معنی کاشان

کاشان. (اِ) کاشانه. خانه:
بسته پیشت کمر دوپیکروار
بت مشکوی و لعبت کاشان.
مسعودسعد.
|| منزل زمستانی. (ناظم الاطباء).

کاشان. (اِخ) شهری است بسیارنعمت... و از آنجا دبیران و ادیبان بسیار خیزند و اندر وی کژدم بسیار خیزد. (حدود العالم ص 143). شهری است در ماوراءالنهر و وادی اخسیکت دم دروازه ٔ آن واقع شده. (معجم البلدان). نسبت بدان کاشانی و کاشی هم آمده است.
از سمرقند بسی کس بدعای تو شدند
بزیارتگه کاشان و عبادتگه اوش.
سوزنی.
و رجوع بماده ٔ ذیل شود.

کاشان. (اِخ) (شهرستان) کاشان یکی از شهرستانهای استان دوم و حدود آن به شرح زیر است:از طرف شمال و شمال باختری به شهرستان قم. از طرف خاور و شمال خاوری بدشت کویر. از طرف جنوب خاوری به بخش اردستان. از طرف جنوب به دهستانهای مورچه خورت و ده حق علوی از شهرستان اصفهان. از طرف باختر به شهرستانهای گلپایگان و محلات. قسمت باختری منطقه ٔ کوهستانی و قسمت خاوری جلگه است که منتهی بدشت کویر میگردد.
آب و هوا: هوای شهرستان کاشان مانند سایر شهرستانهای مرکزی کشور نسبت به پست و بلندی متغیر است بدین معنی که قسمت های مرتفع، سردسیر و دامنه ها معتدل و جلگه مخصوصاً حاشیه ٔ کویر گرمسیر است. آب قراء کوهستانی از چشمه سار و قنات و آب قراء جلگه ٔ آن از قنات بوده ونزدیکی های کویر کمی لب شور است.
ارتفاعات: در این شهرستان دو سلسله جبال مشاهده میشود، سلسله جبال اول دنباله ٔ ارتفاعات مرکزی کشور است که تقریباً از وسط این شهرستان گذشته به ارتفاعات اردستان نائین متصل میگردد. جهت اصلی سلسله ٔ مذکور از شمال باختری، به جنوب خاوری بوده دهستانهای اردهال، قمصر، نطنز در دامنه و دره های خاوری و دهستان های نراق، جوشقان، میمه در دامنه ٔ دره های باختری این سلسله واقع است. مرتفعترین قلل این سلسله از شمال باختر بجنوب خاور عبارتند از: قله ٔ واقع در خاور قریه ٔ نیاسر به ارتفاع 3600 گز، قله ٔ گرکش واقع در جنوب قریه ٔ برزوک به ارتفاع 2515گز. کوه هفت کتل در باختر قریه ٔ خمب بارتفاع 3003 گز و قله ٔ مهم کوه کرکس واقع در باختر نطنز به ارتفاع 3898 گز است. ارتفاع شهر کاشان 945، نطنز 1372، قمصر 1830، مشهد اردهار 1770، طرق 2100، آران 930 گز است. سلسله ٔ جبال دوم تقریباً موازی با سلسله ٔ اول در قسمت باختری میمه و دلیجان واقع است و خط الرأس آن حد طبیعی شهر کاشان با شهرستان گلپایگان است و راه شوسه ٔ طهران به اصفهان بین رشته ٔ اول و دوم کشیده شده است. مرتفعترین قلل سلسله ٔ دوم بنام صالح کوه در حدود جنوب قریه ٔ لوشاب به ارتفاع 3132 گز میباشد. ارتفاع قصبه ٔ میمه از سطح دریا 2012، قصبه ٔ جوشقان 2226، گردنه ٔ قرقچی 2165 گز است.
رودخانه: رودخانه ٔ مهمی دراین شهرستان وجود ندارد تنها خشک رودهای مذکور از شمال باختری بجنوب خاوری عبارتند از رودخانه های دهنار، سار، وادقان، کله، اردهار، نابر، قمصر، قهرود، جهق، تتاج، وش، هنجن، نطنز رود، طرق رود برز رود از ابیانه تا خلطآباد، رودخانه ٔ سه مراوند، کپرکن، میمه، رباط ترک. رودهای ذکر شده بجز رودهای نابر، قمصر، قهرود، هنجن، کپرکن، که مختصر آب دائم دارند بقیه خشک رودی بیش نیستند ولی قسمت عمده ٔ قنوات آبادیها در طول رودهای بالا احداث گردیده است. چشمه های معروف شهرستان کاشان بشرح زیر است: چشمه ٔ فین، چشمه ٔ نیاسر، چشمه ٔنابر، چشمه ٔ شاه، چشمه ٔ جهق بالا، چشمه ٔ باری کرسف، چشمه ٔ میلاجرد، کرش، ابیاته. پنداس. کویر نمک کاشان در قسمت شمال خاوری شهرستان واقع و ارتفاع سطح کویر 800 گز مرتفعتر از سطح دریاست. ساکنین قراء و مزارع حاشیه ٔ کویر مانند چهار طاقی، کدیش، کلوبو و غیره از این دریاچه نمک استخراج نموده و در قصبه ٔ آران انبارشده و بداخله ٔ کشور حمل میگردد. سطح این دریاچه پوشیده از نمک و زیر نمک آب و باطلاقی است لذا عبور از حوالی کویر بدون بلد خطرناک است. فرورفتن عابرین و شکارچیان نابلد بسیار شنیده میشود.
سازمان اداری: شهرستان کاشان از پنج بخش زیر تشکیل شده است.
بخش مرکزی 39 آبادی 23 هزار نفر
" آران 7 آبادی 32 هزار نفر
" قمصر 40 آبادی 32 هزار نفر
" میمه 22 آبادی 17هزار نفر
" نطنز 49 آبادی 44 هزار نفر
شهرستان کاشان 50 هزار نفر
جمع آبادی شهرستان 158 و جمع نفوس آن در حدود 193 هزار نفر است.
نژاد، زبان، مذهب: نژاد سکنه ٔ شهرستان کاشان از نژاد اصلی آریائی و اختلاط آن با نژادهای عرب و ترک بسیار ناچیز است. یکی از دلایل اصلی نژاد حفظ زبان فارسی قدیم که باصطلاح محلی رایجی و تاتی میباشد بوده و اکثر قراء به آن زبان آشنا هستند منتهی در لهجه، مختصر فرقی با هم دارند. شرح هر یک از دهستان و بخش های تابعه ٔ شهرستان در جای خود داده شده است.
راه: 1- راه شوسه ٔ قم، کاشان، نطنز، اردستان، نائین تقریباً از ارتفاعات میگذرد 2- راه آهن قم بکاشان در سال 28 افتتاح گردیده و قسمت کاشان به یزد در دست اقدام است. 3- راه شوسه ٔ قم به اصفهان از وسط بخش میمه ٔ این شهرستان عبور مینماید. 4- در فصل خشکی به قصبات و اکثر قراء مهم شهرستان از راه فرعی اتومبیل رفت و آمد مینماید. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 3).

کاشان. (اِخ) شهر کاشان یکی از قدیمترین شهرهای ایران در 205هزارگزی جنوب قم و 252هزارگزی جنوب تهران در دامنه ٔ خاوری سلسله جبال مرکزی کشور واقع است، مختصات جغرافیائی آن به شرح زیر است: طول 51 درجه و 27دقیقه. عرض 33 درجه و 59 دقیقه. ارتفاع 945 گز مرتفعتر از سطح اقیانوس (215 گز از تهران پست تر است). اختلاف ساعت کاشان با طهران تقریباً 6 ثانیه است. در طهران ساعت 12 و در کاشان ساعت 12 و 6 ثانیه است. جمعیت شهر کاشان بموجب صورت اداره ٔ آمار 54660 نفر بشرح زیر است: 26632 ذکور و 28028اناث ولی چون در سالهای اخیر اغلب در طهران ساکن شده اند فعلاً بیش از 50هزار سکنه ندارد. شهرکاشان مانندسایر شهرهای قدیمی کشور خیابان و کوچه های مستقیمی نداشته و در خلال سنوات 1315 تا 1320 نقشه ٔ جامعی برای آبادی این شهر تهیه شده بود که قسمتی از آن اجرا و قسمت مهم آن باقی است. خیابانهائی که طبق نقشه احداث شده بشرح زیر است: 1- خیابان پهلوی (سابق): بطول 3هزارگز و مشجر است با اینکه 15 سال از تاریخ احداث آن میگذرد معهذا بواسطه ٔ فقر عمومی طرفین خیابان کاملاً آباد نشده است. ادارات فرمانداری، شهرداری، شهربانی، پست و تلگراف، اقتصاد، در این خیابان واقع و دارای 3 فلکه است. 2- خیابان صبا: از فلکه ٔ مقابل اداره ٔپست و تلگراف منشعب میگردد و بدروازه ٔ فین و جاده شوسه ٔ آن منتهی میشود و مشجر است. ادارات بهداری و کشاورزی در این خیابان واقعند. 3- خیابان فیض از خیابان صبا منشعب و بمیدان فیض اول بازار منتهی و طول آن قریب 500 گز است. 4- خیابان افضل که به میدان فیض منتهی میگردد و طول آن قریب سیصد گز است. بازار سرپوشیده قدیمی موازی با خیابان افضل تا محل نخل ممتد و شعبات فرعی نیز دارد و مانند سایر بازار شهرهای دیگرهر چند گزی متعلق بیکی از اصناف است. اماکن شهرکاشان بر حسب ممیزی اداره ٔ دارایی در سال بیست و هفت 8500 شماره بود و تعداد 2624 باب مغازه و دکان دارد. تعداد دستگاههای قالی بافی شهر کاشان در سال 1326، 4477 نفر مشمول مالیات داشته که اکثر یک یا دو و تعداد قلیلی بیش از دو دستگاه قالی داشته اند. در حدود دوهزار دستگاه مشکی بافی (پارچه وطن) و 500 دستگاه مخمل دوزی و دستمال ابریشم بافی دارد. قالی کاشان از حیث نقشه و ظرافت بخوبی معروف و مخمل بافی و زری دوزی آن از قدیم الایام معمول بوده که فعلاً اهمیت قدیم را ندارد. در شهر کاشان یک کارخانه ٔ ریسندگی و یک کارخانه ٔ تصفیه ٔ پنبه و عدل بندی و یک کارخانه ٔ تصفیه ٔ پشم وجود دارد. اخیراً شرکت سهامی از بازرگانان تشکیل و در نظر است کارخانه ٔنساجی بزرگی وارد نمایند. یکی از معایب عمده ٔ شهر که هر تازه وارد فوراً احساس مینماید کمی آب شهر است. در ازمنه ٔ قدیم آب چشمه ٔ معروف سلیمانی فین و فاضل آب رودهای نابر، قمصر، قهرود که در اطراف شهر بمصرف زراعت میرسد آب شهر را نیز تأمین مینموده ولی بمرور زمان و پیدایش امنیت و آباد شدن قراء فینین، دیزچه، حسن آباد، متحر، آبهای مزبور بمصرف آبیاری در آبادیهای بالا رسیده قطره ای بشهر نمیرسد. فعلاًچند رشته قنات کم آب که عموماً اولین چاه آنها قسمت باختر و جنوب باختری شهر است و در طول شهر در عمق یک الی 5 گز از خانه بخانه دیگر گذشته و اغلب بواسطه ٔقلت آب بمحله هایی که طبق مدارک قدیم حق آبه دارند نمیرسند. اسامی قنوات و مقدار آب بها بشرح زیر است:
قنات میرباقر در حدود یک سنگ. قنات دولت آباد دو سوم سنگ. قنات نظرآباد یک سوم سنگ. قنات حاجی نیم سنگ. قنات عبدالرزاق خان دو سوم سنگ. قنات محمودآباد دوسوم سنگ. قنات چهار باغ نیم سنگ. قنات منظم آباد نیم سنگ. در شهرکاشان حدود 70 آب انبار عمومی بزرگ و کوچک وجود دارد که در زمستان آبگیری شده تابستان بمصرف میرسد. بزرگ ترین آب انبارهای شهر که در تمام سال دارای آب هستندعبارتند از: آب انبار حاجی سید حسین در بازار رنگرزها، آب انبار درب زنجیر در محله ٔ درب زنجیر، آب انبار مسجد میدان جنب میدان فیض، آب انبارهای خان، درب اصفهان، میدان کهنه، حاجی محمد باقر، نیز از آب انبارهای مهم و بزرگ شهر میباشند. چاههای آب شهر کاشان بعمق 20 الی 30 گز است. در شهر کاشان 3 دبیرستان، 14 دبستان، یک بیمارستان و سه درمانگاه وجود دارد. آثار قدیمه: صورت اماکن تاریخی شهر که در باستان شناسی گرد آوری شده بشرح زیراست: 1- مناره ٔ مسجد جمعه: تاریخ بنا دوره ٔ سلجوقیان 466 هَ. ق. بعلاوه ٔ باقیمانده ٔ محراب گچ بری دوره ٔ سلاجقه در این مسجد دیده میشود. 2- محل معبد سلوکی - بین شهر کاشان و فین. تاریخ بنا عهد سلوکی. محل مزبور موسوم به تپه ٔ سی ارک و اثر ظاهری از معبد دیده نمیشود. مسیو کریشمان باستان شناس مشهور در پائیز سال 1313 هَ.ش. جهت موزه ٔ لوور در آنجا حفاری نموده است. 3- مناره ٔ زین الدین: تاریخ بناقرن هفتم هجری. 4- مقبره ٔ امامزاده سلطان میر احمد:تاریخ بنای گنبد و یکی از دربهای چوبی آن سال 941 هَ. ق. است. 5- مسجد قیریا وزیر، کتیبه ٔ سر در مورخ به سال 1055 هَ. ق. است. 6- مسجد میدان فیض، تاریخ بنا 855 تا 872 هَ. ق. (سلطنت ابوسعید گورکانی). 7-بنای امامزاده حبیب بن موسی، تاریخ بنا از عهد صفویه. 8- مدرسه ٔ سلطانی، دوره ٔ قاجاریه. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 3).

کاشان. (اِخ) دهی از دهستان حومه ٔ بخش مرکزی شهرستان اهر، واقع در 8500 گزی باختری اهر ویک هزارگزی ارابه رو تبریز به اهر. کوهستانی و معتدل و دارای 212 تن سکنه است. آب از رودخانه ٔ آرغان چشمه دارد. محصول آن غلات و حبوبات و سر درختی و شغل اهالی زراعت و گله داری است. صنایع دستی اهالی گلیم بافی است. راه مالرو دارد. (فرهنگ جغرافیایی ایران ج 4).

کاشان. (اِخ) ده کوچکی است از دهستان احمدی بخش سعادت آباد شهرستان بندرعباس، واقع در 125هزارگزی خاور حاجی آباد و 35هزارگزی باختر راه مالرو گلاشکرد به شمیل. کوهستانی و گرمسیر و دارای 38 تن سکنه است. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 8).

=کاشانه

شهر باغ فین

(اسم) خانه کاشانه: } بسته پیشت کمر دو پیکر وار بت مشکوی و لعبت کاشان. { (مسعود سعد)

... کاشان -... نور علی شیبانی و شاعر پُر احساس و مبلغ مضطهر جناب میرزا ماشاء اله لقائی و شاعر شهیر جناب میرزا علی محمد ادیب بیضائی و مبلغ فاضل و جانفشان امرالله جناب میرزا حسن نوش آبادی و جناب آقا یهودا اسرائیلی پدر جناب میرزا الیاس میثاقیه که بنام "عبدالمیثاق" از یراعه مرکز میثاق مفتخر گردید و جناب میرزا یعقوب متحده آخرین شهید شیدائی عهد عهد و برادرشان جناب خواجه ربیع و جناب میرزا ریحان ریحانی و جناب میرزا محمود فروغی و شهید مجید جناب دکتر سلیمان برجیس و بزرگوارانی دیگر که اسماء و احوالشان در تاریخ امر مسطور است

کاشان، شهری است قدیمی در شمال شرقی اصفهان که از بدو ظهور جمال رحمنَ‏ مؤمنینی مخلص و جانفشان و دلباخته یوسف یزدان از آن شهر ایمان برخاسته اند که از آن جمله اند جناب میرزا جانی پَرْپای کاشانی از اوّلین مؤمنین عهد اعلی که در واقعه رمی شاه در سیاه چال مسجون و بموهبت شهادت کبری فی سبیل الله فائز شدند و دیگر جناب حاج محمد اسمعیل ذبیح برادر تنی حاج میرزا جانی و جناب فاضل شیخ شهید مازگانی و جناب حاج محمدرضای کاشانی شهید و از متأخرین جناب میرزا علی اکبر نطقی و جناب میرزا محمدعلی منزوی و جناب میرزا محمد آزردگان و شاعر شیرین بیان جناب نورعلی شیبانی و شاعر پُر احساس و مبلغ مُضطهد جناب میرزا ماشاءالله لقائی و شاعر شهیر جناب میرزا علی محمد ادیب بیضائی و مبلغ فاضل و جانفشان امرالله جناب میرزا حسن نوش آبادی و جناب آقا یهودا اسرائیلی پدر جناب مبرزا الیاس میثاقیه که بنام " عبدالمیثاق" از یرائه مرکز میثاق مفتخر گردید و جناب میرزا یعقوب متحده آخرین شهید شیدائی عهدِ عهد و برادرشان جناب خواجه ربیع و جناب میرزا ریحان ریحانی و جناب میرزا محمود فروغی و شهید مجید جناب دکتر سلیمان برجیس و بزرگوارانی دیگر که اَسْماء و احوالشان در تاریخ امر مسطور است،

372