معنای « شوال » که یکی از ماه‌های قمری است، چیست؟
در این مطلب از جدول یاب به بررسی این سوال می پردازیم که معنای « شوال » که یکی از ماه‌های قمری است، چیست؟ آیا سید بن طاووس این ماه را از ماه‌های حرام می‌داند؟
معنای « شوال »
«شوال» به چه معنا است؟ با توجه اینکه سید ابن طاووس قائل به حرام بودن این ماه است و روایت وسائل الشیعه که محرّم را خارج کرده و اینکه روزه سه روز اول حرام است و خلاف مشهورند و چه بسیار مشهوری که اصل و ریشه‌ای ندارند، کدام را ترجیح می‌دهید؟
پاسخ اجمالی
- «شوّال» در لغت برگرفته از مصدر «شول» است؛ یعنی «شتر ماده دُمش را بالا برد»،[۱] و به معنای «بلند و مرتفع شدن»[۲] است. از آن‌جا که هنگام نام‌گذاری ماه‌های عربی، این ماه در فصل سیر و شکار رفتن عرب‌ها قرار داشت، «شوال» نامیده شد.[۳]
البته روایتی از پیامبر اکرم(ص) ناظر به آن است که نامیده شدن این ماه به «شوال» به جهت از بین رفتن گناهان مؤمنان در این ماه است.[۴]
شوّال، دهمین ماه از ماه‌های قمری در گاه‌شمار اسلامی بوده و اولین روزش عید فطر می‌باشد.
- سید ابن طاووس درباره این ماه می‌گوید: «ورود در ماه شوال مانند ورود در رجب است و مفصلاً بیان کردیم که چگونه باید در آن ماه وارد شد … زیرا “این ماه، حرام می‌باشد” و باید آن‌را با گفتار و کردار بزرگ بشماری مثل کسی که وارد شهر مکه تا مسجد اعظم آن می‌شود [و آن‌را بزرگ می‌دارد]…».[۵]
از متن بالا برداشت می‌شود که به عقیده سید ابن طاووس، شوال از ماه‌های حرام است، اما این عقیده‌ای خلاف مشهور است و در منابعی که جستجو کردیم، فرد دیگری چنین اعتقادی را مطرح نساخته است. البته شاید مستند ایشان در حرام دانستن ماه شوال روایتی باشد که این ماه را از ماه‌های حرام دانسته، اما محرّم را ماهی حرام نمی‌داند.[۶] سند این روایت سندی حسن و قابل قبول است؛ ولی از جهت محتوا خلاف مشهور و متواتر بین شیعه و اهل سنت بوده[۷] و باید متن آن‌را توجیه و تأویل برد، چنان‌که برخی در صدد تأویل این روایت برآمده‌اند.[۸]
این احتمال را هم می‌توان داد که شاید عبارت ابن طاووس این بوده باشد: «شوال، ماه احرام است» که یا سهو قلم صورت گرفته و یا در نسخه خطی بوده و بعداً در نسخه چاپی اشتباهاً «حرام» نوشته شده است. به هر صورت؛ بنابر مشهور و روایات متواتر؛ چهار ماه قمری ذی‌القعده، ذی‌الحجه، محرّم و رجب ماه‌های حرام هستند.
- درباره اینکه تعداد روزهایی که در ماه شوال بعد از عید فطر مستحب است روزه گرفته شود، به دلیل روایات مختلف، اختلاف نظر وجود دارد؛ به نظر برخی، روزه گرفتن بعد از عید فطر به مدت شش روز مستحب است.[۹] برخی، استحباب آن‌را از روز چهارم شوال به مدت شش روز دانسته‌اند.[۱۰] بعضی نیز اصل استحباب آن‌را ثابت ندانسته‌اند.[۱۱] در این‌باره هر فردی می‌تواند به فتوای مرجع تقلید خودش عمل نماید.
منابع:
[۱]. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، ج ۱۱، ص ۲۸۲، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق؛ صاحب بن عباد، المحیط فی اللغه، ج ۷، ص ۳۸۱، بیروت، عالم الکتاب، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
[۲]. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج ۶، ص ۲۸۵، قم، هجرت، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق؛ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغه و صحاح العربیه)، ج ۵، ص ۱۷۴۱ – ۱۷۴۲، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
[۳]. لغت‌نامه دهخدا، واژه «شوال».
[۴]. ابن طاووس، على بن موسى، إقبال الأعمال، ج ۱، ص ۳۰۵، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۷ش.
[۵]. همان.
[۶]. «حرم الله الأشهر الحرم فی کتابه “یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ” ثلاثه أشهر متوالیه و شهر مفرد للعمره قال أبو عبد الله (ع): شوال و ذو القعده و ذو الحجه و رجب»؛ «خداوند، همان روزى که آسمانها و زمین را آفرید، چهار ماه را به خاطر زیارت این خانه حرام و غرق کرد. سه ماه را پى در پى ویژه حج ساخت که ماه شوّال و ذى قعده و ذى حجّه باشد و یک ماه تک را براى عمره مقرّر کرد که ماه رجب باشد»؛ عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، ج ۲، ص ۸۸، تهران، المطبعه العلمیه، چاپ اول، ۱۳۸۰ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۴، ص ۲۴۰، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
[۷]. مجلسی اول، محمد تقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۳۱، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
[۸]. فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، ج ۱۲، ص ۳۸، اصفهان، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
[۹]. حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، ج ۱، ص ۳۸۴، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
[۱۰]. طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروه الوثقی (محشّی)، ج ۳، ص ۶۶۰، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
[۱۱]. موسوی عاملی، محمد، مدارک الأحکام، ج ۶، ص ۲۸۱، قم، مؤسسه آل البیت(ع)؛ بحرانی، یوسف، الحدائق الناضره، ج ۱۳، ص ۳۸۶ – ۳۸۷، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۵ق؛ کاشف الغطاء، جعفر، کشف الغطاء، ج ۴، ص ۵۱، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
آیات مرتبط
سوره البقره (۱۹۴) : الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ ۚ فَمَنِ اعْتَدَىٰ عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَىٰ عَلَیْکُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ
سوره البقره (۲۱۷) : یَسْأَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِیهِ ۖ قُلْ قِتَالٌ فِیهِ کَبِیرٌ ۖ وَصَدٌّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَکُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَکْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ ۚ وَالْفِتْنَهُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ ۗ وَلَا یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّىٰ یَرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا ۚ وَمَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیَمُتْ وَهُوَ کَافِرٌ فَأُولَٰئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَهِ ۖ وَأُولَٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ
سوره المائده (۲) : یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْیَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْوَانًا ۚ وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُوا ۚ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَنْ تَعْتَدُوا ۘ وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ ۖ وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ
سوره المائده (۹۷) : جَعَلَ اللَّهُ الْکَعْبَهَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قِیَامًا لِلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْیَ وَالْقَلَائِدَ ۚ ذَٰلِکَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَأَنَّ اللَّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ
سوره التوبه (۵) : فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِکِینَ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُوا لَهُمْ کُلَّ مَرْصَدٍ ۚ فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاهَ وَآتَوُا الزَّکَاهَ فَخَلُّوا سَبِیلَهُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ
