معنی جوهر ذاتی

جوهر ذاتی یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای جوهرِ واقع شده در ذات ماهیت دیگر است.
منطق دانان، عَرَض را گاه در مقابل جوهر به کار می برند و گاه مقابل ذاتی، هر چند صحیح این است که بر قسم دوم (مقابل ذاتی)، عَرَضی اطلاق شود. عَرَض عام و عَرَض خاص (خاصه) در کلیات خمس، اقسام همین قسم دوم اند. وقتی جوهر و عَرَض به اعتبار ذاتی یا عَرَضی بودنشان نسبت به ذات و ماهیتی دیگر ملاحظه شوند، چهار قسم پدیدار می شود:۱. جوهر ذاتی؛۲. جوهر عرضی؛۳. عرض ذاتی؛۴. عَرَض عَرَضی.
تعریف اصطلاحات
۱. «جوهر ذاتی»، یعنی جوهری که نسبت به ماهیت دیگری، از ذاتیات آن باشد؛ مثل حیوان که جوهر می شود و ذاتی، یعنی جنس، برای انسان است. ۲. «جوهر عَرَضی»، یعنی جوهری که نسبت به ماهیت دیگری، از عرضیات آن باشد؛ مثل جسم که جوهر محسوب می شود و عَرَضیِ ابیض است. ۳. «عَرَض ذاتی»، یعنی عَرَضی که نسبت به ماهیت دیگری، از ذاتیات آن باشد؛ مثل لون (رنگ) که عَرَض می شود و ذاتی، یعنی جنس برای ابیض است. ۴. «عَرَض عَرَضی»، یعنی عَرَضی که نسبت به ماهیت دیگری از عَرَضیات آن باشد؛ مثل ضاحک که عَرَض به شمار می آید و عَرَضیِ انسان است.
نکته
«عرض ذاتی» معنای اصطلاحی دیگری هم دارد که در مقابل «عرض غریب» قرار دارد و عبارت است از: آن محمول عَرَضی که بدون واسطه ای عام تر یا خاص تر از موضوع، عارض بر موضوع می شود.

1325