معنی عرصه در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

عرصه. [ع َ ص َ] (از عربی، اِ) عرصه.میدان و صحرا. (ناظم الاطباء). میدان. (غیاث). فارسیان، عرصه را به معنی مطلق میدان استعمال نمایند و لهذا عرصه ٔ شطرنج و عرصه ٔ آفاق و عرصه ٔ بزم آمده است. (از آنندراج). پهنه. فراخنا. ساحت. فضا:
کهینه عرصه ای از جاه او فزون ز فلک
کمینه جزوی ازقدر او مه از کیوان.
رودکی.
چندانت بود فتح که در عرصه ٔ عالم
هر روز بگویند به هرجا خبر فتح.
مسعودسعد.
صبح صادق عرصه ٔ گیتی را به نورجمال خویش منور گردانید. (کلیله و دمنه) و گردانیدن پای از عرصه ٔ یقین. (کلیله و دمنه). عرصه ٔ امید بر ایشان فراخ میدار. (کلیله و دمنه).
پندار سر خر و بن خار
در عرصه ٔ بوستان ببینم.
خاقانی.
دوم آنکه عرصه ٔ عربیت فسحتی تمام و اتساعی کامل دارد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 8). خوف و رعب عرصه ٔ سینه ٔ ایشان را فرا گرفت. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 274).
عرصه ای کش خاک زر دَه دَهی است
زر به هدیه بردن آنجا ابلهی است.
مولوی (مثنوی ج 4 ص 311).
عرصه ٔ دنیا مجال همت او نیست
روز قیامت نگر مجال محمد.
سعدی.
خسروا گوی فلک در خم چوگان تو باد
ساحت کون و مکان عرصه ٔ میدان تو باد.
حافظ.
ای مگس عرصه ٔ سیمرغ نه جولانگه تست
عرض خود میبری و زحمت ما میداری.
حافظ.
عرصه ٔ بزمگاه خالی ماند
از حریفان و جام مالامال.
حافظ.
مرد مصاف در همه جا یافت می شود
در هیچ عرصه مرد تحمل ندیده ام.
صائب.
میدان، عرصه ٔ اسب دوانی وچوگان بازی. (از منتهی الارب).
- به عرصه ٔ ظهور رسیدن، متولد شدن. پدید آمدن. (فرهنگ فارسی معین).
- پا به عرصه ٔ ظهور نهادن، متولد شدن. پدید آمدن. (فرهنگ فارسی معین).
- عرصه ٔ اسب دوانی، محل و میدان اسب دوانی. اسپریس.
- عرصه ٔ بزم، میدان و فضا و ساحت جشن.
- عرصه ٔ پیکار، میدان جنگ. رزمگاه.
- عرصه ٔ جنگ، رزمگاه. میدان جنگ.
- عرصه را بر کسی تنگ گرفتن، او را در تنگنا و در مضیقه قرار دادن. بر کسی سخت گرفتن. (از فرهنگ عوام). او را زبون و مستأصل کردن.
- عرصه ٔ رزم، میدان پیکار. رزمگاه.
- عرصه ٔ زمین، سطح زمین. (ناظم الاطباء).
- عرصه ٔ کارزار، رزمگاه. میدان نبرد.
- عرصه ٔ محشر، صحرای قیامت. (ناظم الاطباء). آنجا که حساب اعمال مردمان را رسند. آنجا که مردمان حشر کنند.
- عرصه ٔ هیجا، میدان نبرد. رزمگاه.
|| سرزمین: از عرصه ٔ خراسان بر بایدخاستن و به قهستان... (ترجمه ٔ تاریخ یمینی). رسول را بر جمله ٔ طاعات باز گردانید و از عرصه ٔ ملک خراسان برخاست. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی). ناحیت ناردین در عرصه ٔ اسلام افزود. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی). || جنگ گاه. (منتهی الارب). باهه. (منتهی الارب). میدان نبرد. رزمگاه. میدان. (غیاث):
زود بینی ز عرض مرکب او
عرصه ها تنگتر ز حلقه ٔ میم.
ابوالفرج رونی.
در تضاعیف این حالات هنوز «کیوک » باز نرسیده بود و عرصه خالی می نمود. (جهانگشای جوینی). || بساط شطرنج. (غیاث) (ناظم الاطباء). صفحه ٔ نرد و شطرنج و غیره. (یادداشت مرحوم دهخدا). رقعه ٔ شطرنج. صفحه ٔ شطرنج. نطع. بساط نرد. سفره:
پس عرصه بیفکند و فروچیدش مهره
هر زخم که او میزد بس کارگر آمد.
سوزنی.
که شاه ارچه در عرصه زورآور است
چو ضعف آمد از بیدقی کمتر است.
سعدی.
بازی به کنار عرصه بهتر پیداست.
واعظ قزوینی.
- عرصه ٔ شطرنج، بساط شطرنج. نطع. صفحه ٔ شطرنج. رقعه ٔ شطرنج:
بر عرصه ٔ شطرنج ثنا گفتن تو صدر
من سوزنیم بیدق و صاحب شرفان شاه.
سوزنی.
یا للعجب پیاده ٔ عاج عرصه ٔ شطرنج بسر میبرد و فرزین میشود. (گلستان سعدی).
تا چه بازی رخ نماید بیدقی خواهیم راند
عرصه ٔ شطرنج رندان را مجال شاه نیست.
حافظ.
|| آن قسمت از زمین که بر آن بنائی نباشد. مقابل بنا. (یادداشت مرحوم دهخدا). زمین. مقابل اعیان. زمینی. مقابل هوایی: به وقت نهضت فرموده بود تا از بهر مسجد جامع به غزنه عرصه ای اختیار کنند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 420). زید همگی و تمامی شش دانگ خانه ٔ، واقع در فلان کوچه را از عرصه و بنا فروخت به... (یادداشت مرحوم دهخدا).
- عرصه ٔ خانه، زمین خانه. در مقابل اعیان.
- عرصه و اعیان، مجموع زمین و بنای متعلق به آن زمین. زمین و ساختمان.
|| در مجمل التواریخ گلستانه دو جا این کلمه در معنی فاصله ٔ زمانی بکار رفته است مرادف عرض (اگر مصحف عرض نباشد): در عرصه ٔ یک ماه در هفت جا نمود سنگر کرده بفاصله ٔ یک میدان تفاوت سنگرها از یکدیگر بود. (مجمل التواریخ گلستانه). کریم خان به استعداد لشکر پرداخته اسب و سرانجام طلبیده در عرصه ٔ دو ماه خود را ساخته. (مجمل التواریخ گلستانه).

حیاط، فضای خالی جلوی خانه، میدان، صحرا، جمع عرصات، را به کسی تنگ کردن در فشار و مضیقه قرار دادن، به ~ رسیدن کسی الف - بزرگ شدن و از عهده کارهای خود برآمدن. ب - به ثروت و قدرت رسیدن. [خوانش: (عَ ص) [ع. عرصه] (اِ.)]

میدان،
[قدیمی] فضای جلو عمارت، ساحت خانه، حیاط،
جای وسیع،

بساط

پهنه

پهنه

پهنه، جولانگاه، رزمگاه، زمینه، ساحت، صحنه، فضا، گستره، مصاف، میدان، حیاط، بیابان، صحرا

گشادگی میان سرای که در آن بنا نباشد، صحن خانه، زمین سرای، جنگ گاه