معنی نوح

لغت نامه دهخدا

نوح

نوح. [ن َ] (ع مص) نوحه کردن. (تاج المصادر بیهقی) (دهار) (زوزنی). گریه و ماتم نمودن به آواز بلند بر شوی. (از منتهی الارب) (آنندراج). به بانگ بلند و عویل و جزع گریستن بر شوی خود. (از اقرب الموارد). نواح. نیاحه. مناحه. (متن اللغه) (اقرب الموارد). نیاح. (منتهی الارب) (اقرب الموارد). || بانگ کردن کبوتر. (از ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد). || (اِ) آواز قمری و کبوتر. (منتهی الارب) (ناظم الاطباء). || (ص، اِ) زنان که حزن و سوکواری را گرد هم آیند. (از اقرب الموارد) (از متن اللغه): نساء نوح، نوائح. (اقرب الموارد). ج ِ نائح. (منتهی الارب). رجوع به نائح شود. || ج ِ نائحه. (منتهی الارب). رجوع به نائحه شود.

نوح. (ع ص، اِ) ج ِ نائحه. (از اقرب الموارد).

نوح. (اِ) لبلاب. (تحفه ٔ حکیم مؤمن) (برهان قاطع). عشقه. گیاهی که بر درخت پیچد. (از برهان قاطع) (ناظم الاطباء). حبل المساکین. (برهان قاطع).

نوح. (اِخ) ابن نصربن احمد سامانی، ملقب به امیر الحمید و مکنی به ابومحمد. از پادشاهان ساسانی است. به سال 331 هَ. ق. به جای پدر در بخارا بر تخت حکمرانی ماوراءالنهر جلوس کرد. در عهد امارت وی فتنه ها پدید آمدتا بدانجا که چند گاهی از تاج و تخت جدا شد اما دوباره مقام خویش را به دست آورد. وی به سال 343 در بخارا وفات یافت. (از الاعلام زرکلی ج 9 ص 381) (مجمل فصیحی ج 2 ص 52) (تاریخ گزیده ص 381) (سلسله های اسلامی ص 159) (تاریخ ادبیات ایران تألیف صفا ج 1 ص 209) (تاریخ پیامبران و شاهان ص 212). و رجوع به ابن خلدون ج 4 ص 345 و الکامل ابن اثیر ج 8 ص 131 و 168 و النجوم الزاهره ج 3 ص 311 و اللباب ج 1 ص 523 و البدایه و النهایه ج 11 ص 323 و تاریخ مختصر الدول ص 298 و حبیب السیر ج 1 ص 325 و لباب الالباب ج 1 ص 22 و 334 و تاریخ سیستان ص 347 شود.

نوح. (اِخ) ابن منصوربن نوح بن نصر سامانی، ملقب به الرضی و مکنی به ابوالقاسم. از امرای سلسله ٔ سامانی است. به سال 353 هَ. ق. در بخاراولادت یافت و در سال 365 به دوران نوجوانی در ماوراءالنهر جانشین پدر شد و چون به خلاف صوابدید ابوالحسن سیمجور، وزارت به عتبی سپرد، اختلاف و نقاری بین سران مملکت پدید آمد و هر کس از گوشه ای قصد مملکت او کرد: خلف بن احمد در سیستان طغیان کرد و خراج بازگرفت و حسین بن طاهر مأمور سرکوبی او شد و خلف را در قلعه ٔ ارگ محاصره کرد و این محاصره هفت سال طول کشید و از هیبت سامانیان در انظار مردم بکاست. ابوالحسن سیمجور با فایق همدست شد و عتبی را بکشت و خراسان برآشفت و پس از فتنه های بسیار چون کار ابوعلی سیمجور در امارت خراسان بالا گرفت بغراخان را به جنگ با نوح و تصرف بخارا برانگیخت، بغراخان عزم بخارا کرد، نوح حاجب انج را با لشکری گران به مقابله ٔ او فرستاد، حاجب اسیر و لشکر شکسته گشت، دیگر بار فایق را سپاه داد و به جنگ بغراخان فرستاد، فایق خیانت ورزید و بغراخان به بخارا درآمد و نوح به جرجانیه فرار کرد و از آنجا به خوارزم شد و در تهیه ٔ یارو سپاه بود که گردش روزگار به کامش شد. بغراخان بر اثر بیماری درگذشت و نوح به راحتی وارد بخارا شد و تخت و تاج خویش را دیگرباره تصاحب کرد. ابوعلی سیمجور و فایق به هم پیوستند و با لشکری گران آهنگ جنگ او کردند. نوح، امیر سبکتکین و پسرش محمود غزنوی را به یاری خواند. آمدند و دشمنان را شکست دادند، نوح امارت خراسان را با لقب ناصرالدین به سبکتکین داد و محمودرا نیز سیف الدوله ملقب فرمود. (384 هَ. ق.) و خود سه سال آخر عمر را نسبهً به آسایش حکمروائی کرد و درسال 387 هَ. ق. در بخارا وفات یافت و فرزندش منصورجانشین او شد. (از تاریخ گزیده ص 383) (الاعلام زرکلی ج 9 ص 28) (مجمل فصیحی ج 2 ص 88 و 96- 100) (تاریخ ادبیات در ایران تألیف صفا ج 1 ص 205) (سلسله های اسلامی ص 159) (تاریخ ایران تألیف سایکس ج 2 ص 29) (ترجمه ٔ تاریخ یمینی). و نیز رجوع به الکامل ابن اثیر ج 8 ص 223 و ج 9 ص 34 و ابن خلدون ج 4 ص 352 و النجوم الزاهره ج 4 ص 198 و اللباب ج 1 ص 532 و البدایه و النهایه ج 11 ص 323 و تاریخ مختصر الدول ص 298 شود.

نوح. (اِخ) ابن محمد طوسی سمنانی، ملقب به لسان الدین. از فقهای قرن هشتم هجری است و در شیراز درگذشته است. رجوع به شدالازار ص 395 شود.

نوح. (اِخ) ابن مصطفی حنفی رومی، نزیل مصر. از ادبا وفقهای متصوف قرن یازدهم هجری است. او راست: البلغه المترجم فی اللغه. الفوائد المهمه فی اشتراط اسلام اهل السنه. الکلمات الشریفه فی تنزیه ابی حنیفه من الترهات السخیفه. نتائج النظر فی حواشی الدرر، و چندین کتاب و رساله ٔ دیگر. وی به سال 1070 هَ. ق. در قاهره درگذشت. (از الاعلام زرکلی ج 9 ص 27) (فهرست کتابخانه ٔ مدرسه ٔ عالی سپه سالار ج 2 ص 296). و نیز رجوع به هدیه العارفین ج 2 ص 498 و خلاصه الاثر ج 4 ص 457 شود.

نوح. (اِخ) ابن اسدبن سامان خداه. به سال 204 هَ. ق. از طرف مأمون امیر سمرقند شدو در سفری که مأمون به خراسان کرد به خلیفه پیوست و در رکاب وی به بغداد رفت، و بعد از آن به سال 237 والی ماوراءالنهر شد و تا سال 245 (که سال درگذشت اوست) در این منصب و در متابعت طاهربن حسین باقی بود. پس از مرگ وی برادرش احمد جانشین او شد. (از الاعلام زرکلی ج 9 ص 27) (تاریخ ادبیات در ایران تألیف صفا ج 1 ص 204) (تاریخ گزیده ص 377) (تاریخ پیامبران و شاهان ص 212). و نیز رجوع به النجوم الزاهره ج 3 ص 83 و دایره المعارف الاسلامیه ج 11 ص 77 و مقدمه ٔ ابن خلدون ج 4 ص 333 و حبیب السیر ج 1 ص 322 و تاریخ سیستان ص 177 و تاریخ بخارا ص 90 و مجمل فصیحی ص 382 شود.

نوح. (اِخ) در تفاسیر و تاریخ های اسلامی نسب او را چنین نوشته اند: ابن لمک بن متوشلخ بن اخنوخ بن ادریس بن ماردبن مهلائیل بن قینان بن انوش بن شیث بن آدم، وگویند وی پس از ادریس به پیامبری رسید و چون پس از نهصدوپنجاه سال دعوت، از قوم او بیش از 80 تن ایمان نیاوردند و کافران بر سرکشی و عناد افزودند. نوح پس از قرن ها دعوت و تحمل، چون از تمسخر و عناد کافران قوم خویش به تنگ آمد از جانب خدا بدو وحی رسید که «یا نوح از قوم تو جز این هشتاد تن که مؤمن شدند کسی مؤمن نخواهد شد»، قوم را نفرین کرد و از خدا درخواست که دیّاری از کفار بر زمین باقی نگذارد. سپس خود به فرمان الهی با پیروان معدودش به ساختن سفینه ای پرداختند، چون کشتی ساخته شد، علامات و آیات عذاب الهی آشکار گشت، باران سیل آسائی باریدن گرفت و زمین به دریای خروشانی مبدل گشت، نوح و یارانش در طبقه ای از کشتی سوار شدند و دو طبقه ٔ دیگر آن را به حیوانات و پرندگان اختصاص دادند، کشتی نوح بر آبها روان شد و آنانکه دعوت نوح را نپذیرفته و از کشتی بیرون مانده بودند یکسره غرق گشتند. از خاندان نوح پسری کنعان نام دعوت پدر را نپذیرفته بود، نوح چون او را در کام امواج و در حال غرق شدن دید به حکم عاطفت پدری به کشتی دعوتش کرد، فرزند سرکش نپذیرفت و با دیگر کافران غرق گشت. آنگاه که جز کشتی نشستگان جنبنده ای بر زمین باقی نماند، باران فروایستاد و طوفان آرام گرفت و آبها در کام زمین فرورفت، و به تقدیر خداوندی کشتی نوح بر کوه جودی به گل نشست و ساکنان آن فرودآمدند و بر بساط زمین زندگی و زادوولد از سر گرفتند. نوح جهان خالی از مردم را میان فرزندانش سام و حام و یافث تقسیم کرد. زمین سیاهان را چون زنج و حبشه و نوبه و بربر و آن دیار و برّ و بحر و جزایر آن مر حام را داد، و عراق و خراسان و حجاز و یمن و شام و ایران شهر نصیب سام آمد، و ترک و سقلاب و یأجوج و مأجوج تا چین مر یافث را رسید. نوح پس از طوفان شصت سال بزیست. (از زین الاخبار ص 256) (تاریخ پیامبران و شاهان ص 9) (تفسیر قرآن مجید نسخه کمبریج ج 1 صص 431- 433 و ج 2 صص 480- 485) (قصص قرآن صص 12- 18) (ترجمه ٔ اخبار الطوال ص 1) (کتاب مقدس، سفر تکوین) (الموسوعه العربیه المیسره) (تاریخ گزیده ص 9 به بعد) (حبیب السیر ج 1 ص 7 به بعد). و نیز رجوع به عیون الاخبار ج 1 و 2 و التفهیم ص 194 و 237 و العقد الفرید (فهرست اعلام) و تاریخ جهانگشا ج 1 ص 12 و ج 2 ص 166 شود:
عمر تو همچو نوح پیمبر دراز باد
همچون جمت به ملک همه عزّ و ناز باد.
منوچهری.
ز بعد او به سوی نوح آمدش دعوت
که بود آدم ثانی و بود پیغمبر.
ناصرخسرو.
کاین نوحه ٔ نوح و اشک داود
در یوسف تو نکرد تأثیر.
خاقانی.
نوح نه بس علم داشت گر پدر من بُدی
قنطره بستی به علم بر سر طوفان او.
خاقانی.
کز عمر هزارساله ٔ نوح
صد دولت دیرمان ببینم.
خاقانی.
ورنه کی کردی به یک نفرین بد
نوح شرق و غرب را غرقاب خود.
مولوی.
چه غم دیوار امت را که دارد چون توپشتیبان
چه باک از موج بحر آن را که باشد نوح کشتیبان ؟
سعدی.
پسر نوح با بدان بنشست
خاندان نبوتش گم شد.
سعدی.
دست در دامن مردان زن و اندیشه مکن
هرکه با نوح نشیند چه غم ازطوفانش ؟
سعدی.
از آب دیده صد ره طوفان نوح دیدم
وز لوح سینه هرگز نقشت نگشت زایل.
حافظ.