معنی خسروملک

خسروملک. [خ ُ رَ / رُو م َ ل ِ] (اِخ) ابن خسروشاه غزنوی ملقب به سراج الدوله و تاج الدین بعد از پدرش خسروشاه در لاهورپادشاه شد. توضیح آنکه چون غزنین بدست غزها گشوده شد خسروشاه غزنوی به لاهور آمد و در آنجا وفات یافت پسرش خسروملک یا ملک شاه بعد از او بجای پدر در لاهور به امارت نشست. در عهد او غزنویان غزنه را از ترکان غزگرفتند و چون از اینجانب آسوده خاطر گردیدند بفتح بقیه ممالک غزنوی توجه کردند. شهاب الدین محمدبن سام غوری بتدریج پیشاور و لاهور و مولتان بگرفت و در سال 582 هَ. ق. خسروملک از او تقاضای صلح کرد لیکن قبل از آنکه موفق بچنین قراری شود یاران شهاب الدین او را بگرفتند و با این واقعه دولت محمودیان بسرآمد خسرو ملک تا سال 598 هَ. ق. در غور زندانی بود و در این سال بقتل آمد ابتدای حکومت او سال 555 هَ. ق. است.

خسروی. [خ ُ رَ] (اِخ) نام او جمال الدین ابوبکربن المساعد، مکنی به ابوالمشاهد و از شاعران دربار غزنویان است. گویند لقب خسروی بدانجهت گرفت که معاصر ملک خسرو غزنوی آخرین شاه غزنویان بود و بدان نسبت تخلص خود را خسروی کرده است او را خسروی بخارائی نیز می گویند. این ابیات از اوست:
آب رویت را چمن از تحفه بر رخ می زند
خاک کویت را فلک از دیده بر سر می کشد
گوهر نوشین تو در لعل لؤلؤ می نهد
سوسن سیمین تو از لاله عنبر می کشد
مشک عنبربیز تو بر ماه چوگان می زند
لعل شکربار تو از پسته شکر می کشد
وارث تخت شهی خسروملک خورشیدملک
آن جهانداری که چترش سعد اکبر می کشد
شهریاری کز صفت ملکش دو عالم می سزد
تاجداری کز شرف تختش دو پیکر می کشد
حلقه بهر خدمت او گوش خاقان می کشد
غاشیه بر خدمت او دوش قیصر می کشد.
(از مجمعالفصحاء ج 1 ص 199).

آخرین پادشاه غزنویان

تاج الدوله

خسروملک

خسروملک، واپسین سلطان غزنوی در میان سال‌های 555-582 هجری قمری/1160-1186 میلادی) بود. مرکز حکومت او شهر لاهور در پنجاب بود. وی را با لقب‌های تاج‌الدین والدوله، سراج‌الدوله و ظهیرالدین والدوله نیز خوانده‌اند. خسروملک را پادشاهی زیرک و حلیم و در عین حال عیاش و سُست مزاج خوانده‌اند. در زمان خسروشاه پدر خسروملک، غزها بر غزنی تاخته و به حکومت غزنویان در آن سامان پایان دادند. چیرگی غزها بر غزنین 12 تا 15 سال به‌درازا انجامید تا آنکه سرانجام سلطان غوری غیاث‌الدین محمد بن سام در 569 هجری آنان را بیرون‌راند. ربع‌قرن از سلطنت خسروملک تنها بر شمال خاوری هندوستان بود. او به تبع پدرانش به غزا با هندوان پرداخت و قلمرو حکومتش را تا کشمیر گستراند. در این زمان غوریان که آهنگ حمله به هندوستان را داشتند بقایای غزنویان را سد راه خود می‌دیدند، پس یک رشته تازش‌ها را به قلمرو آنان آغازیدند. در 575 میلادی پیشاور به دست غوریان افتاد. سرانجام با اتحاد غوریان با راجهٔ جامو سرانجام لاهور به دست غوریان افتاد و خسروملک را با پسرش بهرام‌شاه به بند کشیدند و به غور فرستادند. خسروملک در اسارت درگذشت. بدین‌سان پس از دو سده به فرمانروایی دودمان غزنوی پایان داده‌شد.

لقب خسروملک آخرین سلطان غزنوی

956