مادها چه دین و مذهبی داشتند؟
درمتون آشوری چند بار از دین مادها و فرهنگهای همسایه آنها مانند ماناییهانام برده میشود. مثلا به ربودن خدای ماناییها اشاره شده است( بت). شکل اینبتها را از مفرغ های لرستان و گنجینه زیویه میتوان بازسازی کرد. این شمایلها هیچ ارتباطی با دین زرتشت ندارند و بیشتر هم خانواده دین مردم بین النهرین آشوری ها و هوریان است .یکی از ایالات مادی نیز بیت ایشتار نامداشت. بسیاری از فرماندهان مادی که در منابع آشوری نام آنها آمده است، نام های اکدی داشتند.در شرق ایران دین اهورایی معتبر بوده است. نامهای مادی عمدتا کلمات اهوره – مزدا – بگ را همراه داشته اندو نیزترکیباتی از آتش مانند آذر-آتور – آتر .
دوره دوم دین مادها دوره مشهور به مغان است که تعلیمات زرتشت فراگیر شدهاست. بحث در مورد مغان وریشه یابی آنان بسیار است. آنها قومی از اقوام مادی بودند که ظاهرا به دین زرتشت گرویده اند و به گسترش آن پرداخته اند. هرچند نمی توان ظهور زرتشت را دقیقا در این دوره دانست.
دین مادها در هزارهی اول ق.م. مبتنی بر اعتقاد به خدایان گوناگون و بتهابوده .برای پی بردن به اندیشه های مذهبی مادها و به دست آوردن آگاهی لازم،میتوان مجسمه ها و بتهای ابلیسان عجیب الخلقه و شگفت انگیزی که نیمی حیوان و نیمی آدمی بوده اند و یا حیوانات عجیب تخیلی که بدن شیر و بال عقاب و غیره داشته اند و از سرزمینهای غرب مادها به دست آمده است را نامبرد. ظاهرا کیش کاسیان و معتقدات بابلیان، در اندیشه های مذهبی مادها،تاثیر داشته است.
شواهدی موید این امر می باشد که مراسم قربانی ازدیرباز در ایران معمول بوده است. هر چند مدارک به دست آمده، بیشتر ازدوره هخامنشیان است، نظیر قربانی هزار گاو بر آتنه تروا بدستور خشایارشا،قربانی اسبان سفید برای رود استریمون توسط مغان و یا نقش برجسته استخر که بزغاله ای را برای قربانی میبرند اما میتوان پذیرفت این گونه مراسم ازدیرباز و پیش از هخامنشیان و در زمان مادها وجود داشته است.
فرهنگ معین در مورد دین مادها چنین می‌گوید:
از مذهب ماد نیز اطلاع درستی در دست نیست ولی از تصویر برجسته‌ای که در «قیزقاپان» از دوره ماد پیدا شده و آنپادشاه و روحانی را در دو طرف مشعل آتش نشان می‌دهد، برمی‌آید که مادهاهم میتراپرست و آتش‌پرست بوده‌اند و اگر گفته تاریخ نویسان راست باشد که زردشت از کنار دریاچه «چیچست» برخاسته باید گفت مادها نیز به دو نیروی آهورامزدا و اهریمن عقیده داشتند، بنابر عقیده همین محققان مغ‌ها که طایفه روحانی مادها بودند، مذهب را با سحر و جادو آلوده ساختند و زردشت چون خواست دین را پاک گرداند مغ‌ها بر او شوریدند و وی به ناچار به باختر رفتو در آنجا دین خود را گسترد.“
در زمان مادها (یا شاید بسیار پیش ازآن) زردشت از میان ایرانیان برخاست و به دین و آئین کهنی که از زمان‌های پیش میان این قوم معمول بود خرده گرفت و راه و روشی نو در پرستش خداوندبنیاد کرد. زردشت به راهنمائی مردمان پرداخت اما بزرگان و پیشوایان دین کهن با او ستیزگی کردند و زردشت ناچار از زادگاه خود که شاید سرزمین مادهایعنی آذربایجان بود به سوی خاور ایران گریخت. آنجا فرمانروائی بود ویشتاسپیا (گشتاسپ) نام، که به دین نو زردشت گروید و همه مردمان را نیز بذیرفتناین آئین خواند. کم‌کم دین زردشت در سراسر ایران رواج یافت و شاید آخرین شاهان خاندان هخامنشی هم آنرا پذیرفته بودند. این دین خاص ایرانیان بود وتا غلبه اسلام در سراسر ایران رواج داشت.
