آداب زیارت نیابتی چگونه است؟ آیا می توان به نیابت کسی دیگر زیارت انجام داد ؟

این سوال پیش می آید که همانطور که برای مرده می توان اعمالی انجام داد آیا برای کسی که زنده است می توان زیارت انجام داد؟ در این مطلب از جدول یاب به چگونگی انجام زیارت نیابتی می پردازیم.

زیارت نیابتی

آیا می دانید آداب زیارت نیابتی چگونه است؟

برای زیارت به نیابت، دادن یک سلام به نیابت از دیگری نیز ثوابی برای هر دو دارد؛ اما انجام زیارت و خواندن زیارت مخصوص به حرم امامی خاص، از نظر ثواب و اجر برای ““نائب” و “منوبٌ عنه” کاملتر است. به دلیل اینکه که فضل و کرم خداوند بی نهایت است، در صورتی که فردی فقط در آغاز زیارت بگوید: از طرف پدر، مادر و ملتمسین دعا و کسانی که سفارش کرده اند،  زیارت می کنم قربهً الی الله؛ در این صورت آن ها در ثواب زیارت شریک خواهند شد.

نماز زیارت نیابتی

زیارت و نماز زیارت مستحب را می توان به نیابت از زندگان و درگذشتگان انجام داد. همچنین می توان زیارت و نماز را به نیابت از همه یا برای هر فرد به صورت جداگانه انجام داد. برطبق برخی روایات، ثواب اعمال مستحبی‌ که به نیابت از دیگران انجام می شود، هم برای خود شخص و هم برای کسی که به نیابت از او خوانده شده است، نوشته می شود؛ بدون اینکه از پاداش نیابت شونده کم شود.

پرسش : آداب زیارت به نیابت در امامزاده ها و حرم ائمه معصومین چگونه باید باشد، آیا با یک سلام به نیابت از شخص انجام می شود یا حتما باید زیارت مخصوصه خوانده شود؟ اگر برای چند نفر بخواهیم انجام دهیم، چگونه انجام می شود؟

توجه به نکات زیر روشن کننده ی پرسش شما است :

۱- لطف و کرم پروردگار به اندازه ای بیکرانه و نامحدود است که گاهی اگر کسی یک عمل را به نیت خود و دیگران به جا آورد اجر و ثواب و پاداش آن به همه می رسد بدون آن که از اجر و پاداش آن فرد چیزی کم شود.

۲- فردی که زائر قبر پاک معصومین است می تواند زیارت را هم از طرف خود و هم به نیابت از دیگران انجام دهد و ثواب این زیارت به فضل و کرم خداوند به همه آنها به طور کامل می رسد به صورتی که انگار همه آنها این زیارت را خود انجام داده اند.

۳- حتی دادن یک سلام به نیابت از دیگری ثواب و اجر و اثر برای هر دو دارد اما البته انجام زیارت و خواندن زیارت مخصوص به حرم امامی خاص از نظر ثواب و اجر برای نائب و منوب عنه کاملتر است.

در هر صورت همانطور که مرسوم است، در آغاز زیارت می گویند: از طرف پدر، مادر و… ملتمسین دعا و کسانی که سفارش کرده اند، زیارت می کنم  قربهً الی الله،در این صورت آنها را در ثواب زیارت شریک می کند.

از شیخ طوسی در کتاب تهذیب آمده است که کسی که بخواهد از سوی همه برادران ایمانی و یا گروه خاصی به نیابت زیارت کند، پس آ‌نها را به زبان یا در قلب خود نیّت می کند و زیارت را به نیابت از سوی آن ها می خواند؛ سپس دو رکعت نماز زیارت را به جای آورده و می گوید:

«اللَّهُمَّ إِنِّی زُرْتُ هَذِهِ الزِّیَارَهَ وَ صَلَّیْتُ هَذِهِ الصَّلَاهَ وَ هَاتَیْنِ الرَّکْعَتَیْنِ‏ وَ جَعَلْتُ ثَوَابَهُمَا هَدِیَّهً مِنِّی إِلَى مَوْلَایَ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ (نام امامی را که زیارت می کند بگوید) عَنْ جَمِیعِ إِخْوَانِیَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَعَنْ جَمِیعِ مَنْ أَوْصَانِی بِالزِّیَارَهِ وَ الدُّعَاءِ لَهُ- اللَّهُمَّ تَقَبَّلْ ذَلِکَ مِنِّی وَ مِنْهُمْ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین»‏.

که در صورت انجام این عمل، اگر بعد از مراجعت به هر کدام از برادران ایمانی خود بگویی من از جانب تو نماز خواندم و زیارت کردم و بر امام سلام دادم، در گفتارت صادق هستی.

چگونگی انجام زیارت به نیابت براى کسانى که هزینه سفرشان را دیگرى پرداخته است ؟

شیخ طوسی در کتاب تهذیب فرموده است: کسی که با گرفتن اجرت، به نیابت برادر مؤمن به زیارت می رود، در این صورت وقتی فرد غسل زیارت را به جا بیاورد، [و موافق بعضی از نسخه ها: از عمل زیارت فارغ شود] بگوید:

اللّٰهُمَّ مَا أَصابَنِی مِنْ تَعَبٍ أَوْ نَصَبٍ أَوْ شَعَثٍ أَوْ لُغُوبٍ فَأْجُرْ فُلانَ ابْنَ فُلانٍ فِیهِ وَأْجُرْنِی فِی قَضائِی عَنْهُ.

خدایا آنچه به من رسیده، از خستگی، ماندگی، ژولیدگی، کوفتگی، پس به خاطر آن فلان فرزند فلان را پاداش ده و مرا هم در بجا آوردنم از سوی او پاداش عنایت کن.

پس وقتی زیارت کند در آخر زیارت بگوید:

السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلایَ عَنْ فُلانِ ابْنِ فُلانٍ، أَتَیْتُکَ زائِراً عَنْهُ فَاشْفَعْ لَهُ عِنْدَ رَبِّکَ.

درود بر تو ای سرورم، از فلان فرزند فلان، آمدم نزد تو و زیارت‌کننده از طرف او، پس برای او نزد خدا شفاعت کن. (به جای فلان بن فلان، اسم شخص مورد نظر و پدررا بیاورد.

پس هر دعایی که خواهد براى او کند.

و نیز فرموده است: چون کسی بخواهد به نیابت دیگری زیارت کند بگوید:

اللّٰهُمَّ إِنَّ فُلانَ ابْنَ فُلانٍ أَوْفَدَنِی إِلىٰ مَوالِیهِ وَمَوالِیَّ لِأَزُورَ عَنْهُ رَجاءً لِجَزِیلِ الثَّوابِ وَفِراراً مِنْ سُوءِ الْحِسابِ، اللّٰهُمَّ إِنَّهُ یَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِأَوْلِیائِهِ الدَّالِّینَ عَلَیْکَ فِی غُفْرانِکَ ذُنُوبَهُ وَحَطِّ سَیِّئاتِهِ، وَیَتَوَسَّلُ إِلَیْکَ بِهِمْ عِنْدَ مَشْهَدِ إِمامِهِ صَلَواتُ اللّٰهُ عَلَیْهِمْ، اللّٰهُمَّ فَتَقَبَّلْ مِنْهُ وَاقْبَلْ شَفاعَهَ أَوْلِیائِهِ صَلَواتُ اللّٰهُ عَلَیْهِمْ فِیهِ .

خدایا فلان فرزند فلان، مرا به نمایندگی، به سوی سرپرستانش و سرپرستانم فرستاده تا از جانب او زیارت کنم، به امید پاداش فراوان و گریز از بدی حساب. خدایا او به درگاهت توجّه می‌کند، به وسیله سرورانش، آن دلیلان بر تو، در جهت آمرزش گناهانش و فروریزی بدی هایش و به وسیله ایشان به تو توسل می‌جوید، کنار زیارتگاه امامش (درود خدا بر ایشان). خدایا از او بپذیر و شفاعت سرورانش را (درود خدا بر ایشان) درباره او قبول کن،

اللّٰهُمَّ جازِهِ عَلَىٰ حُسْنِ نِیَّتِهِ وَصَحِیحِ عَقِیدَتِهِ وَصِحَّهِ مُوالاتِهِ أَحْسَنَ مَا جازَیْتَ أَحَداً مِنْ عَبِیدِکَ الْمُؤْمِنِینَ، وَأَدِمْ لَهُ مَا خَوَّلْتَهُ، وَاسْتَعْمِلْهُ صالِحاً فِیما آتَیْتَهُ، وَلَا تَجْعَلْنِی آخِرَ وافِدٍ لَهُ یُوفِدُهُ . اللّٰهُمَّ أَعْتِقْ رَقَبَتَهُ مِنَ النَّارِ، وَأَوْسِعْ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ الطَّیِّبِ، وَاجْعَلْهُ مِنْ رُفَقاءِ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَبارِکْ لَهُ فِی وُلْدِهِ وَمالِهِ وَأَهْلِهِ وَما مَلَکَتْ یَمِینُهُ؛

خدایا پاداشش ده بر این خوبی نیتش و باور صحیحش و درستی دوستی‌اش، بهترین پاداشی که به یکی از بندگان مؤمنت عطا کنی و تداوم بخش برای او آنچه که او را مالکش نمودی و به شایستگی به کارش بگیر در آنچه به او مرحمت فرمودی و مرا آخرین نماینده‌ای که می‌فرستد قرار مده، خدایا او را از آتش رهایی بخش و از روزی حلال پاکیزه‌ات، بر او وسعت ده و او را از رفقای محمّد و خاندان محمّد قرار بده و به او در فرزندان و مال و اهل و زیردستانش برکت ده؛

اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَحُلْ بَیْنَهُ وَبَیْنَ مَعاصِیکَ حَتَّىٰ لَایَعْصِیَکَ، وَأَعِنْهُ عَلَىٰ طاعَتِکَ وَطاعَهِ أَوْلِیائِکَ حَتَّىٰ لَاتَفْقِدَهُ حَیْثُ أَمَرْتَهُ، وَلَا تَراهُ حَیْثُ نَهَیْتَهُ . اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ وَاعْفُ عَنْهُ وَعَنْ جَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ .

خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و میان او و نافرمانی‌هایت پرده شو تا تو را نافرمانی نکند و او را بر طاعت خویش و طاعت اولیایت یاری رسان تا در هر جا فرمانش داده‌ای مفقودش نبینی و او را در هر جا نهی نموده‌ای مشاهده ننمایی.

اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَعِذْهُ مِنْ هَوْلِ الْمُطَّلَعِ، وَمِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیامَهِ وَسُوءِ الْمُنْقَلَبِ، وَمِنْ ظُلْمَهِ الْقَبْرِ وَوَحْشَتِهِ، وَمِنْ مَواقِفِ الْخِزْیِ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَهِ؛

خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و او را بیامرز و مورد رحمتش قرار ده و از او و همه‌ی مردان و زنان مؤمن گذشت کن. خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و پناهش ده از هراس روز جزا و از وحشت روز قیامت و بدی بازگشتگاه و تاریکی و وحشت قبر و از توقفگاه‌های خواری در دنیا و آخرت؛

اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاجْعَلْ جائِزَتَهُ فِی مَوْقِفِی هٰذَا غُفْرانَکَ وَتُحْفَتَهُ فِی مَقامِی هٰذَا عِنْدَ إِمامِی صَلَّى اللّٰهُ عَلَیْهِ أَنْ تُقِیلَ عَثْرَتَهُ، وَتَقْبَلَ مَعْذِرَتَهُ، وَتَتَجاوَزَ عَنْ خَطِیئَتِهِ، وَتَجْعَلَ التَّقْوَىٰ زادَهُ، وَمَا عِنْدَکَ خَیْراً لَهُ فِی مَعادِهِ، وَتَحْشُرَهُ فِی زُمْرَهِ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَتَغْفِرَ لَهُ وَ لِوالِدَیْهِ فَإِنَّکَ خَیْرُ مَرْغُوبٍ إِلَیْهِ، وَأَکْرَمُ مَسْؤُولٍ اعْتَمَدَ الْعِبادُ عَلَیْهِ.

خدایا بر محمد و خاندان محمد درود فرست و جایزه او را در این‌جایی که ایستاده ام آمرزشت قرار بده و تحفه اش در این جایگاهم نزد امامم (درود بر او) این باشد که از لغزشش چشم بپوشی و عذرش را بپذیری و از خطایش درگذری و تقوا را توشه‌اش قرار دهی و آنچه نزد توست در معادش برای او خیر گردانی و در گروه محمد و خاندان محمد (درود خدا بر او و خاندانش) محشورش نمایی و او را و پدر و مادرش را بیامرزی، تو بهترین کسی هستی که به سویت رغبت شده و بزرگترین درخواست شده ای هستی که بندگان بر تو اعتماد می نمایند،

اللّٰهُمَّ وَ لِکُلِّ مُوفِدٍ جائِزَهٌ، وَ لِکُلِّ زائِرٍ کَرامَهٌ، فَاجْعَلْ جائِزَتَهُ فِی مَوْقِفِی هٰذَا غُفْرانَکَ وَالْجَنَّهَ لَهُ وَ لِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ. اللّٰهُمَّ وَأَنَا عَبْدُکَ الْخاطِئُ الْمُذْنِبُ الْمُقِرُّ بِذُنُوبِهِ فَأَسْأَلُکَ یَا اللّٰهُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ أَنْ لَاتَحْرِمَنِی بَعْدَ ذٰلِکَ الْأَجْرَ وَالثَّوابَ مِنْ فَضْلِ عَطائِکَ وَکَرَمِ تَفَضُّلِکَ.

خدایا برای هر پیکی جایزه‌ای است و برای هر زیارت کننده ای کرامتی است، پس جایزه او و همه‌ی مردان و زنان مؤمن را در این حال آمرزش و بهشتت قرار ده، خدایا و من بنده خطاکار، گنهکار و معترف به گناهانم هستم، از تو می خواهم ای خدا، به حق محمد و خاندان محمد که پس از این اجر و پاداش، از فزونی عطایت و کرم تفضّلت مرا محروم نکنی.

آنگاه نزد ضریح مقدس رفته و دست‌ها را رو به قبله به سوی آسمان بردارد و بگوید:

یَا مَوْلایَ، یَا إِمامِی، عَبْدُکَ فُلانُ ابْنُ فُلانٍ أَوْفَدَنِی زائِراً لِمَشْهَدِکَ یَتَقَرَّبُ إِلَى اللّٰه عَزَّوَجَلَّ بِذَلِکَ وَ إِلَىٰ رَسُولِهِ وَ إِلَیْکَ یَرْجُو بِذٰلِکَ فَکاکَ رَقَبَتِهِ مِنَ النَّارِ مِنَ الْعُقُوبَهِ، فَاغْفِرْ لَهُ وَ لِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ یَا اللّٰهُ یَا اللّٰهُ یَا اللّٰهُ یَا اللّٰهُ یَا اللّٰهُ یَا اللّٰهُ یَا اللّٰهُ، لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ، لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ، أَسْأَلُکَ أَنْ تُصِلِّیَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَتَسْتَجِیبَ لِی فِیهِ وَفِی جَمِیعِ إِخْوانِی وَأَخَوَاتِی وَوَلَدِی وَأَهْلِی بِجُودِکَ وَکَرَمِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

ای سرور من، ای پیشوای من، بنده‌ات، فلان فرزند فلان، مرا به نمایندگی به زیارت بارگاهت فرستاده و با این عمل، به پیشگاه خدای عزوجل و رسولش و به سوی تو تقرب می جوید و با این عمل آزادی اش را از آتش و از عقوبت امید دارد، پس او و همه مردان و زنان مؤمن را بیامرز ای خدا، ای خدا، ای خدا، ای خدا، ای خدا، ای خدا، ای خدا، معبودی نیست جز خدای بردبار کریم، معبودی نیست جز خدای والای بزرگ، از تو می‌خواهم بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و دعایم را درباره آنکه مرا نماینده خود قرار داده و همه برادران و خواهران و فرزندان و خانواده‌ام اجابت کنی، به جود و کرمت، ای مهربان‌ترین مهربانان.

زیارت نیابتی چه ثوابی دارد ؟

شکى نیست که نیابت در زیارت یا اهداى ثواب چه براى انسان زنده و چه اموات و گذشتگان مستحب است و ثوابش به «منوب عنه» (کسى که زائر محترم به نیابت او زیارت مى کند) مى رسد و به یقین نائب هم از آن بهره مند مى گردد، و روایات متعددى بر آن دلالت دارد از جمله:

• داوود صرمى در حدیث معتبرى مى گوید: خدمت امام حسن عسکرى (ع) عرض کردم: من به زیارت پدر بزرگوارت رفتم و ثوابش را به شما هدیه کردم، فرمود: «براى تو از جانب خدا اجر و ثواب عظیم و از جانب ما حمد و ثناست».

• ابراهیم حضرمى مى گوید: در مدینه با امام موسى کاظم (ع) که میان منبر و قبر رسول الله نشسته بودند ملاقات کردم ; خدمتش عرض کردم: وقتى از وطن عازم سفر حج مى شدم بعضى مرا سفارش کرده بودند که هفت دور طواف و دو رکعت نماز به نیابت آنها بجا آورم، ولى من یادم رفت.

وقتى برگردم نمى دانم چه به آنها بگویم. ایشان فرمودند: «هنگامى که به مکه مشرف شدى اگر پس از بجا آوردن مناسک حج، هفت دور طواف مى کردى و دو رکعت نماز مى خواندى و مى گفتى:خدایا من این طواف و دو رکعت را از طرف پدر، مادر، همسر، فرزندان، دوستان و همه همشهریانم به جا آورده ام چنان چه پس از برگشت به هر کدام آنها مى گفتى: من به نیابت شما طواف بجا آوردم و دو رکعت نماز خواندم در گفتارت صادق بودى، همچنین در مدینه پس از انجام وظایف خود، اگر دو رکعت نماز بخوانى سپس بالاى سر رسول گرامى (ص) بایستى و بگویى:

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا نَبِىَّ اللهِ مِنْ اَبى وَاُمّى، وَزَوْجَتى وَوَلَدى وَحامَّتى، وَمِـنْ جَمیعِ اَهْلِ بَلَدى، حُرِّهِمْ وَعَبْدِهِمْ، وَاَبْیَضِهِمْ وَاَسْـوَدِهِمْ.

سلام بر تو اى پیامبر خدا از طرف پدر و مادر و همسر و فرزندان و نزدیکانم و از طرف همه همشهرى هایم آزادشان و بنده شان، سفیدشان و سیاهشان.

سلام بر تو ای پیامبر خدا، از سوی پدر و مادر و همسر و فرزند و نزدیکانم و از سوی تمامی اهالی شهرم، آزاد و برده شان و سفید و سیاهشان.

و پس از بازگشت به هرکس از شهر خود بگویی که من به نیابت از تو، به پیامبر (ص) سلام دادم، (و دو رکعت نماز خواندم) راست گفته اى».

• از بعضی از ائمه طاهرین پرسیدند: از فردی که دو رکعت نماز به جا می آورد یا یک روز روزه می دارد یا حج و عمره می خواند یا رسول خدا (ص) یا یکی از ائمه طاهرین را زیارت می کند و ثواب آن را برای پدر و مادر خود یا برادر مؤمن خود هدیه می کند، آیا برای او ثوابی هست؟ فرمود: ثواب آن عمل به آن شخص می رسد، بدون اینکه از ثواب نایب چیزی کم شود.