درخت طوبی چیست و در کدام آیه قرآن از آن یاد شده است؟
در قرآن سوره رعد، آیه ۲۹ چنین آمده است: «طوبی لهم و حسن مآب » «برای آنان که به خدا ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند درخت طوبی و مقام نیکو و بازگشت زیباست. درخت طوبی
درخت طوبی چیست
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، به دخترش، حضرت فاطمه سلام الله علیها چنین گزارش داد: «در شب معراج، به درخت سدره المنتهی رسیدم. روی آن نوشته بود: «براستی من پروردگار یکتا هستم که جز من خدایی نیست. محمد برگزیده آفریدگانم است. وی را به وزیرش تأیید و یاری رسانم». از جبرئیل سؤال کردم: «وزیر و جانشینم کیست؟» گفت: «علی بن ابی طالب علیه السلام»، از آنجا گذشتم، تا آنکه در فردوس فرود آمدم و درخت طوبی را دیدم که ریشه و تنه آن، در سرای علی علیه السلام بود. در بهشت، کاخ و کاشانه‌ای نیست، جز آنکه شاخه ای از درخت طوبی در آن هست».
آن حضرت در روایتی دیگر فرمود: «خدای بلند مرتبه، در قلب من انداخت که دوستی و محبت علی علیه السلام درخت طوبایی است که خداوند به دست خویش در قلب مؤمنان نشانده است».
ریشه و تنه آن درخت مبارک، آنچنان محکم و پابرجاست که هرگز قد خم نکند. هیچ تند بادی شاخه‌های بی‌شمارش را که به عدد شیعیان است، نلرزاند و نشکند، و هر برگی از آن، به پهنای اقیانوس‌ها گسترده که تمامت یاورمندان و پیروانش را در سایه و چتر حمایت خود گیرد.
بلندای درخت طوبی و سدره المنتهی، آسمان‌ها را بشکافد و تا «قاب قوسین أو أدنی» خودنمایی کند.
درخت طوبی چیست؟
طوبی در روایات
مجلسی اول با توجه به مضمون روایات، درخت طوبی را اینگونه توصیف می‌کند: درختی است در بهشت و همانگونه که نور خورشید در همه خانه‌ها وارد می‌شود، شاخه‌های آن در خانه همه بهشتیان کشیده شده است، در هر شاخه ای از آن میوه ها و نعمتهایی است که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه در خاطر کسی خطور کرده است.
آن درخت را خداوند با دست قدرت خود آفریده است و آن را جانی داده است که شیعیان و درجات آنها را می شناسد، و بهشتیان هر گونه زینتی که بخواهند و هر نوع میوه که تمایل داشته باشند از آن درخت بچینند و این درخت ثمره محبت اهل بیت (ع) است.»
رُوی عَن الصّادق(ع): هِی شَجَرَهٌ مِنْ جَنَّهِ عَدْنٍ غَرَسَهَا رَبِّی بِیدِهِ
امام صادق(ع) در عظمت طوبی فرمود: طوبی درختی از جنت عدن است که خداوند آن را با دست خویش کاشته است.
حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۲ق، ج۲۴، ص۳۲۴
در حدیثی از امام علی (ع)، در اول شعبان به امر خداوند در بهشت گشوده شده و به درخت طوبی فرمان می‌دهد تا شاخه هایش را بر روی دنیا بگسترد، اعمال این ماه، مانند چنگ زدن به شاخه های این درخت بوده و شخص را بهشتی می کند.
بر اساس روایات درخت طوبی یکی از چند چیزی است که خداوند با دست قدرت خویش آنها را خلق نموده است.
در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) در مورد درخت طوبی پرسش شد. حضرت فرمود اصلِ آن درخت در خانه من است و فرع آن بر اهل بهشت. دقایقی بعد شخص دیگری همین سؤال را پرسید و حضرت فرمود: طوبی در خانه علی (ع) است. حاضرین با تعجب علت تفاوت پاسخ را پرسیدند، پیامبر (ص) فرمود: خانه من و علی (ع) در بهشت در یک مکان است.
راههای رفتن به بهشت
واژه طوبی و مفاهیم نزدیک آن در قرآن
به‌جز واژه طوبی، تعابیر و واژه های دیگری نیز در قرآن آمده که در کنار یکدیگر، تصویری منسجم از معانی ظاهری و باطنی طوبی ارائه می کنند. در ادامه، این واژگان در آیات مربوطه معرفی می شود:
واژه طوبی در قرآن، تنها یکبار در آیه ۲۹ سوره رعد آمده است: «الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ طُوبی لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ»؛ «آنان که به خدا ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، پاکیزه‌ترین (زندگی) نصیبشان است؛ و بهترین سرانجام ها». این واژه در زبان عربی، به معنای «پاکیزه تر» است.
مفسران معانی متعددی برای این کلمه ذکر کرده‌اند؛ تا آنجا که در مجمع البیان، ده معنا برای آن بیان شده است. علامه طباطبایی در تفسیر این آیه، به این ده ترجمه اشاره می کند که بیشتر آنها، ترجمه لفظی آیه بوده و به معنای زندگی پاک و فرح بخش و بهترین سرانجام برای کسانی است که ایمان می‌آورند و عمل صالح انجام می دهند. ایشان می گوید:
طوبی درختی است در بهشت که ریشه اش در منزل رسول خدا می باشد و در خانه هر یک از مؤمنین شاخه ای از آن وجود دارد. (طباطبایی، ۱۳۷۰، ص۴۸۹)
درخت طوبی و درخت زقوم چیست ؟
ابن عباس در تفسیر این آیه، از قول پیامبر اکرم چنین نقل می کند:
در شب معراج هنگامی که داخل بهشت شدم، درختی را دیدم که هر برگی از آن، دنیا و آنچه در دنیاست را می پوشانید و در هر برگ آن هم زیورآلات و غذا وجود داشت؛ هیچ قصر و خانه ای در بهشت نبود، مگر اینکه شاخه ای از این درخت، در آن قصر یا خانه موجود بود و زیور و غذای صاحب آن قصر یا خانه، از این درخت تأمین می شد.
پس گفتم: «ای جبرئیل، این درخت چیست؟» گفت: «این درخت طوبی است و خوشا به حال تو و بسیاری از امت تو!» گفتم: «انتهای این درخت (اصل آن) کجاست؟» گفت: «اصل این درخت در وجود پسرعمویت علی بن ابیطالب (ع) است». (مجلسی، ۱۳۶۲، ج ۸، ص۱۵۰)
در کتاب مفاتیح الجنان، روایتی از پیامبر اکرم در فضیلت ماه شعبان ذکر شده که معانی باطنی درخت طوبی در فرهنگ شیعه را نمایان می سازد:
بدرستی که خداوند عزوجل در روز اول ماه شعبان، امر می کند به درهای بهشت، پس باز می شوند و امر می کند درخت طوبی را، پس شاخه های خود را به این دنیا نزدیک می کند. آنگاه ندا می دهد که «ای بندگان خدا، این شاخه های درخت طوبی است؛ پس درآویزید به او که بلند کند شما را به سوی بهشت.»
سپس در ادامه تشریح می کند که تمسک به هر یک از اعمال نیک در ماه شعبان، به منزلت آویخته شدن به یکی از شاخه های آن است و در این صورت، شاخساران درخت طوبی، فرد را به سوی بهشت حرکت خواهند داد. (قمی، ۱۳۷۸، ص۲۶۶-۲۶۹) بر این اساس طوبی، درختی بهشتی است که سرمنشأ تمامی خیرات و نیکی هاست و در ماه شعبان، شاخساران خود را برای تنعم بندگان می گستراند.
در اینجا پاسخ به سؤالی دیگر که، چه تناسبی میان ماه شعبان و درخت طوبی وجود دارد؟ پاسخ این پرسش هم در همین بخش از کتاب مفاتیح الجنان پیدا می شود.
در مفاتیح الجنان، احادیث مختلفی ماه شعبان را به حضرت محمد (ص) نسبت داده اند. برای نمونه، در روایتی از امام سجاد عنوان شده است که پیامبر اکرم (ص) می فرمود: «شعبان ماه من است، پس روزه بدارید؛ در این ماه برای محبت پیغمبر خود و برای تقرب به سوی پروردگار خود…».
هر کس شعبان را برای محبت پیامبر خدا و تقرب به سوی خدا روزه بگیرد، خدا او را دوست دارد و او را به کرامت خود در روز قیامت نزدیک می گرداند و بهشت را بر او واجب می کند. (همان، ص۲۵۵-۲۵۶) همچنین پیامبر اکرم (ص) در روایت دیگری از قول خدا می فرمایند: «ماه رجب، ماه من، ماه شعبان، ماه پیامبر (ص) و ماه رمضان، ماه بندگان من است».
مقایسه توصیفات فوق و مفاهیم باطنی آنها در روایات مختلف مربوط به ماه شعبان، نشان از معنای تأویلی درخت طوبی دارد. بر این اساس درخت طوبی، نمادی از حقیقت وجودی پیامبر (ص) و درخت ولایت به شمار می آید که سازنده بهشت و محقق کننده آن است. بدین ترتیب نزول این درخت در ماه شعبان، به معنای توجه ویژه به وجود مبارک پیامبر اکرم (ص) در این ماه و انجام دادن کارهای خیر با توسل به ایشان است.
اعمال آویخته شدن به درخت طوبی
۱۵ کار و رفتاری که ما را به درخت «طوبی» وصل می کند(از فضائل ماه شعبان)
روایتی از رسول اکرم (ص) درباره ثواب و حساسیت روز اول ماه شعبان اشاره می کنیم.
ایشان فرمودند: به درستی که خداوند عزوجل چون روز اول ماه شعبان می شود امر می کند به درهای بهشت پس باز می شود و امر می کند درخت طوبی را، پس شاخه های خود را بر این دنیا نزدیک می کند آنگاه منادی پروردگار عزوجل صدا می زند:
ای بندگان خدا این شاخه های درخت طوبی است پس به او در آویزید که شما را به سوی بهشت بلند کند و این شاخه های درخت زقوم است، بترسید از او که شما را به سوی جهنم هدایت نکند.
قسم به آنکه مرا به راستی به رسالت مبعوث کرده که هر که درسی از خیر و نیکی در این روز کسب کند، پس به درستی که به شاخه ای از شاخه های درخت طوبی در آویخته، پس آن درخت او را به سوی بهشت می کشاند و هر که کسب کند دری از شر را در این روز، به شاخه ای از شاخه های درخت زقوم در آویخته، پس آن درخت او را به سوی آتش می کشاند.
در این روز هر کس برای خدا نماز مستحبی به جا آورد و هر کس در این روز روزه بدارد و هرکه میان زنی با همسرش، یا پدری با فرزندش، یا خویشاوندان، یا زن و شوهری صلح دهد، خود را به درخت طوبی نزدیک کرده است.
کسی که پریشانی را از بدهکاری که طلبی از او دارد بزداید، یا از طلبش که بر عهده بدهکار است کم کند و کسی که در حساب خود نظر کند و قرض کهنه ای را بر عهده خود ببیند که طلبکارش از به دست آوردن آن مأیوس شده، پس آن را به صاحبش برگرداند، خود را به طوبای بهشتی درآویخته است.
طوبی سهم کسی خواهد بود که یتیمی را سرپرستی کند و یا سفیهی را از ضربه زدن به آبرو و عِرض مؤمنی باز دارد و کسی که قرآن یا قسمتی از آن را بخواند و خدا را یاد کند، نعمت هایش را برشمارد و آنگاه شکر خدا کند. کسی که از بیماری عیادت کند و کسی که به پدر و مادر یا یکی از آنها نیکی کند و آن که پیش از رسیدن روز اول شعبان پدر و مادر خویش را به خشم آورده بود و در این روز خشنودشان کند و نیز هرکه جنازه ای را تشییع کند و در این روز مصیبت زده ای را تسلی بخشد و هر کس در این روز چیزی از ابواب خیر را به جا آورد، در زمره کسانی است که در اول شعبان خود را به درخت طوبی بهشتی نزدیک و از زقوم جهنمی دور داشته است.
اعمال آویخته شدن به درخت زقوم
