حضور شیر در کربلا و استفاده از آن در مراسم تعزیه
تعزیه چیست ؟
تعزیه به معنای متعارف، نمایشی است که در آن واقعهٔ کربلا به دست افرادی که هر یک نقشی از شخصیت‌های اصلی را بر دوش دارند، نشان داده میشود. این نمایش نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی-شیعی و بیشتر دربارهٔ کشته‌شدن حسین بن علی و مصائب اهل بیت است. هنر تعزیه از یک‌سو به بالندگی تئاتر در ایران کمک کرده و از سوی دیگر، نشانی هنری از مذهب شیعه است.
تعزیه در لغت به معنی عرض تسلیت گفتن، برگرفته از ریشه عربی «عزی» یک فعل ثلاثی مزید است /تعزیه (یا تعزیت) به معنی سوگواری، برپایی یادبود عزیزان از دست رفته، تسلیت، امر کردن به صبر و پرسیدن از خویشان درگذشته، خرسندی دادن و در برخی مناطق ایران مانند خراسان به معنای مجلس ترحیم است .
اما آنچه به عنوان تعزیه مشهور است گونه‌ای از نمایش مذهبی منظوم است که در آن عده‌ای اهل ذوق و کار آشنا در جریان سوگواری‌های ماه محرم و برای نشان دادن ارادت و اخلاص به اهل بیت، طی مراسم خاصی بعضی از داستان‌های مربوط به واقعهٔ کربلا را پیش چشم تماشاچی‌ها بازآفرینی می‌کنند.در تعزیه چون اهمیت خواندن هنرمندانهٔ اشعار بیش از روش اجرا و نمایش واقعه‌هاست، آن را — در قیاس با روضه‌خوانی — تعزیه‌خوانی نیز گفته‌اند.
ماجرای شیر در تعزیه چیست ؟
در این نمایش محدودیتی برای استفاده از لوازم و اسباب در میان نیست. .
شبیه‌خوان‌ها برای آسانی ادامهٔ مطلب مربوط به نقش خود، معمولاً به هنگام اجرا، تکه کاغذی به نام «فرد» ،یا نسخه در دست دارند که در آن‌ها مصراع‌های آخر نقش طرف مقابل یا نخستین مصراع از ادامهٔ نقششان یادداشت شده تا بتوانند به‌موقع و بدون زحمت نقش‌آفرینی خود را دنبال کنند.
بازیگران ناشی یا خردسال را شخص تعزیه‌گردان، از کنار محدودهٔ نمایش راهنمایی می‌کند؛ حتی گاهی به شبیه‌خوان‌های کارآزموده هم تذکراتی می‌دهد. نقش زنان را هم مردان بازی می‌کنند که در این حالت به آن‌ها «زن‌خوان» می‌گویند. چنین بازیگرانی برای اینکه در نقش خود بهتر ظاهر شوند باید صدایی زیبا داشته باشند و ترجیحاً نقاب بر چهره بپوشند. گاهی نیز برای بهتر شدن بازی نقش زنان، از پسران نوجوان کارآموخته استفاده میشود.
شبیه‌خوانان در اجرای هر مجلس معمولاً دو دسته‌اند: اولیا خوان و اشقیا خوان. شبیه‌خوان‌هایی که نقش اولیاء و یاری‌دهندگان دین را بازی می‌کنند، اولیاخوان، مظلوم و انبیا خوان نامیده می‌شوند و کسانی که نقش اشقیاء و دین‌ستیزان را بازی می‌کنند اشقیا خوان یا ظالم‌خوان‌اند. اولیاخوان‌ها نقش‌های خود را موزون و خطابه‌ای سرمی‌دهند، اما اشقیاخوان‌ها سخنان خود را ناموزون و معمولی و در پاره‌ای از موارد، تمسخرآمیز بیان می‌کنند. اولیاخوان‌ها جامهٔ سبز یا سیاه بر تن می‌کنند و اشقیاخوان‌ها لباس سرخ. اما در مورد سیاهی‌لشکرهای هر یک از دو دسته، استفاده از جامه‌هایی با این رنگ‌ها مصداق کاملی ندارند.
اصطلاحات و واژه‌های رایج در تعزیه
- شبیه‌گردانی: نمایش تعزیه
- شبیه: بازیگر تعزیه
- مقتل‌نویس: نویسنده نسخه و متن نمایش تعزیه
- معین البکا: کارگردان تعزیه
- ناظم البکا: دستیار کارگردان تعزیه
- بانی: سرمایه‌گذار و تهیه‌کنندهٔ تعزیه
- فرد: نسخه و متن نمایشنامه|نمایشنامهٔ تعزیه
- موافق خوان: بازیگری که در نقش پیغمبران و امامان و یارانشان و افراد مثبت بازی می‌کند
- مخالف خوان: بازیگری که در نقش دشمنان اسلام و افراد منفی بازی می‌کند
- تخت خوان: بازیگری که در نقش یزید بازی می‌کند
- بچه‌خوان: کسی که به جای کودکان می‌خواند
- زنانه خوان: بازیگری که در نقش زن بازی می‌کند
- زینب‌خوان: بازیگری که در نقش زینب بازی می‌کند
- رجزخوانی: هنگامی که اولیاء (خاندان پیامبر) و اشقیاء (مخالفان پیامبر) در مقابل هم از افتخارات و اصل و نسب خود حرف می‌زنند.
- اشتلم‌خوانی یا پهلوان‌خوانی: هنگامی که اشقیاء با بیان غلو شده گفتگوهایشان را بیان می‌کنند در حالی که اولیاء در یک دستگاه موسیقی گفتگو را به آواز بیان می‌کنند که به آن تحریرکردن می‌گویند.
- موالف‌خوان: شخصی که در نقش اولیاء بازی می‌کند.
- دستگاه: هر تعزیهٔ کامل را یک دستگاه یا مجلس گویند
حضور شیر در کربلا
بعد از به شهادت رسانیدن امام حسین (ع) هنگامی که خواستند با اسب بر بدنش بتازند فضه به حضرت زینب (ص) می گوید :
بانوی من؛ زمانی که سفینه غلام حضرت محمد (ص) در سفر دریا بود کشتی اش شکست و او به جزیره ای پناه می برد، ناگهان شیری را می بینید و به او می گوید من غلام رسول خدا هستم، شیر غرش کنان در جلوی او حرکت می کند و راه را برای وی نشان می دهد . حال آن شیر در ناحیه ای آرمیده ، اجازه میدهید شیر را برای جلوگیری از تاختن اسب بر پیکر برادرتان هوشیار کنم ؟
آنگاه فضه نزدیک شیر میشود و واقعه را نقل می کند، نقل شده است شیر پس از شنیدن ماجرا هر دو دست خود را روی پیکر امام حسین (ع) قرار داده تا دشمن نزدیک پیکر او نشود . سپس ابن سعد ملعون با دیدن شیر به سپاه خود می گوید این فتنه جدیدی است و به سپاه دستور عقب نشینی می دهد .
آیا حضور شیر در کربلا واقعیت دارد ؟
داستان حضور شیر در کربلا در کتاب کافی اثر شیعه شناس معروف ثقه الاسلام کلینی به زبان عربی نوشته شده .
در کتاب معجم رجال حضرت آیت الله خوئی نیز این حدیث آمده .
مرحوم شهید مطهری این مطلب را به استناد اسناد تاریخی مردود دانسته است .
بیشتر بخوانید :
معرفی غذای نذری در شهرهای ایران / روز عاشورا در دیگر شهرها چه می پزند؟
