معنی شمردن | جدول یاب

لغت نامه دهخدا

شمردن

شمردن. [ش ِ / ش ُ م َ / م ُ دَ] (مص) شمار کردن. تعداد نمودن. حساب کردن. (ناظم الاطباء). حَسبان. حُسبان. عدد. شماردن. شمریدن. تعدیه. تعداد. تعداد کردن. احصاء. محاسبه. احتساب. (یادداشت مؤلف). حسب. حَسبان. حساب. حسابه. حسبه. (دهار) (تاج المصادر بیهقی). حصر. (تاج المصادر بیهقی).عداد. عده. (دهار):
بفرمود تا خواسته بشمرند
همه سوی کاخ سیاوش برند.
فردوسی.
تو خودکامه را گر ندانی شمار
برو چارصد بار بشمر هزار.
فردوسی.
نه تازی چنین کرد، نی پارسی
اگر بشمری سال صد بار سی.
فردوسی.
به انگشت بشمر زمان تا دو ماه
که از روم بینی به ایران سپاه.
فردوسی.
که این بر من و بر تو هم بگذرد
زمانه دم ما همی بشمرد.
فردوسی.
زین پیش همه روزه شمردی گه آن بود
گاه است که اکنون قدح باده شماری.
فرخی.
به گیتی درون جانور گونه گون
بسند از گمان وز شمردن فزون.
اسدی.
دانه ٔ ریگ در قعر آن بتوان شمرد. (کلیله و دمنه).
- اختر شمردن، ستاره شمردن:
که برآسمان اختری بشمرد
خم چرخ گردنده را بنگرد.
فردوسی.
- || از درد یا غم یا مصیبتی به خواب نرفتن و بیداری کشیدن:
زآن کو به گناه قوم نادان
در حسرت روی ارض موعود
اختر به سحر شمرده یاد آر.
دهخدا.
- انفاس یا نفس یا دم کسی راشمردن، سخت مراقب گفتار و کردار کسی بودن. او را سخت تحت نظر گرفتن. (از یادداشت مؤلف). مراقب اعمال کسی بودن: طغرل حاجبش را بر وی در نهان مشرف کرده بود تا انفاس یوسف می شمرد و هرچه رود بازمی نماید. (تاریخ بیهقی). سلطان ایشان را بنواخت وامید داد و با ایشان بنهاد که انفاس خداوندان خود می شمرند و هرچه رود با عبدوس می گویند تا وی بازنماید. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 219).
- برشمردن، شمردن. شمارش کردن.شماردن:
یکایک بر او برشمرهرچه هست
ز گنج و ز تاج و ز تخت نشست.
فردوسی.
اگر صفات جمال تو بر تو برشمرم
گمان مبر که کسی را همال خود شمری.
سوزنی.
- || جزء به جزء نقل و حکایت کردن. یکایک قصه کردن. (یادداشت مؤلف). شرح دادن:
فرستاده بهرام را مژده برد
سخنهای مهران بر او برشمرد.
فردوسی.
فرستاده برگشت و پاسخ ببرد
سخنها یکایک همه برشمرد.
فردوسی.
بر او برشمردند یکسر سخن
که بخت از بدیها چه افکند بن.
فردوسی.
بر ایشان همه برشمرد آنچه دید
سخن نیز کز آفریدون شنید.
فردوسی.
در میان چند شغلها دیگر فرمودند او را... همه با نام که برشمردن دراز گردد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 274).
به نزدیک یوسف شد و سجده کرد
بر او پوزش بیکران برشمرد.
شمسی (یوسف و زلیخا).
قتلهای ناحق که او [یزدجرد] کرده بود و مالهای ناواجب از مردم ستده و از این گونه برشمردند. (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 76). آنچه شیر برای تو می سگالد از این معانی که برشمردی... نیست. (کلیله و دمنه).
از این بیشتر رهنمون ره نبرد
گزافه سخن بر نشاید شمرد.
نظامی.
- || دادن. بمجاز به او بخشیدن:
سوی سیستان شد نریمان گرد
بر او شه بسی هدیه ها برشمرد.
اسدی.
- ستاره شمردن، اختر شمردن:
چنان بینی از من کنون دستبرد
که روزت ستاره بباید شمرد.
فردوسی.
رجوع به ترکیب اختر شمردن شود.
- شمرده شدن، محسوب شدن. بحساب آمدن:
اگر با خدای عزوجل چنانکه تو با سلطانی، بودمی از جمله صدیقان شمرده شدمی. (گلستان).
|| احتساب. به حساب رسیدن. محاسبه کردن. حساب کردن:
بگوید همه تا بدان می خوریم
غم روز ناآمده نشمریم.
فردوسی.
فراوان غم و شادمانی شمرد
چو روز درازش سرآمد، بمرد.
فردوسی.
من بنده ٔ مقصر تقصیر بیش دارم
زنهار دل بمشکن تقصیر من بمشمر.
فرخی.
آینده و رفته را نگه کن
بشمر که تو در میان چه باشی.
خاقانی.
- بر کسی شمردن، به حساب وی آوردن:
تیر و بهار دهر جفاپیشه خردخرد
بر تو همی شمرد و تو خود خفته چون حمیر.
ناصرخسرو.
بسیار شمرد بر تو گردون
آذار و دی و تموز و تشرین.
ناصرخسرو.
تو سالیانها خفتی وآنکه بر تو شمرد
دم شمرده ٔ تو یک نفس زدن نغنود.
ناصرخسرو.
- شمردن گردش اختران را، حساب کردن سیرستارگان و شناختن آن:
همی خواست کز آسمان بگذرد (کاووس)
همان گردش اختران بشمرد.
فردوسی.
|| محسوب داشتن. پنداشتن. فرض کردن. گرفتن. دانستن. تقدیر کردن. انگاشتن. انگاردن. (یادداشت مؤلف):
بداندیش را خوار مشمر تو هیچ.
فردوسی.
جهان پهلوانی به رستم سپرد
همه روزگار بهی زو شمرد.
فردوسی.
چهارم کز او کودکان داشت خرد
غم خرد را خرد نتوان شمرد.
فردوسی.
قباد آمد و رفت و گیتی سپرد
وز آن پس همه رفته باید شمرد.
فردوسی.
هرچه یابی وز آن فرومولی
نشمرند از تو آن به بشکولی.
عنصری.
بمزیم آب دهان تو و می انگاریم
دو سه بوسه بدهیم آنگه ونقلش شمریم.
منوچهری.
چنان بود تیرش که زوبین وَران
شمردند هر تیر خشتی گران.
اسدی.
نگر جنگ این اژدها سرسری
چنان جنگهای دگر نشمری.
اسدی.
چون پیش من خلایق رفتند بیشمار
گرچه دراز مانم رفته شمر مرا.
ناصرخسرو.
از تشنگی و گرسنگی دارد راحت
سیری شمرد خیر و همه گرسنگی شر.
ناصرخسرو.
دند و ملک یک شمر و بهره جوی باش
از بدره ٔ زر ملک و از پشیز دند.
ناصرخسرو.
چگونه آنرا سبب شفا شمرد. (کلیله و دمنه). پس اگر روزی چند صبر باید کرد در رنج عبادت و بند شریعت، عاقل چگونه از آن سر باززند و آنرا خطری بزرگ و کاری دشوار شمرد. (کلیله و دمنه). اصحاب حزم گناه را عقوبت مستور... جایز نشمرند. (کلیله و دمنه).
از خودی سرمست گشته بی شراب
ذره ای خود را شمرده آفتاب.
مولوی.
دانی که چه گفت زال با رستم گرد
دشمن نتوان حقیر و بیچاره شمرد.
سعدی.
- از چیزی شمردن، از آن چیز دانستن. جزء آن به حساب آوردن. در عداد آن دانستن:
آن سال خوش نخسبد و از عمر نشمرد
کز جمع کافران نکند صدهزار کم.
فرخی.
- بد شمردن، بد پنداشتن و پسند ناکردن. (ناظم الاطباء).
- به چیزی نشمردن، اهمیت ندادن. کوچک شمردن:
اگر یار باشد روان با خرد
به نیک و به بد روز را نشمرد.
فردوسی.
- به مردم نشمردن، آدم حساب نکردن. کسی ندانستن. ارج و ارزی قائل نبودن:
ز برگ گیاهان کوهی خورد
چو ما را به مردم همی نشمرد.
فردوسی.
دل برد و مرا نیز به مردم نشمرد
گفتار چه سود است که ورغ آب ببرد.
فرخی.
- به هیچ نشمردن،هیچ نگرفتن. هیچ فرض کردن. وقع و ارجی ننهادن. (یادداشت مؤلف).
- سهل شمردن، سهل انگاشتن. بی اهمیت گرفتن: اگر از آن جهت رنجی تحمل باید کرد سهل شمری. (کلیله و دمنه).
- شمردن کسی را از گروهی یا کسانی، از آن گروه دانستن. جزو آن کسان بشمار آوردن. در عداد آنان دانستن. (یادداشت مؤلف):
ای خداوند به کار من از این به بنگر
مر مرا مشمر از این شاعرک داس و دلوس.
ابوشکور.
دلش کور باشد سرش بی خرد
خردمندش از مردمان نشمرد.
فردوسی.
بدو گفت گودرز کای کم خرد
ترا مردم از بِخْردان نشمرد.
فردوسی.
هر آن کو گذشت از ره مردمی
ز دیوان شمر مشمرش ز آدمی.
فردوسی.
پسر کو ز راه پدر بگذرد
دلیرش ز پشت پدر نشمرد.
فردوسی.
به خواهر چنین گفت بهرام گرد
که او را ز شاهان نباید شمرد.
فردوسی.
ز جمله ٔ ثنوی زادگانش می شمرند
اگر بود نه عجب هم عجب اگر نبود.
ناصرخسرو.
- غنیمت شمردن، غنیمت دانستن. فرصت شمردن. وقت و فرصت را از دست ندادن.
- فرصت شمردن، وقت مناسب را از دست ندادن و یافتن. (ناظم الاطباء).
- کسی را به چیزی شمردن، او را به حساب آوردن و محسوب داشتن. (از فرهنگ فارسی معین).
- کسی را به کس نشمردن، اعتنا نکردن بدو. بی ارج و ارز انگاشتن وی را. (از یادداشت مؤلف):
گرامی یکی دخترش بود و بس
که نشمردی او مهتران را به کس.
فردوسی.
ز دیدار من گوی بیرون برد
از این انجمن کس به کس نشمرد.
فردوسی.
به ما گفت یکسر همه مهترند
نگر تا کسی را به کس نشمرند.
فردوسی.
که او راه تو دادگر نسپرد
کسی را ز گیتی به کس نشمرد.
فردوسی.
نباشد شگفت ار همه بنگرد
کسی را به خوبی به کس نشمرد.
فردوسی.
این پادشاه... چنان دانستی که هیچ مهندس را به کس نشمردی. (تاریخ بیهقی). رجوع به ترکیب های «به مردم نشمردن » و «به هیچ نشمردن » شود.
|| گفتن. بازگفتن. بازگو کردن. سخن راندن. شرح دادن. نقل کردن. بر زبان راندن. بر زبان آوردن. (از یادداشت مؤلف):
بر ایشان درود سکندر ببرد
همه کار دارا بر ایشان شمرد.
فردوسی.
ازآن شارسان شان بدل نگذرد
کس از یاد کردن سخن نشمرد.
فردوسی.
بیامد به درگاه و او را ببرد
بسی زشت بر روزبانان شمرد.
فردوسی.
درم برد و با هدیه ها نامه برد
سخنها بر شاه گیتی شمرد.
فردوسی.
نه همی گویم شاها که نبایست چنین
نه همی خدمت خویش ای شه بر تو شمرم.
فرخی.
درین هر طریقی که بر تو شمردم
سواران جلدند و مردان فراوان.
ناصرخسرو.
هرکه عیب دگران پیش تو آورد و شمرد
بیگمان عیب تو پیش دگران خواهد برد.
سعدی.
- از کسی برشمردن، بدیها و خوبیهای وی را بیان کردن و تعداد آنها را ذکر کردن:
همانا که آن سگزی جنگجوی
که چندان همی برشمردی تو زوی.
فردوسی.
- سخن بر کس شمردن، مو بمو برای وی بازگفتن:
کنون رنج در کار بهمن برم
گذشته سخن بر تو بر بشمرم.
فردوسی.
رجوع به ترکیب «برشمردن » ذیل معنی دوم شود.
|| بد گفتن. سخنهای سرد گفتن. سخن ناملایم و درشت بر زبان راندن. (از یادداشت مؤلف). استهزاء. (فرهنگ لغات و لف).
- برشمردن کسی را، دشنام دادن بدو. بدگفتن. استهزاء کردن. (یادداشت مؤلف):
سوی خانه ٔ آب شد آب برد
همی در نهان شوی را برشمرد.
فردوسی.
وز آن پس خروشید سهراب گرد
همه شاه کاووس را برشمرد.
فردوسی.
به دشنام چندی مرا برشمرد
به پیش سپه آبرویم ببرد.
فردوسی.
|| لقب دادن. لقب کردن. ملقب داشتن. (یادداشت مؤلف):
چو خلعت بدان مرد دانا سپرد
ورا مهتر پهلوانان شمرد.
فردوسی.
|| دادن. (ناظم الاطباء) (آنندراج). تحویل دادن. بمجازدادن. (یادداشت مؤلف):
سراسر به نعمان منذر سپرد
جوانوی رفت و بدیشان شمرد.
فردوسی.
چو آخر به دشمن بباید سپرد
همه سربسر باد باید شمرد.
فردوسی.
هم اندر زمان لشکر او را سپرد
ز گیتی دو بهره مر او را شمرد.
فردوسی.
- بازشمردن، دادن. تسلیم داشتن. (یادداشت مؤلف):
ملک العرش همه ملک به مسعود سپرد
کشور عالم هر هفت بر او بازشمرد.
منوچهری.
|| شناختن: مردم شمر. ستاره شمر. (یادداشت مؤلف).
|| گذرانیدن. (یادداشت مؤلف):
به نخجیر گور و به می دست برد
از این گونه یک چند خورد و شمرد.
فردوسی.
زفرمان و پیمان او نگذرد
دم خویش بی رای او نشمرد.
فردوسی.
میان بز و گاومیش و ستور
شمردم شب و روز گردنده هور.
فردوسی.
بدو گفت شاه ای جوانمرد گرد
یک امروز نیزت بباید شمرد.
فردوسی.
چو بشمرد چندی بدین گونه شاه
گهی بزم و باده گه آرامگاه
وز آن پس همی جست بیگاه و گاه
یکی روز فرخ که راند سپاه.
فردوسی.
- روز شمردن، روز گذراندن. روزگار سپری کردن:
نهد گنج و فرزند گرد آورد
بسی روز بر آرزو بشمرد.
فردوسی.
همه آرزوها سپردم بدوی
بسی روز فرخ شمردم بدوی.
فردوسی.
ز خوبی و از مردمی کرده ام
به پاداش آن روز نشمرده ام.
فردوسی.
هم اکنون شتر زیر بار آورید
به بیهودگی روز را مشمرید.
شمسی (یوسف و زلیخا).
|| (اصطلاح حساب). عاد کردن. (یادداشت مؤلف): مشترک آن باشد که عددی ایشان را بشمرد 15، 25، 30که هم ایشان را بشمرد. (التفهیم). عدد اول کدام است ؟ این آن است که او را جز یکی نشمرد. (التفهیم).