معنی ای

ای. [اَ / اِ] (حرف ندا) کلمه ٔ ندا مانند: ای برادر، ای خدا، ای آقا. (ناظم الاطباء). حرف نداست نحو: ای ربی. (منتهی الارب). کلمه ای که بدان کسی را خوانند:
ای طرفه ٔ خوبان من ای شهره ٔ ری
گپ را به سر درک بکن پاک از می.
رودکی.
ای مج کنون تو شعر من از بر کن و بخوان
ازمن دل و سگالش و از تو تن و زبان.
رودکی.
گفت خیزا کنون و ساز ره بسیچ
رفت بایدت ای پسر ممغز تو هیچ.
رودکی.
مثال بنده و تو ای نگار دلبر من
بقرص شمس و بورتاج سخت میماند.
آغاجی.
ای میر ترا گندم دشتی است بسنده
با تغنغکی چند ترا من انبازم.
ابوالعباس.
گفت ای محمد من برفتم و ابوجهل را بدین کمال سه جای سر بشکستم. (ترجمه ٔ تاریخ طبری).
ای آنکه ترا پیشه پرستیدن مخلوق
چون خویشتنی را چه بری بیش برسته.
کسایی.
از کوهسار دوش برنگ می
هین آمد ای نگار می آور هین.
دقیقی.
ای خسروی که نزد همه خسروان دهر
بر نام و نامه ٔ تو نوا و فرسته شد.
دقیقی.
بیا ای که سال از چهل بر گذشت
ز سر برگذشته بسی سرگذشت.
فردوسی.
که ای بخردان رای این کار چیست
پراندیشه و خسته ز آزار کیست ؟
فردوسی.
بدان ای برادر که تن مرگ راست
سر و یال من سودن ترگ راست.
فردوسی.
ای میر نوازنده و بخشنده ٔ چالاک
ای نام تو بنهاده قدم بر سر افلاک.
عنصری.
نه من خوی سگ دارم ای شیرمردا
که خشنود گردم به خشک استخوانی.
فرخی.
ای شاهد شیرین شکرخا که تویی
وی خوگر جور و کین و یغما که تویی.
سوزنی.
ای دفتر شعر پدرت آنکه به هر بیت
راوی ز فروخواندن آن چون دف تر ماند.
سوزنی.
یک نفس ای خواجه ٔ دامنکشان
آستئی بر همه عالم فشان.
نظامی.
ای خدا نگذار کار من بمن
ور گذاری وای بر کردار من.
مولوی.
ای دل بکوی عشق گذاری نمیکنی
اسباب جمع داری و کاری نمیکنی.
حافظ.
ای که در کوی خرابات مقامی داری
جم وقت خودی ار دست بجامی داری.
حافظ.
|| (صوت) وه. زها. حبذا:
ای از آن چون چراغ پیشانی
ای از آن زلفک شکست و مکست.
رودکی.
ای از آن آواکه گر گوباره زآنجا بگذرد
بفکند نازاده بچه بازگیرد زاده شیر.
منجیک.
ای حیات عاشقان در مردگی
دل نیابی جز که در دل بردگی.
مولوی.
|| بمعنی الف تعجب آید: ای شگفت، عجبا. شگفتا:
آب گلفهشنگ گشته است از فسردن ای شگفت
همچنان چون شوشه ٔ سیمین نگون آویخته.
فرالاوی.
پیری مرا به زرگری افکند ای شگفت
بی گاه و دود زردم و همواره سرف سرف.
کسایی.
ببوسید رستمش تخت ای شگفت
جهان آفرین را ستایش گرفت.
فردوسی.
فروبرد چنگال و خون برگرفت
بخورد و بیالود روی ای شگفت.
فردوسی.
ای کجا سرو بکار آید با قد چوسرو
ای کجا ماه بکار آید با روی چو ماه.
فرخی.
چشم حاسدان و بدگویان بدین نیکویی و دردناک، ای سبحان اﷲ العظیم تو و من امروز برادرانیم و از آن خاندان بزرگ تو مانده ای. (تاریخ سیستان). || با کلمه ٔ بسا و بس آید و افادت بیشتر کند:
ای بسا شورا کزآن زلفینکان انگیختی
گر نترسیدی ز بومنصور عادل کدخدای.
منوچهری.
ای بس که نباشیم و جهان خواهد بود
نی نام ز ما و نی نشان خواهد بود.
خیام.
دشمن طاوس آمد پرّ او
ای بسا شه را بکشته فرّ او.
مولوی.
بوالحکم نامش بد و بوجهل شد
ای بسا اهل از حسد نااهل شد.
مولوی.
ای بسا اسب تیزرو که بمرد
خرک لنگ جان بمنزل برد.
سعدی.
|| افسوس. دریغ:
ای از این جور بد زمانه ٔ شوم
همه شادی آن غمان آمیغ.
رودکی.

ای. [اَی ْ ی ُ] (ع اِ) اسم معرب و بعضی آنرا مبنی دانسته اند و برای استفهام آید در عاقل و غیر عاقل و به معنی کدام میباشد مانند: ایهم اخوک. و فبای حدیث بعده یؤمنون. و باین معنی گاه مخفف آید و برای شرط و جز آن نحو: ایاماً تدعو فله الاسماء الحسنی. والذی مانند: ایهم فی الدار اخوک. و گاه دال بر معنی کمال باشد در این صورت صفت نکره واقع میشود نحو: مررت برجل ای رجل، ای کامل فی صفات الرجل. واگر در معرفه باشد همیشه منصوب آید بنا بر حالیت مانند: مررت بعبداﷲ ای رجل، ای کاملا. و گویی: ای مراءه جأک. گاهی بطریق حکایت و سؤال از نکره آید و در این صورت در اعراب و تذکیر و تأنیث و افراد و تثنیه و جمع تابع محکی عنه خود خواهد بود. نحو: اذا قیل لک مربی رجل قلت ای یا فتی. و همچنین در حالت نصب ایّاً و در حالت جر ای و در تأنیث اَیّه و در تثنیه ایّان و اِیَّتان و اییّن و اَیّتین و در جمع اَیّون و ایّین و اَیّات ِ و اَیّات ٌ. و گاهی برای حرف ندا و میان منادی معرف باللام آید نحو: یا ایها الرجل برفع الرجل لانه صفه ای و هو مبنی علی الضم و یجوز النصب ایضا، چنانکه گویند یا ایها الرجل اقبل. و گاه بر آن کاف داخل شود پس بمعنی کم خبریه باشد به معنی بسا و تنوین آن را بر صورت نون نویسند و در آن لغاتست کَاَیّن و کیئین و کَاَّئن و کای و کاء، چنانکه گویند: کاین رَجلا و من رجل، یعنی بسا مرد. و به معنی کم استفهام نیز آید. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). این کلمه بمعانی ذیل آید: 1- شرطیه. مانند: ایاً ماتفعل افعل. 2- استفهامیه. مانند: ایکم زادته هذه ایماناً. و دراین صورت گاه بتخفیف یاء آید. 3- موصوله. مانند:
اذا ما لقیت بنی مالک
فسام علی ایهم افضل.
و در این مورد به عقیده ٔ کوفیان و جمعی از بصریان معرب است چنانکه در شرطیه و استفهامیه. 4- آنکه دلالت بر کمال داردو در این صورت صفت نکره واقع شود. 5- صله یعنی آنکه میان حرف نداء و منادی مصحوب ال درآید و هاء تنبیه به آخر ملحق شود: یا ایها الرجل. یا ایتها المراه. و دائم الاضافه است و منفک از اضافه استعمال نشود. (ازاقرب الموارد).

ای.[اَ] (ع حرف تفسیر) برای تفسیر آید مانند: عندی عسجد؛ ای ذهب. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء): اما گونه ٔ دیگر است از ساعتها او را معوج خوانند، ای کژ. (التفهیم). و یونانیان گفتند که کلب الجبار، ای شعرای یمانی برآید بدان روزها. (التفهیم). و منجمان آنرا سالها تربیت نام کنند، ای پروردن. (التفهیم).
ابر هژبرگون و تماثیل پیل خوار
با دست اوست یعنی و شمشیر اوست ای.
منوچهری.
آه شوقاً الی رؤیتهم، ای یاسه بدیدار ایشان. (تفسیر ابوالفتوح).

ای. (پسوند) ی. نشانه ٔ نکره و وحدت در آخر کلمه ای که به «ه » غیرملفوظ ختم شود: خانه ای، کاشانه ای. (فرهنگ فارسی معین).

ای. (ع ق) حرف ایجاب به معنی نعم و یا سوگند آید مانند:ای واﷲ. ای نعم واﷲ. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء).

(اِ یا اَ) [ع - فا.] (صت. حر.) علامت ندا است که پیش از اسم درآید: ای حسن، ای پسر.

حرف ندا که پیش از اسم و صفت درمی‌آید: ای مرد، ای پسر، ای جوانمرد، ای دلاور،
حرفی که برای تقریب و تخمین می‌آید: ای سیصد چهارصد تومان می‌ارزد،
(شبه جمله) حرفی که برای تحسین می‌آید،
(شبه جمله) برای اظهار انزجار یا نارضایتی یا تردید به کار می‌رود،

یعنی،

حرف ندا

ایا، هان، های، هلا

چه , کدام , چقدر , (در پرسش) چه نوع , هیچ , هر , ازنوع , هیچ نوع , هیچگونه , که , این (هم) , که این (هم) , هر کدام که , هریک که

صدایی است که چوپانان به وسیله ی آن از سرعت زیاد گوسفندان...

از اصواتی که به هنگام درد و ترحم به کار برند

دوباره

اَی، ای، یا (حرف نداء) مانند اَیْ رَبِّ وَجَّهْتُ وَجْهِی اِلَیکَ،

اِی، (حرف جواب) بمعنای بلی، آری و قبل از قسم میآید مانند قُلْنا اِیْ وَ رَبِّکَ الْعَزیز،

اَیُّ، کدام یک، کدام،

11