد روی عنه ایهما أقعد کان لها السدس و به قال علی رضی اﷲ عنه و من فقهاءالامصار أبوحنیفه و الثوری و أبوثور و هؤلاء یورثون الا هاتین الجدتین المجمع علی توریثهما و کان الاوزاعی و أحمد یورثان ثلاث جدات واحده من قبل الام و اثنتان من قبل الاب أم الاب و ام أبی الاب اعنی الجد و کان ابن مسعود یورث أربع جدات ام الام و ام ّالاب و ام ابی الاب اعنی الجد و ام ابی الام اعنی الجد و به قال الحسن وابن سیرین و کان ابن مسعود یشرک بین الجدات فی السدس دنیاهن و قصواهن ما لم تکن تحجبها بنتها او بنت بنتها و قد روی عنه ان کان یسقط القصوی بالدنیا اذا کانتا من جهه واحده و روی عن ابن عباس ان الجده کالام اذالم تکن ام و هو شاذ عندالجمهور و لکن له حظ من القیاس. فعمده زید و اهل المدینه و الشافعی و من قال بمذهب زید مارواه مالک انه قال جأت الجده الی ابی بکر رضی اﷲ عنه تسأله عن میراثها فقال ابوبکر ما لک فی کتاب اﷲ عز و جل شی ٔ و ماعلمت لک فی سنه رسول اﷲ صلی اﷲ علیه و سلم شیئاً فارجعی حتی اسأل الناس فقال له المغیرهبن شعبه حضرت رسول اﷲ صلی اﷲ علیه و سلم أعطاها السدس فقال ابوبکر هل معک غیرک فقال محمدبن مسلمه فقال مثل ما قال المغیره فأنفذه ابوبکر لها ثم جأت الجدهالاخری الی عمربن الخطاب تسأله میراثها فقال لها مالک فی کتاب اﷲ عز و جل شی ٔ و ماکان القضاء الذی قضی به الا لغیرک و أما أنا بزائد فی الفرائض و لکنه ذلک السدس فان اجتمعتما فیه فهو لکما و أیتکما انفردت به فهو لها و روی مالک أیضاً انه أتت الجدتان الی أبی بکر فاراد أن یجعل السدس للتی من قبل الأم فقال له رجل اما انک تترک التی لو ماتت و هو حی کان ایاها یرث فجعل ابوبکر السدس بینهما. قالوا فواجب ان لایتعدی فی هذا هذه السنه و اجماع الصحابه. و اما عمده من ورث الثلاث جدات فحدیث ابن عیینه عن منصور عن ابراهیم ان النبی صلی اﷲ علیه و سلم ورث ثلاث جدات اثنتین من قبل الاب و واحده من قبل الام و اما ابن مسعود فعمدته القیاس فی تشبیهها بالجده للاب لکن الحدیث یعارضه و اختلفوا هل یحجب الجده للاب ابنها و هو الاب فذهب زید الی انه یحجب و به قال مالک والشافعی و ابوحنیفه و داود و قال آخرون ترث الجده مع ابنها و هو مروی عن عمرو ابن مسعود و جماعه من الصحابه و به قال شریح و عطاء و ابن سیرین و احمد و هو قول الفقهاء المصریین و عمده من حجب الجده بابنها ان الجد لما کان محجوبا بالاب وجب ان تکون الجده اولی بذلک و أیضاً فلما کانت ام الام لاترث باجماع معالام شیئاً کان کذلک ام الاب معالاب وعمدهالفریق الثانی ما روی الشعبی عن مسروق عن عبداﷲقال أول جده أعطاها رسول اﷲ صلی اﷲ علیه و سلم سدساً جده مع ابنها و ابنها حی قالوا و من طریق النظر لماکانت الام و ام الأم لایحجبن بالذکور کان کذلک حکم جمیع الجدات و ینبغی ان یعلم أن مالکا لایخالف زیداً الافی فریضه واحده و هی امراءه هلکت و ترکت زوجا و اماو اخوه لام و اخوه لاب و أم و جداً فقال مالک للزوج النصف و للام السدس و للجده مابقی و هو الثلث و لیس للاخوه الشقائق شی ٔ و قال زید للزوج النصف و للام السدس و للجد السدس و مابقی للاخوه الشقائق فخالف مالک فی هذه المسئله اصله من أن الجد لایحجب الاخوه الشقائق ولا الاخوات للاب و حجته انه لما حجب الاخوه للام عن الثلث الذی کانوا یستحقونه دون الشقائق کان هو أولی به و اما زید فعلی اصله فی انه لایحجبهم.
باب فی الحجب
و أجمع العلماء علی أن الاخ الشقیق یحجب الاخ للأب و ان الاخ للاب یحجب بنی الاخ الشقیق و ان بنی الاخ الشقیق یحجبون أبناءالاخ للاب و بنوالاخ للاب اولی من بنی ابن الاخ للأب و الام و بنوالاخ للاب اولی من العم أخی الاب و ابن العم أخی الاب الشقیق أولی من ابن العم أخی الاب للاب و کل واحد من هؤلاء یحجبون بنیهم و من حجب منهم صنفا فهو یحجب من یحجبه ذلک الصنف و بالجمله اما الاخوه فالاقرب منهم یحجب الابعد فاذا استووا حجب منهم من أدلی بسببین أم و أب من أدلی بسبب واحد و هو الاب فقط و کذلک الاعمام الاقرب منهم یحجب الابعد فان استواحجب من یدلی منهم الی المیت بسببین من یدلی بسبب واحد أعنی انه یحجب العم اخوالاب لاب و ام العم الذی هو اخوالاب لاب فقط و أجمعوا علی ان الاخوه الشقائق و الاخوه للاب یحجبون الاعمام لان الاخوه بنوأب المتوفی و الاعمام بنوجده و الابناء یحجبون بنیهم و الاَّباء أجدادهم والبنون و بنوهم یحجبون الاخوه والجد یحجب من فوقه من الاجداد باجماع و الاب یحجب الاخوه و یحجب من تحجبه الاخوه والجد یحجب الاعمام باجماع والاخوه للام و یحجبون بنی الاخوه الشقائق و بنی الاخوه للاب والبنات و بنات البنین یحجبن الاخوه للام و اختلف العلماء فیمن ترک ابن عم أحدهما أخ للام فقال مالک و الشافعی و أبوحنیفه و الثوری للاخ للام السدس من جهه ما هو أخ لام و هو فی باقی المال مع ابن العم الاَّخر عصبه یقتسمونه بینهم علی السواء و هو قول علی رضی اﷲ عنه و زید و ابن عباس و قال قوم المال کله لابن العم الذی هو أخ لام یأخذ سدسه بالاخوه و بقیته بالتعصیب لانه قد أدلی بسببین و ممن قال بهذا القول من الصحابه ابن مسعود و من الفقهاء داود و ابوثور و الطبری و هو قول الحسن و عطاء و اختلف العلماء فی رد ما بقی من مال الورثه علی ذوی الفرائض اذا بقیت من المال فضله لم تستوفها الفرائض و لم یکن هناک من یعصب فکان زید لایقول بالرد و یجعل الفاضل فی بیت المال و به قال مالک والشافعی و قال جل الصحابه بالرد علی ذوی الفروض ما عدا الزوج والزوجه و ان کانوا اختلفوا فی کیفیه ذلک و به قال فقهاء العراق من الکوفیین والبصریین و أجمع هؤلاء الفقهاء علی أن الرد یکون لهم بقدر سهامهم فمن کان له نصف اخذ النصف مما بقی و هکذا فی جزء جزء و عمدتهم أن قرابهالدین والنسب اولی من قرابهالدین فقط ای ان هؤلاء اجتمع لهم سبیان و للمسلمین سبب واحد و هنا مسائل مشهوره الخلاف بین اهل العلم فیها تعلق بأسباب المواریث یجب ان تذکر هنا. فمنها انه اجمع المسلمون علی ان الکافر لایرث المسلم لقوله تعالی «و لن یجعل اﷲ للکافرین علی المؤمنین سبیلا»و لما ثبت من قوله علیه الصلاه والسلام لایرث المسلم الکافر ولا الکافر المسلم و اختلفوا فی میراث المسلم الکافر و فی میراث المسلم المرتد فذهب جمهور العلماء من الصحابه و التابعین و فقهاءالامصار قالوا أنه لایرث المسلم الکافر بهذا الاثر الثابت و ذهب معاذبن جبل و معاویه من الصحابه و سعیدبن المسیب و مسروق من التابعین و جماعه ان المسلم یرث الکافر و شبهوا ذلک بنسائهم فقالوا کما یجوز لنا ان ننکح نسأهم و لایجوز ان ننکحهم نسأنا کذلک الارث و رووا فی ذلک حدیثا مسندا قال أبوعمرو لیس بالقوی عندالجمهور و شبهوه ایضا بالقصاص فی الدماء التی لاتتکافاء و اما مال المرتد اذاقتل او مات فقال جمهور فقها

ارث. [اَ] (ع مص) ورغلانیدن بعضی بر بعضی. برانگیختن فتنه میان قومی. (آنندراج). || برافروختن آتش را. آتش افروختن. (غیاث).

ارث. [اَ رَث ث] (ع ص) کهنه. (منتهی الارب).

ارث. [اُ] (ع اِ) نوعی خار. خاریست. (منتهی الارب).

ارث. [اُ رَ] (ع اِ) ج ِ اُرثه، بمعنی حدّ فاصل میان دو زمین.

فرهنگ معین

ارث

(مص ل.) سهم بردن از اموال شخص مرده، (اِ.) آنچه از مال مرده که به بازماندگانش رسد، مرده ریگ، مُردَر، ارثیه.، ~ بابای کسی کنایه از: مال و ثروت شخصی کسی. [خوانش: (اِ) [ع.]]

فرهنگ عمید

ارث

(حقوق) مالی که از مرده به وارث می‌رسد،
(اسم مصدر) منتقل شدن ویژگی‌هایی از پدرومادر به فرزند، مانند رنگ چشم، بیماری، و مانند آن،
[قدیمی] سهم بردن از دارایی و ثروت شخص مرده، میراث بردن،