معنی نگاه کردن | جدول یاب

لغت نامه دهخدا

نگاه کردن

نگاه کردن. [ن ِ ک َ دَ] (مص مرکب) نظر کردن. نظر افکندن:
چو ایشان باستند پیش سپاه
تو را کرد باید به ایشان نگاه.
دقیقی.
نگاهش همی داشت پشت سپاه
همی کرد هر سو به لشکر نگاه.
دقیقی.
برفتند ترسان بر آن برز راه
که شایست کردن به لشکر نگاه.
فردوسی.
چو گفت ِ فرستاده بشنید شاه
فزون کرد سوی سکندر نگاه.
فردوسی.
به باغ سرو سوی قامت تو کرد نظر
ز چرخ ماه سوی چهره ٔ تو کرد نگاه.
فرخی.
در چو بگشاد بدان دخترکان کرد نگاه
دید چون زنگی هریک را دو روی سیاه.
منوچهری.
به تکاپوی سحاب آید از جدّه همی
به لب باغ کند در سلب باغ نگاه.
منوچهری.
نگاری پری چهره کز چرخ ماه
نیارد در او تیز کردن نگاه.
اسدی.
مرد چون در گرمابه نگاه کرد دهان او خون آلود دید. (سندبادنامه ص 152).
ای کاش نکردمی نگاه از دیده
بر دل نزدی عشق تو راه از دیده.
سعدی.
چو دشمن که درشعر سعدی نگاه
به نفرت کند ز اندرون سیاه.
سعدی.
که یکی از زمین نگاه کند
به تأمل به مشتری و زحل.
سعدی.
سر از شرمندگی بالا نمی کرد
نگاه الا به پشت پا نمی کرد.
جامی.
|| تأمل کردن. اندیشیدن. (یادداشت مؤلف). دقت کردن. به دقت نظر کردن:
به خط پدرْت آن جهاندار شاه
تو را اندر آن کرد باید نگاه.
فردوسی.
پرستنده باشی و جوینده راه
به فرمان هاژرف کردن نگاه.
فردوسی.
به اخترشناسان بفرمود شاه
که تا کرد هریک به اختر نگاه.
فردوسی.
چون نگاه کرده آید اصل ستون است و خیمه بدان به پای است. (تاریخ بیهقی ص 386). چون نگاه کرده آید محمود و مسعود... دو آفتاب روشن بودند. (تاریخ بیهقی ص 93). مردم را چون نیکو نگاه کرده آید بهایم اندر آن با وی یکسان است. (تاریخ بیهقی ص 96).
نبود دانش در حال آفرینش خویش
نگاه کردم ز آغاز تا به آخر کار.
ناصرخسرو.
کرد مردی در آن میانه نگاه
گشت از ابلهی کور آگاه.
سنائی.
چاه است و راه و دیده ٔ بینا و آفتاب
تاآدمی نگاه کند پیش پای خویش.
سعدی.
|| ملاحظه کردن. مشاهده کردن. دیدن. (یادداشت مؤلف).نگریستن. درنگریستن:
یکی استواری فرستاد شاه
بدان تا کندکار موبد نگاه
که آن زهر شد بر تنش کارگر...
فردوسی.
نگاه کن که به نوروز چون شده ست جهان
چو کارنامه ٔ مانی در آبگون قرطاس.
منوچهری.
نگاه کن که چو فرمان دیو ظاهر شد
نماند فرمان در خلق خویش یزدان را.
ناصرخسرو.
نگاه می کنم از پیش رایت خورشید
که می رود به افق پرچم سیاه ظلام.
سعدی.
در همه گیتی نگاه کردم و بازآمدم
صورت کس خوب نیست پیش تصاویر او.
سعدی.
کسی به دیده ٔ انکار اگر نگاه کند
نشان صورت یوسف دهد به ناخوبی.
سعدی.
به یاد شخص نزارم که غرق خون دل است
هلال را ز کنار شفق کنید نگاه.
حافظ.
|| تحقیق کردن. بررسی کردن: مرا دل بر حدیث آمنه بسته بود تا نزدیک آمنه شوم و نگاه کنم تا چه بوده است. (تاریخ سیستان). باز عبدالرحمان گفت سه روز زمان بباید تا نیکو نگاه کنیم. (تاریخ سیستان).گفتند چرا کردی ؟ گفت نگاه کردم تا فراخ شد. (تاریخ سیستان). || التفات کردن. توجه کردن. عنایت کردن. نظر کردن. اعتنا کردن:
همی رفت با لشکر از دژ به راه
نکرد ایچ بهرام یل را نگاه.
فردوسی.
نه این بود چشم امیدم به شاه
کز این سان کند سوی کهتر نگاه.
فردوسی.
به مرو اندرون بود لشکر دو ماه
به خوبی نکرد او به ما برنگاه.
فردوسی.
نکرد اندر این داستانها نگاه
ز بدگوی و بخت بد آمد گناه.
فردوسی.
یارب که تو در بهشت باشی
تا کس نکند نگاه در حور.
سعدی.
دگر نوبت آمد به نزدیک شاه
نکرد آن فرومایه در وی نگاه.
سعدی.
دو بامداد گر آید کسی به خدمت شاه
سوم هرآینه در وی کند به لطف نگاه.
سعدی.
|| تصور کردن. به نظر آوردن. پیش بینی کردن:
تو باب مرا از چه کردی تباه
چنین روز بد را نکردی نگاه.
فردوسی.
|| پیدا کردن. به دست آوردن. (یادداشت مؤلف):
ببرده ست روشن دل او ز راه
یکی چاره مان کرد باید نگاه.
فردوسی.
مگر کو یکی نامه نزدیک شاه
فرستد کند رای اورا نگاه.
فردوسی.
|| نگاه داشتن. جلوگیری کردن. ممانعت کردن: علاج خاصه ٔ او [صرع] آن است که... معده را با یارج فیقرا و شراب افسنتین پاک می کنند و از تخمه و ناگواریدن طعام نگاه کنند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی). || طمع کردن. متعرض چیزی شدن.
- نگاه کردن بر (به) چیزی، متعرض آن شدن. در آن طمع بستن:
کسی کو کند بر زن کس نگاه
چو خصمش بیاید به نزدیک شاه.
فردوسی.
توتا برنهادی به مردی کلاه
بر ایران نکرد ایچ دشمن نگاه.
فردوسی.
- نگاه کردن در (اندر) چیزی، در آن طمع بستن. (یادداشت مؤلف):
بسی بد که بیکار بد تخت شاه
نکرد اندر او هیچ کهتر نگاه
جهان را به مردی نگه داشتند
یکی چشم بر تخت نگماشتند.
فردوسی.