انواع راه های اندازه گیری ضربان و ریتم قلب + جزئیات

ریتم سینوسی یا ریتم طبیعی قلب در پزشکی به ریتم نرمال تپیدن قلب گفته می‌شود که بر روی الکتروکاردیوگرام به صورت مجموعی منظم از موج و اینتروال است. در حالت طبیعی ریتم قلب از گره سینوسی یا گره پیشاهنگ (S.A.N)در دهلیز آغاز شده و پس از انتقال به گره دهلیزی-بطنی (A.V.N) در بطنها منتشر می‌شود. به‌غیر از گره سینوسی (با ریتم متوسط۷۰ پالس دقیقه) در قلب، سلولهای گره دهلیزی-بطنی (میانگین۵۰ پالس دقیقه) و همچنین سلول‌های پورکینژ (حدود۳۰ پالس دقیقه) دارای توانایی ایجاد پالس و ضربان هستند و چون در حالت طبیعی ایجاد و تولید ضربان به عهده گره سینوسی می‌باشد به همین نام نیز (ریتم سینوسی) شناخته می‌شود چراکه در صورت از کار افتادن این ضربان‌ساز طبیعی و با توجه به پایین بودن فرکانس در دیگر ضربان‌سازهای قلب ریتم پورکینژ نشانه‌ای از کاردیوپاتی محسوب خواهد شد. در نتیجه این نحوه هدایت تحریک الکتریکی، ابتدا دهلیز و با فاصله کمی بطنها منقبض می‌شوند و همچنین ابتدا عضلات دهلیزها شل شده و سپس بطنها شل می‌شوند.

آریتمی قلبی به معنی غیرطبیعی بودن ریتم قلب است. به‌طور طبیعی ضربان قلب انسان در حالت نرمال بین ۶۰ تا ۱۰۰ پالس است. مگر اینکه تحت تأثیر عوامل خارجی و داخلی باشد. ضربان قلب زیر ۶۰ پالس به‌طور کلی خطرناک است. البته این ضربان قلب در افراد مسن و ورزشکاران حرفه‌ای شاید طبیعی باشد ولی در افراد عادی بخصوص جوانان خطرناک است و نیاز به بررسی دارد.

ضربان قلب چیست؟

ضربان قلب به تعداد تپش‌های قلب در بازه زمانیِ یک دقیقه گفته می‌شود. قلب یک عضو ماهیچه‌ای در مرکز سینه است. زمانی که قلب می‌تپد، خونی حاوی اکسیژن و مواد مغذی به سمت اعضای مختلف بدن پمپاژ می‌شود و در مقابل، مواد اضافی و زائد اندام‌ها را پس می‌گیرد.

اگر قلبی سالم باشد و بدن‌تان، ضربان قلب نرمال داشته باشد، میزان خونی که به اندام‌ها فرستاده می‌شود، به اندازه‌ای متعادل خواهد بود. تپش‌های قلب سالم و نرمال هم با فعالیتی که در حال انجام است،هماهنگی دارد. برای مثال، اگر دچار احساس ترس یا غافل‌گیری شده باشید، به‌طور خودکار در بدن‌تان آدرِنالین ترشح خواهد شد. آدرنالین، هورمونی است که باعث افزایش ضربان قلب می‌شود. در نتیجه، به اکسیژن و انرژی بیشتری نیاز پیدا می‌کند تا توانایی مقابله با خطرات احتمالی را پیدا کند.

یادتان باشد که نباید نبض را با ضربان قلب اشتباه گرفت. نبض، انقباض و انبساطی رگ‌های خونی در پاسخ به پمپاژ خون از سوی قلب است. شمار یا تعداد نبض مساوی با تعداد ضربان قلب است. انقباض قلب باعث افزایش فشار خون در رگ‌های خونی و ایجاد نبض در بدن می‌شود. اندازه‌گیری نبض، راهی برای سنجش مستقیم ضربان قلب است.

ضربان قلب نرمال چقدر است؟

ضربان قلب، که از آن با نام نرخ پالس نیز یاد می شود در واقع تعداد ضربان قلب هر فرد در دقیقه است.

ضربان قلب نرمال بستگی به سن و اندازه بدن دارد. شرایط قلب به عواملی مانند اینکه فرد در حالت نشسته و یا در حال حرکت، یا استفاده از داروهای مختلف و یا حتی دما و هوا بستگی دارد.

احساسات نیز بر روی ضربان قلب تاثیر گذارند. به عنوان مثال زمانی که شما هیجان زده یا دچار ترس می شوید، ضربان قلب شما افزایش می یابد. اما مهمتر از همه زمانی است که سرعت ضربان قلب کاهش می یابد. این کار به ساخت عضلات قلب کمک می کند و برای قلب موثر است.

دکتر مری می گوید: قلب یک ماهیچه است که با انجام فعالیت های صحیح می توانید عضلات آن را تقویت نماید.

اطلاعات داشتن درباره ضربان قلب به شما کمک می کند تا سطح تناسب خود را کنترل نمایید و به شناسایی دیگر بیماریهایی که سلامت شما را به خطر می اندازد کمک نماید .

اگر شما ورزشکار هستید و در هنگام تمرین دچار سرگیجه می شوید ابتدا باید تعداد ضربان قلب خود را بررسی نمایید، به عنوان یک قاعده کلی ، افرادی که دارای مشکل خاصی نمی باشد نیاز به بررسی دائم ضربان قلب ندارند.

ضربان قلب نرمال
بالای یک ماه ۷۰ تا ۱۹۰
از یک تا ۱۱ ماهگی ۸۰ تا ۱۶۰
از یک تا دو سالگی ۸۰ تا ۱۳۰
از سه تا چهار سالگی ۸۰ تا ۱۲۰
از پنج تا شش سالگی ۷۵ تا ۱۱۵
از هفت تا نُه سالگی ۷۰ تا ۱۱۰
بالای ۱۰ سال ۶۰ تا

عوامل اثرگذار روی ضربان قلب چیست؟

یادتان باشد که عوامل مختلفی بر ضربان قلب اثر می‌گذارند. به موارد زیر دقت کنید:

* سطح آمادگی جسمانی و میزان فعالیت‌های بدنی.
* سن‌وسال: با افزایش سن، ضربان قلب هم کمتر می‌شود.
* دمای هوا: در دماهای بالا و رطوبت، ضربان قلب افزایش پیدا می‌کند.
* مصرف کافئین: قهوه، چای و نوشابه حاوی کافئین هستند و ضربان قلب را بالا می‌برند.
* سیگاری‌بودن یا نبودن: تنباکو در سیگار هم موجبات افزایش ضربان قلب را فراهم می‌کند.
* حجم و اندازه بدن: کسانی که دچار چاقی و اضافه‌وزن هستند، ضربان قلب تندتری هم دارند.
* احساسات و حالات روحی: استرس و اضطراب می‌تواند موجب بیشترشدن ضربان نرمال قلب شود.
* دچاربودن به بیماری‌های قلبی ـ عروقی، کلسترول بالا، مشکل تیروئید یا انواع دیابت روی ضربان قلب اثر دارند.
* موقعیت بدن (حالت ایستاده، نشسته یا درازکش): تا بعد از ۲۰ ثانیه پس از بلندشدن از حالت نشسته، ضربان قلبتان بیشتر می‌شود.
مصرف برخی از داروها: مصرف داروهای مرتبط با مشکلات تیروئید با زیادشدن ضربان قلب همراه است. بِتابلاکرها هم داروهایی هستند که موجب کاهش ضربان قلب می‌شوند.

به ضربان قلب نرمال خود دقت داشته باشید. اگر تعداد ضربان استراحت بیشتر از ۱۰۰ بار در دقیقه شود یا اگر ورزش‌کار نیستید و تعداد ضربان قلب استراحت‌تان کمتر ۶۰ بار در دقیقه است، به پزشک مراجعه کنید. وجود علائم دیگری مانند بی حالی و کسالت، سرگیجه یا تنگی نفس را هم دست‌کم نگیرید.

ریتم غیرعادی قلب چگونه است؟

سرعت قلب تنها موردِ لازم برای بررسی وضعیت سلامت قلب نیست. ریتم قلب هم مهم است. قلب سالم، ریتمی ثابت دارد و بین هر تپش آن، فاصله‌ای مشخص و منظم به وجود می‌آید. هر ماهیچه دارای سیستمی الکتریکی است که زمان تپش قلب و انتقال خون به اندام‌های مختلف را گزارش می‌کند. اگر سیستم الکتریکی مذکور سالم نباشد، امکان تشکیل ریتم نامطلوب و غیرعادی در قلب به وجود می‌آید. ضمنا یادتان باشد، ضربان قلب در زمان اضطراب، هیجان، ترس، ورزش و… با حالت استراحت آن متفاوت است. اگر احساس می‌کنید که ضربان قلب‌تان کمتر یا بیشتر از حد طبیعی می‌زند، باید حتما به پزشک مراجعه کنید.

اگر تعداد ضربان قلب‌تان بیشتر از حد مناسب باشد، دچار ضربان قلب اکتوپیک (ectopic) شده‌اید. این موضوع بسیار رایج و بی‌خطر است و معمولا نیاز به درمان ندارد. افرادی که دچار این مشکل یا تپش قلب هستند، باید به پزشک مراجعه کنند تا با گرفتن نوار قلب، ریتم و ضربان قلبشان بررسی شود. ریتم قلبی نامنظم، انواع مختلفی دارد. شناسایی نوع آن بستگی به این دارد که ریتم نامنظم و غیرعادی از کدام ناحیه قلب شروع می‌شود و آیا ضربان قلب تند است یا کند. یکی از رایج‌ترین مشکلات درباره ریتم قلب، فیبریلاسیون دهلیزی است. در این مشکل، ریتم قلب از الگویی منظم پیروی نمی‌کند.

ضربان قلب نرمال

ضربان قلب نرمال باعث داشتن قلبی سالم می‌شود. علاوه بر ورزش کردن، موارد دیگری هم وجود دارد که به سالم ماندن قلب و ایجاد ضربان نرمال آن کمک می‌کند:

کاهش استرس: استرس باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شود. با تمرین تنفس عمیق، یوگا، مدیتیشن و تلاش برای زیستن در زمان حال می‌توان از میزان استرس کم کرد.
پرهیز از مصرف تنباکو: سیگار کشیدن باعث افزایش ضربان قلب می‌شود. ترک مصرف این ماده، ضربان قلب را به حالت طبیعی بازمی‌گرداند.
کاهش وزن: هر چقدر که وزن بیشتری داشته باشید، قلب برای رساندن اکسیژن و مواد مغذی به نقاط مختلف بدن با چالش‌های بیشتری روبه‌رو است. پس، کاهش وزن می‌تواند به تنظیم ضربان قلب کمک کند.

از هر ۴ مرگی که در کشوری مانند آمریکا به وقوع می‌پیوندد، یک مورد بر اثر بیماری‌های قلبی است. داشتن ضربان قلبی منظم، آسان‌ترین راه برای حفظ سلامت قلب است.

برای سنجش میزان ضربان قلب چه باید کرد؟ در ادامه، درباره روش‌هایی برای اندازه‌گیری ضربان خواهید خواند.

ضربان قلب طبیعی در هنگام ورزش چگونه است؟

هنگام ورزش کردن، ضربان قلب افزایش می‌یابد. شاید زمانی‌که برای رسیدن به تناسب اندام، تمرینات ورزشی انجام می‌دهید، به قلب‌تان فشار زیادی وارد نشود. با وجود این، برای اینکه اکسیژن و انرژی بیشتری به اعضای بدن‌تان برسد، باید ضربان قلب‌تان افزایش پیدا کند. ورزش کردن باعث بیشتر شدن ضربان قلب می‌شود. به ضربان قلب در حین ورزش کردن، ضربان قلب هدف گفته می‌شود. به مرور زمان، تعداد ضربان قلب هدف کاهش پیدا می‌کند. این یعنی، قلب برای ارسال مواد مغذی و اکسیژن به قسمت‌های دیگر بدن متحمل زحمت کمتری می‌شود و ورزش این فرایند را به شکل مؤثرتری درمی‌آورد.

ورزش‌های هوازی، با هدف کاهش ضربان هدف انجام می‌شوند. ضربان قلب هدف نرمال و بیشینه ضربان قلب با افزایش سن، کاهش پیدا می‌کند. این کاهش ضربان قلب با انجام ورزش‌هایی با شدت بالا به وقوع می‌پیوندد. بنابه اعلام انجمن قلب آمریکا، بیشینه ضربان قلب در زمان ورزش کردن باید به طور تقریبی ۲۲۰ تپش در هر دقیقه (bpm) منهای سن فرد باشد.

بدن هر فرد نسبت به ورزش، واکنش‌های متفاوتی دارد؛ به همین خاطر، بنابه شدت تمرینات ورزشی و سنین مختلف، نوعی تقسیم‌بندی موسوم به منطقه ضربان قلب هدف تعریف می‌شود. در این منطقه، فعالیت افراد در سنین مختلف در زمانی که با شدت ۵۰ تا ۸۵ درصد ورزش می‌کنند با زمانی که شدت تمرینات ورزشی ۱۰۰ درصد است، تفاوت دارد:

ضربان قلب در حالت استراحت

تعداد ضربان قلب در حال استراحت از فردی به فرد دیگر متفاوت است و می تواند تحت تأثیر عوامل خاصی قرار بگیرد. یک ضربان قلب طبیعی در حال استراحت برای یک فرد بزرگسال بین ۶۰۰ و ۱۰۰ ضربان در دقیقه می باشد.

هم تندتپشی و هم کندی ضربان قلب می توانند شاخص هایی برای شرایط سلامتی شما باشند. اگر این شرایط تحت درمان قرار نگیرند، می توانند منجر به مشکلات سلامتی جدی شوند.

اگر شما ضربان قلبی دارید که به طور مداوم ،بسیار زیاد و یا بسیار کم می باشد، شما باید ملاقاتی با پزشک متخصص خود داشته باشید.

۱- ضربان قلب طبیعی استراحت برای بزرگسالان

ضربان قلب در حال استراحت زمانی می باشد که قلب کمترین مقدار خون مورد نیاز بدن را پمپاژ می کند، چرا که شما در حال استراحت هستید. تعداد ضربان قلب طبیعی در حال استراحت در افراد مختلف، متفاوت می باشد، اما برای اکثر بزرگسالان، بین ۶۰ و ۱۰۰ ضربان قلب در هر دقیقه می باشد.

۲- تعداد ضربان قلب در حال استراحت برای کودکان

تعداد ضربان قلب کودکان به طور معمول بیشتر از بزرگسالان می باشد. طبق تحقیقات کلینیک، ضربان قلب طبیعی در حال استراحت برای یک کودک سن ۶ تا ۱۵ سال بین ۷۰ تا ۱۰۰ ضربان در دقیقه می باشد.

عوامل زیادی مانند سطح فعالیت فیزیکی می توانند بر ضربان قلب در حال استراحت شما تأثیر بگذارند. در حقیقت، ورزشکاران با مهارت بالا می توانند تعداد ضربان قلب کمتر از ۴۰ ضربان داشته باشند!

دیگر عواملی که می توانند بر ضربان قلب در حال استراحت کمک کنند شامل موارد زیر می باشند:

۱- سن: شما ممکن است متوجه شوید زمانی که سن شما بالاتر می رود ، میزان ضربان قلب شما در حال استراحت کاهش می یابد.

۲- دما: زمانی که شما در معرض دماهای گرم قرار می گیرید، ضربان قلب شما افزایش می یابد.

۳- عوارض داروها: برای مثال داروهایی همچون، بتابلاکرها می توانند ضربان قلب در حال استراحت را کاهش دهند.

۴- احساسات: اگر مضطرب یا هیجان زده هستید، ضربان قلب شما ممکن است افزایش یابد.

۵- وزن: افرادی که چاق هستند دارای ضربان قلب بیشتری در حال اسراحت می باشند. دلیل آن این است که قلب باید سخت تر کار کند تا خون بدن را تأمین کند.

۶- موقعیت یابی بدن: تعداد ضربان قلب می توانند به طور موقت در زمانی افزایش یابد که از حالت نشسته به حالت ایستاده حرکت می کنید.

۷- سیگار کشیدن: افراد سیگاری تعداد ضربان قلب بیشتری در حال استراحت دارند. ترک سیگار می تواند به پایین آوردن تعداد ضربان قلب کمک کند.

نحوه اندازه‌گیری ضربان قلب

۱. اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض دست

برای اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض، گام‌های زیر را یاد بگیرید:

انگشت وسط و اشاره را روی نبض دست خود، یعنی دقیقا در امتداد شست‌تان قرار بدهید.
شست‌تان را روی نبض نگذارید؛ چون شریان موجود در این انگشت، دقت شمارش تعداد ضربان قلب را کاهش می‌دهد.
زمانی که ضربان‌های نبض را حس کردید، تعداد ضربان‌ها را در ۱۵ ثانیه بشمارید.
عدد به‌دست‌آمده در گام قبلی را در ۴ ضرب کنید. این عدد تعداد ضربان قلبتان است؛ برای نمونه، اگر در ۱۵ ثانیه به عدد ۲۰ رسیدید، تعداد ضربان قلبتان در هر دقیقه معادل ۸۰ خواهد بود.

۲. اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض کاروتید

برای اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض گردنی یا نبض کاروتید، باید مراحل زیر را طی کنید:

انگشت وسط و اشاره را در یک سمت نای و در زیر فک بگذارید. با کمی جابه‌جاکردن انگشت‌ها ضربان را احساس خواهید کرد.
تعداد ضربان در ۱۵ ثانیه را بشمارید.
برای به‌دست‌آوردن ضربان قلب، عدد گام قبلی را در ۴ ضرب کنید.

۳. اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض پا

اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض بالای پا هم ممکن است. برای اندازه‌گیری باید:

انگشت وسط و اشاره را روی بالاترین نقطه استخوان در پا، یعنی جایی بگذارید که به‌سمت بالای پا می‌رسد. برای لمس نبض، باید دو انگشت‌تان را در دو طرف استخوان پایین پا یا روی استخوان حرکت بدهید.
با پیداکردن نبض، تا ۱۵ ثانیه تعداد ضربان‌ها را بشمارید.
برای به‌دست‌آوردن ضربان قلب، عدد قسمت قبلی را در ۴ ضرب کنید.

۴. اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض بازویی

برای اینکه بدانید ضربان قلب نرمال دارید یا خیر، روش دیگری هم وجود دارد. از راه شمارش نبض بازو هم می‌توانید تعداد تپش‌های قلب در هر دقیقه را شناسایی کنید. این روش بیشتر برای کودکان استفاده می‌شود:

* بازو را بچرخانید تا بخش درونی آن مقابل سقف قرار بگیرد.
* انگشت وسط و اشاره را بین آرنج و بازو بگذارید. سپس انگشت‌ها را حدود ۲ سانتی‌متر روی بخش درونی بازو به‌سمت بالا حرکت بدهید. برای حس‌کردن نبض باید انگشت‌ها را روی بازو کمی فشار بدهید.
* زمانی که نبض را احساس کردید تا ۱۵ ثانیه تعداد تپش‌ها را بشمارید.
* عدد گام قبلی را در ۴ ضرب کنید تا ضربان قلبتان را به‌ دست بیاورید.

۵. اندازه‌گیری ضربان قلب با ابزارهای کمکی

ابزارهایی هم برای سنجش ضربان قلب وجود دارند:

* دستگاه‌های فشارسنج؛
* برنامه‌های گوشی‌های هوشمند؛
* وسایل ورزشی مانند تردمیل‌ها؛
* ساعت‌های هوشمند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

شما در صورتی باید به پزشک مراجعه کنید که میزان ضربان قلب شما به طور مداوم بالاتر از ۱۰۰ ضربان در دقیقه یا کمتر از ۶۰ ضربان در دقیقه باشد (و شما ورزشکار نباشید).

علاوه بر ضربان قلب باید نگاهی به دیگر علائم زیر بیاندازید:

تنگی نفس
غش کردن
احساس سرگیجه یا سبکی سر
احساس لرزش یا تپش قلب در قفسه سینه
احساس درد یا ناراحتی در قفسه سینه

علائم اورژانسی

شما باید همیشه به دنبال درمان اورژانسی فوری برای علائم زیر باشید:

درد قفسه سینه طولانی تر از چند دقیقه
تنفس دشوار
غش کردن

روش های تشخیصی که توسط پزشک انجام می شود؟

پزشک شما ممکن است از روش های تشخیصی مختلفی برای کمک به تشخیص شرایط شما استفاده کند، از جمله:

۱- تست های تصویربرداری

تصویربرداری می تواند برای ارزیابی هر گونه ناهنجاری ساختاری در قلب شما که منجر به شرایط فعلی شما می شود، مورد استفاده قرار گیرد.

آزمایشات تصویری برداری می تواند شامل اکوکاردیوگرافی، سی تی اسکن و ام ار آی باشد.

۲- نوار قلب

الکتروکاردیوگرافی که همچنین از آن به صورت ECG یا EKG نیز یاد می شود، این روش تشخیصی از الکترودهای کوچک برای ثبت فعالیت الکتریکی قلب شما استفاده می کند. دکتر شما می تواند از اطلاعات جمع آوری شده برای تعیین اینکه آیا ناهنجاری قلب منجر به ایجاد شرایط شما می شوند استفاده کند.

۳- تست های آزمایشگاهی

پزشک شما ممکن است از شما آزمایش خون بخواهد تا بتواند تشخیص دهد که شرایط شما تحت تأثیر عدم تعادل الکترولیت ها می باشد یا بیماری های تیروئیدی.

هنگامی که تشخیص انجام شد، پزشک با شما همکاری خواهد کرد تا برنامه ای برای درمان و مدیریت شما تنظیم کند.

بسته به یافته های به دست آمده از آزمایشات تشخیصی، پزشک ممکن است شما را به متخصص قلب ارجاع دهد. متخصص قلب در درمان و پیشگیری از بیماری های قلبی و سیستم گردش خون تخصص دارد.

شما چه کاری می توانید انجام دهید؟

شما همیشه باید مراقبت خوبی از قلب خود داشته باشید. این مراقبت ها شامل چیزهایی همانند ورزش منظم، رژیم غذایی مناسب برای قلب، و حفظ وزن سالم می باشند.

علاوه بر این، شما باید برای ملاقات پزشک خود به طور منظم برای سلامت جسمی خود برنامه ریزی کنید. نه تنها این یک عمل پسندیده می باشد؛ بلکه به شناسایی زودهنگام مسائلی همچون کلسترول بالا یا ناهنجاری های فشار خون نیز کمک می کند.

اگر پیش از این شما مبتلا به بیماری های قلبی بوده اید، شما باید به دقت شرایط خود را بررسی کنید و به برنامه ی درمانی خود پایبند باشید. تمامی داروها را طبق تجویز پزشک مصرف کنید. هرگونه علائم جدید یا بدتر شده را فورا گزارش دهید.

برخی از نکات سلامتی پیش گیرانه برای کمک به شادابی و سلامت قلب شما شامل موارد زیر می باشد:

۱- به دنبال راههایی برای کاهش استرس باشید.

مثال های راههایی برای انجام این کار می تواند شامل مواردی چون یوگا یا مدیتیشن باشد.

۲- مصرف کافئین خود را محدود کنید.

استفاده بیش از حد کافئین می تواند منجر به افزایش ضربان قلب شود. نوشیدن قهوه خود را محدود کنید.

۳- سیگار کشیدن را ترک کنید.

سیگار کشیدن ضربان قلب شما را افزایش داده و ترک آن می تواند به کاهش آن کمک کند.

۴- از عوارض جانبی داروها آگاه باشید.

برخی از داروها می توانند بر ضربان قلب شما تأثیر بگذارند. همیشه در مورد عوارض جانبی احتمالی پیش از مصرف دارو آگاه باشید.

قلب شما یک عضو ماهیچه ای می باشد که برای رساندن خون غنی از اکسیژن و موارد غذایی به بافت های بدن شما عمل می کنند. ماهیچه های قلب شما منقبض و منبسط می شوند تا خون را از طریق رگ های خونی عبور دهند.

شما می توانید حرکات خون از طریق رگ های خونی را به عنوان نبض احساس کنید. این تعداد دفعات ضربان قلب در یک دقیقه می باشد. تخمین زده شده است که در یک دوره ۷۰ ساله، قلب فرد می تواند بیش از ۲٫۵ میلیارد بار ضربان قلب داشته باشد.

در آخر

ضربان قلب نرمال را بشناسید و با اندازه‌گیری تپش‌های قلبتان، بیشتر به سلامت خود دقت کنید. درباره قلب و نقش عاشقانه آن در داستان‌ها و شعرهای مختلف زیاد خوانده‌اید. حالا دیگر نوبت آن است که با عینک علم هم به این عضو تپنده نگاهی داشته باشید و سلامتش را زیر نظر بگیرید.