معنی نشست | جدول یاب

لغت نامه دهخدا

نشست

نشست. [ن ِ ش َ] (مص مرخم، اِمص) مصدر مرخم و اسم مصدر است از نشستن. رجوع به نشستن شود. || نشستن. جلوس:
بزرگان گزیدند جای نشست
بیامد یکی مرد طشتی به دست.
فردوسی.
ز میدان بیامد به جای نشست
ابا پهلوانان خسروپرست.
فردوسی.
نکوهش مکن عاقلی را که در صف
برای نشست خود آخر گزیند.
خاقانی.
محاسن چو مردان ندارم به دست
نه مردی بود پیش مردان نشست.
سعدی.
شمارست نوبت بر این خوان نشست
که ما از تنعم بشستیم دست.
سعدی.
|| سکونت. مقام. (یادداشت مؤلف):
ز یأجوج و مأجوج گیتی برست
زمین گشت جای نشیم و نشست.
فردوسی.
اگر ما به گستهم یازیم دست
به گیتی نیابیم جای نشست.
فردوسی.
چه جای نشست توبود آسیا
پر از گندم و خاک و چندی گیا.
فردوسی.
|| ماندن. توقف کردن:
ساقیا خیز و جام در ده زود
که نه بهر نشست آمده ایم.
عطار.
دنیاکه جسر عاقبتش خواند مصطفی
جای نشست نیست بباید گذار کرد.
سعدی.
رفتیم اگر ملول شدی از نشست ما
فرمای خدمتی که برآید ز دست ما.
سعدی.
ز این طایفه کارما نخواهد شد راست
تا چند از این نشست برباید خاست.
؟ (تاریخ آل سلجوق).
|| سکون. عدم حرکت. (یادداشت مؤلف):
خلق شود ز نشست دراز خلت مرد
که گنده گردد چون دیر ماند آب غدیر.
ابوالعلاء شوشتری.
|| خمودت. (یادداشت مؤلف). فتور:
از آن خشم آنگاه خالی شدی
که از تخم بابش یکی آمدی،
نهانی نهادش برِ پشت دست
شدی آتش خشمش اندر نشست.
(یوسف و زلیخا).
|| وضع نشستن. هیأت نشستن. (ناظم الاطباء). طریقه و طرز جلوس:
بگویم بدین ترک با زور دست
چنین یال و این خسروانی نشست.
فردوسی.
نگه کرد رستم سراپای اوی
نشست و سخن گفتن ورای اوی.
فردوسی.
به دل گفت شاهی است این پرخرد
کز اینسان نشست از شهان درخورد.
اسدی.
نهاد و نشست و ره و ساز او
بدان و مرا بر رسان راز او.
اسدی.
|| معاشرت. مخالطت. (یادداشت مؤلف):
نشاید خور و خواب و با او نشست
که خستو نباشد به یزدان که هست.
فردوسی.
|| مصاحبت. نشست و خاست. مرافقت:
چوبا مرد دانات باشد نشست
ز بر دست گردد سر زیر دست.
فردوسی.
گهی با تهمتن بدی می پرست
گهی با زواره گزیدی نشست.
فردوسی.
تن من تژاو جفاپیشه خست
نکرد ایچ یاد از نژادو نشست.
فردوسی.
مکن با فرومایه مردم نشست
چو کردی ز هیبت فروشوی دست.
سعدی.
|| فرونشستن یا فرورفتن زمین یا کوهستان. (لغات فرهنگستان). || حالت و کیفیت فروشدن بنائی. (یادداشت مؤلف). || خسف. (یادداشت مؤلف). || رکوب. سواری. (یادداشت مؤلف). برنشستن: القعده؛ آن اشتر که نشست را شاید. (مهذب الاسماء). المطیه؛ شتر که نشست را شاید. (السامی). میثره، آنچه بر روی زین افکنند تا نشست آسان باشد. (السامی): بدان که نشست پیغمبران و نیکمردان بر خر بود از بهر تواضع را. (ترجمه ٔ طبری بلعمی).
به خوان و نبید و شکار و نشست
همی بود با شاه یزدان پرست.
فردوسی.
دگر ژنده پیلی دژآگاه بود
که ویژه ی ْ نشست شهنشاه بود.
اسدی.
و هزار استر و عماری نشست مطربان را که جفت جفت در عماری نشاخته بودند. (مجمل التواریخ). || جلوس کردن. بر تخت نشستن:
به شاهی نشست تو فرخنده باد
همان جاودان نام تو زنده باد.
فردوسی.
خجسته نشست تو با فرهی
که هستی سزاوار شاهنشهی.
فردوسی.
|| (اِ) جای نشستن. جا. مکان. مقام:
ز من گر نکوئی و گر رفت زشت
نشست ورا جای ده در بهشت.
فردوسی.
که جز خاک تیره نشستش مباد
به هیچ آرزو کام و دستش مباد.
فردوسی.
کجا موافق او را نشست باشد تخت
کجا مخالف او را قرار باشد دار.
فرخی.
مرا نشست به دست ملوک و میران است
ترا نشست به ویرانی و ستوران بر.
عنصری.
نشست خوش ز بهر شاه باید
ترا هر چون که باشد جای شاید.
(ویس و رامین).
و گر بالای مه باشد نشستم
شهنشه را کمینه زیر دستم.
نظامی.
|| مجلس بزم. جلسه:
وزین ریدکان سپهبدپرست
وزین باغ و این خسروانی نشست.
فردوسی.
نشستی بیاراست شاهنشهی
نهاده به سر بر کلاهی مهی.
فردوسی.
نشستی برآراست بر پیش آب
یکی خوان نو خواست اندر شتاب.
فردوسی.
برخیز و بیا که سفره آراسته ایم
امروزبر آن نشست برخاسته ایم.
(سندبادنامه ص 271).
چون برخاستم گفت اینت مبارک شبی که دوش بود و اینت ستوده نشستی که این شب بود همانا که این نشست بهتر از وحدت، فضیل گفت اینت شوم شبی که دوش بوده و اینت نکوهیده نشستی که نشست دوش بوده. (تذکرهالاولیاء).
|| مسکن. مأوی. اقامتگاه. قرارگاه:
نشستش به شهرسمرقند بود
در آن مرز چندیش پیوند بود.
فردوسی.
گرو گرد بودی نشست تژاو
سواری که بودیش با شیر تاو.
فردوسی.
نشست تو در خره اردشیر
کجا باشد ای مرد مهمان پذیر.
فردوسی.
ندانی که ایران نشست من است
جهان سر به سر زیر دست من است.
فردوسی.
برخیز تا ما این به نزدیک فلان کاهن بریم که او نیک داند و نشستش به فلان حی است. (ترجمه ٔ طبری بلعمی).
نشست خویش را مرز دگر جوی
ز هر شهری نگاری سیمبر جوی.
(ویس و رامین).
نشست و بر و بوم ما سر بسر
به کنعان در است ای شه باهنر.
شمسی (یوسف و زلیخا).
کمر کوه تا نشست من است
بر میان دو دست شد کمرم.
مسعود.
من همت بازدارم و کبر پلنگ
ز آن روی مرا نشست کوه آمد و سنگ.
مسعودسعد.
ز هیبت تو برانداختندببر و هژبر
یکی زبیشه نشست و یکی ز دشت مسیر.
مسعودسعد.
و او از مشاهیر علماء عصر و کبار مشایخ دهر بوده است و نشست او در میهنه. (اسرارالتوحید ص 11).
|| نشستگاه. عاصمه. قاعده. پایتخت. کرسی. دارالملک. مقر. مستقر. (یادداشت مؤلف): پس دارا برفت از زمین فارس به عراق و بابل شد آنجا که ملوک عجم بودندی پیشتر، و نشست خویش آنجا کرد. (ترجمه ٔ طبری بلعمی). این کیقباد شهرهاء بسیار بناکرد... و نشست خویش به بلخ کرد و صد سالش زندگانی بود اندر پادشاهی. (ترجمه ٔ طبری بلعمی). و نشست وی [نعمان بن منذر] به حیره بود. (ترجمه ٔ طبری بلعمی). افراسیاب ملک ترکستان بود و ملکی بزرگ بود و همه ترکان زمین مغرب به فرمان او بودند و نشست او در بلخ بودی و گاهی در مرو بودی. (ترجمه ٔ طبری بلعمی). و نشست ملک [الان] بدین قلعه باشد... خندان شهری است نشست سپاه سالاران آن ملک است. (حدود العالم). و هیچ نوع رااز خر خیزدها و شهرها نیست... و همه خرگاههاست الا آنجا که نشست خاقان است. (حدود العالم). مرو شهری بزرگ است و اندر قدیم نشست میر خراسان آنجا بودی و اکنون به بخارا نشیند. (حدودالعالم).
خوشا مروا نشست شهریاران
خوشا مروا زمین شادخواران.
(ویس و رامین).
امارت خراسان پیش از یعقوب لیث رافعبن سیار داشت و نشست وی به پوشنگ بود. (تاریخ بیهقی ص 361). و [امیر خلف] نشست خویش به داشن کرد و کارها مستقیم گشت. (تاریخ سیستان). چون این دختر را با آنهمه اسباب به پارس آوردند که نشست شاه ایران بود شاه داراب بر آن شادی ها نمود. (اسکندرنامه نسخه ٔ خطی). و ازجهت دارالملک و نشست خویش از همه ٔ ممالک اصفهان اختیار کرد و آنجا عمارتها بسیار فرمود. (راحهالصدور). و این پادشاه شما را نشستی و قرارگاهی معلوم و معین نیست. (تاریخ قم ص 302). || تخت. سریر. اورنگ:
چو تاجش به ماه اندرآمد بمرد
نشست کئی دیگری را سپرد.
فردوسی.
نشست کئی بر تو فرخنده باد
دل بدسگالان تو کنده باد.
فردوسی.
دل بخردان داشت و مغز ردان
نشست کیان افسر موبدان.
فردوسی.
|| مقام. مرتبه. پایگاه:
چنان دان که کس بی هنر در جهان
بخیره نجوید نشست مهان.
فردوسی.
|| آرامگاه. مدفن:
اگر شهریاری اگرزیردست
جز از خاک تیره نیابی نشست.
فردوسی.
|| حضرت. (یادداشت مؤلف). || منظر. مقابل مخبر. (یادداشت مؤلف):
نگه کن به دل تا پسند تو هست
از او آگهی بهتراست از نشست.
فردوسی.
|| مقعد. اِست. دبر. (یادداشت مؤلف): چون معاویه به محراب اندرشد به نماز مبارک شمشیری بزد و راست برفت بر نشست او و هر دو گونه با استخوان فرودآورد. (مجمل التواریخ).
- اهل نشست، اهل مجلس. هم نشینان:
چو کالیو دانندم اهل نشست
بگویند نیک و بدم هرچه هست.
سعدی.
- به یک نشست، در یک ساعت. در مدتی اندک. در یک جلسه:
ز آن شعر کایچ خامه نپردازد
کان را به یک نشست بپردازم.
مسعودسعد.
- تخت نشست:
ز گنج نیاکان مرا هرچه هست
ز دینار و از تاج و تخت نشست.
فردوسی.
گروگان و این خواسته هرچه هست
ز دینار و از تاج و تخت نشست.
فردوسی.
به جای بزرگی و تخت نشست
پشیمانی و رنج داردبه دست.
فردوسی.
به بر زد سیاوش بر آن کار دست
به زین اندرآمد ز تخت نشست.
فردوسی.
- جامه ٔ نشست، جامه ٔ بزم. لباس بزم:
درم بار کردند خروار شصت
هم از گوهر و جامه های نشست.
فردوسی.
- جایگاه نشست، تخت. تخت شاهی:
کمر بسته و گرز شاهان به دست
بیاراسته جایگاه نشست.
فردوسی.
کجا من گشایم دل و گنج و دست
سپارم به تو جایگاه نشست.
فردوسی.
وز آن پس شهنشاه یزدان پرست
به خاک آمد از جایگاه نشست.
فردوسی.
- || خانه. مسکن. محل سکونت:
همه راه را پاک کرده چو دست
در و دشت چون جایگاه نشست.
فردوسی.
بدان تا کسی را که بی خانه بود
نبودش نوا سخت بیگانه بود
خورش ساخت با جایگاه نشست
همان تا فراوان شود زیر دست.
فردوسی.
- سرای نشست، دنیا:
چنین گفت کاین مرد صورت پرست
نگنجد همی در سرای نشست.
فردوسی.
- || خانه. منزل. اقامتگاه:
میان را به زنار خونین ببست
فکند آتش اندر سرای نشست.
فردوسی.
زدند آتش اندرسرای نشست
هزاراسب را دم بریدند پست.
فردوسی.
نهد گنج و سازد سرای نشست
چو دید آنگهی باد دارد به دست.
اسدی.
- نشست و خاست، نشست و برخاست. مصاحبت. معاشرت:
همه جای آن تست و حکم تراست
لیک با من نشست باید و خاست.
نظامی.
- هم نشست، معاشر. مصاحب. قرین:
گر آید خریداری از دوردست
که با کان گوهر شود هم نشست.
نظامی.
وگر عار دارد عبادت پرست
که در خلد با وی بود هم نشست.
سعدی.
بشوی ای خردمند از آن دوست دست
که با دشمنانت بود هم نشست.
سعدی.

نشست جای

نشست جای. [ن ِ ش َ] (اِ مرکب) دارالملک.پایتخت. مستقر. مقر: چون هفت اقلیم به حکم او شد نشست جای خویش تمیشه ساخت. (تاریخ طبرستان).

نشست آوردن

نشست آوردن. [ن ِ ش َ وَ دَ] (مص مرکب) اقامت کردن. ساکن شدن. مقیم گشتن:
یکی دیر خارا به دست آورم
در آن دیر تنها نشست آورم.
نظامی.
مگر خوابگاهی به دست آورم
که جاوید در وی نشست آورم.
نظامی.
|| ماندن. توقف کردن:
چون به از این مایه به دست آوری
به بود اینجا که نشست آوری.
نظامی.
|| داخل شدن. راه یافتن. جای گرفتن:
چو در بزم شاهی نشست آوری
به ار یار خندان به دست آوری.
نظامی.
به قدس آوریدم چو آدم نشست
زدم نیز در حلقه ٔ کعبه دست.
نظامی.
|| جلوس کردن. برشدن. برآمدن بر تخت:
همه ملک ایران به دست آورد
به تخت کیان بر نشست آورد.
نظامی.

نشست داشتن

نشست داشتن. [ن ِ ش َ ت َ] (مص مرکب) نشسته بودن. حضور داشتن:
ندانی که پیش که داری نشست
بر شاه منشین و منمای دست.
فردوسی.
|| سکونت داشتن. مقیم بودن. اقامت کردن. جای داشتن:
ز قیصر بپرسید کایزدپرست
به شهر تو بر کوه دارد نشست.
فردوسی.
دو دیگر به جائی که کیخسرو است
بدان شهر من خود ندارم نشست.
فردوسی.
بپرسید کانجا که دارد نشست
چنین گفت فلاح دانش پرست.
اسدی.
بدو گفت پیرش که سال است شصت
که تا من بدین کوه دارم نشست.
اسدی.
گهی دارد نشست اندر خراسان
گهی در اصفهان و ری و گرگان.
(یوسف و زلیخا).
اگرچه پس پرده دارد نشست
همه روز باشد عمارت پرست.
نظامی.
بیا ساقی آن بکر مستور مست
که اندر خرابات دارد نشست.
حافظ.
|| جای داشتن:
چو عکسم که در آب دارد نشست
به هر جنبشی می خورد صد شکست.
(از آنندراج).
|| همنشینی داشتن. معاشرت داشتن.
- نشست داشتن با...، با او هم نشین بودن. معاشر بودن:
در بار بر نامداران ببست
همانا که با دیو دارد نشست.
فردوسی.
بدو گفت کای مرد یزدان پرست
که در کوه با غرم داری نشست.
فردوسی.
چو با دیو دارد سلیمان نشست
کند یاوه انگشتری را ز دست.
نظامی (از آنندراج).

هم نشست

هم نشست. [هََ ن ِ ش َ] (ص مرکب) جلیس. همنشین:
بدین هم نشست و بدین هم سرای
همی دارشان تا تو باشی به جای.
فردوسی.
سرافیل همرازش و هم نشست
براق اسب و جبریل فرمانبر است.
اسدی.
که همه قاضیان ز دست ویند
همه زهاد هم نشست ویند.
سنائی.
میده تنهاتر است تنها خور
به سگان ده، به هم نشست مده.
خاقانی.
مهتران چون خوان احسان افکنند
کهتران را هم نشست خود کنند.
خاقانی.
عیب یک هم نشست باشد بس
کافکند نام زشت بر صد کس.
نظامی.
آمد نه چنانکه هم نشستان
شوریده سر آنچنانکه مستان.
نظامی.
باد است ز عشق تو به دستش
گور است وگوزن هم نشستش.
نظامی.
وگر عار دارد عبارت پرست
که در خلد با وی بود هم نشست.
سعدی.
بشوی ای خردمند از آن دوست دست
که با دشمنانت بود هم نشست.
سعدی.

نشست کردن

نشست کردن. [ن ِ ش َ ک َ دَ] (مص مرکب) نشستن: نشست کرده است، یعنی نشسته است. (آنندراج از سفرنامه ٔ شاه ایران):
بر گنج نشست کرد حجت
جان کرده منقّا و دل مصفا.
ناصرخسرو.
|| اقامت کردن. مستقر شدن. مسکن کردن:
نشست اندر آن شهر از آن کرده بود
که کندز فریدون برآورده بود.
فردوسی.
ز آمل گذر سوی تمیشه کرد
نشست اندر آن نامور بیشه کرد.
فردوسی.
فدای تو بادا همه هرچه هست
گر ایدر کنی تو بشادی نشست.
فردوسی.
و این مضر پدر پیغمبر ما بود و مسکن نزار به بادیه بود بجای معدبن عدنان و از آنجا به مکه آمد و نشست آنجا کرد. (ترجمه ٔ طبری بلعمی). || فرود آمدن:
وز پس اسپان صف پیلان مست
ابر و هوا کرده به صحرا نشست.
امیرخسرو (از آنندراج).
|| فرونشستن.
- نشست کردن بنائی، اندکی فروشدن و خسف بناء. شکم دادن بنا.
- نشست کردن آب رودخانه، کم شدن آب رودخانه.
- نشست کردن ورم، کم شدن ورم.
|| همنشینی کردن. معاشرت کردن.
- نشست کردن با...، نشست و برخاست کردن. معاشرت کردن. مصاحبت کردن: نقل است که زاهدی بود از جمله ٔ بزرگان بسطام...از حلقه ٔ بایزید هیچ غایب نبودی همه سخن او شنیدی وبا اصحاب او نشست کردی. (تذکرهالاولیاء).
مکن بافرومایه مردم نشست
چو کردی ز هیبت فروشوی دست.
سعدی.