کدام سوره به مادر قرآن معروف است؟

سوره حمد، اولین سوره قرآن است، که اسامی مختلف و متعددی دارد که هر کدام از آن اسامی، به یکی از ویژگی‌ها اشاره دارد. یکی از نام‌های این سوره «امّ الکتاب»است؛ «ام» به معنای اصل است و چون این سوره، به طور مختصر، بر اصول و عنوان‌های اصلی قرآنی اشاره دارد، چنین نامی به آن اطلاق شده است. از جهت این‌که «ام» به معنای مادر نیز است، به آن مادر قرآن نیز گفته‌اند.

نام‌های دیگر سوره حمد که در روایات به آن اشاره شده عبارت‌اند از:
۱. فاتحه الکتاب: زیرا مصحف و کتاب قرآن با این سوره آغاز می‌شود.
۲. حمد: زیرا در ابتدای این سوره، خدای عالمیان مورد ستایش قرار گرفته و واژه حمد در آن به کار رفته است.
۳. اُمّ الکتاب: ام به معنای اصل است و چون این سوره، به طور مختصر، بر اصول و عنوان‌های اصلی قرآنی اشاره دارد، چنین نامی به آن اطلاق شده است.
۴. سَبع المَثانی: کلمه «سبع» اشاره به این دارد که این سوره هفت آیه دارد و «مثانی» اشاره به این دارد که این سوره دو مرتبه نازل شده است؛ یک بار در مکه و یک بار در مدینه. شاید به این دلیل که در نماز دو مرتبه خوانده می‌شود، به آن مثانی گفته‌اند. در باره این وجه تسمیه، احتمال دیگری نیز وجود دارد و آن این که گفته‌اند: چون برخی از کلمات این سوره همچون ««اللَّه»، «رحمن»، «رحیم»، «ایّاک»، «صراط» و «علیه» دو مرتبه تکرار شده، این نام بر آن گذاشته شده است.
۵. ام القرآن: زیرا این سوره اصل قرآن و جامع همه مطالب آن محسوب می‌شود.
به غیر از نام‌هایی که از جانب معصومین(ع) برای سوره حمد نقل شده، اسامی دیگری نیز برای سوره حمد گفته شده و در کتب تفاسیر آمده است که عبارتند از:
۶. وافی: به این دلیل که قرائت آن در نماز باید به صورت کامل باشد و خواندن بخشی از آن، کافی نیست.
۷. کافی: از این جهت که از سوره‌های دیگر بی‌نیاز ولی سوره‌های دیگر به آن محتاجند.
۸. شافی (شفاء): زیرا این سوره شفا دهنده بیماری‌ها است.
۹. اساس: به این دلیل که اساس عبادت، به آن بستگی دارد و یا به این دلیل که دربر دارنده اساس عبادت است.
۱۰ شکر: چون حاوی شکرگذاری و حق‌شناسی از صاحب نعمت حقیقی است.
۱۱.علیم مسأله: زیرا خداوند در این سوره، روش درخواست از او را به بندگانش نشان داده است. به این صورت که اول باید او را حمد و ثنا کنند و خلوص و توحید را در قلب خود جای دهند و بعد درخواست خود را مطرح سازند.
۱۲. مناجات: از این رو که نمازگزار با این سوره با خدا مناجات می‌کند، چنین نامی بر آن اطلاق شده است.
۱۳. تفویض: بدین جهت که این سوره متشمل بر استعانت بنده از خدا در همه امور و تفویض همه کارها به او است.
۱۴. رقیه: برای این که این سوره، تعویذی برای همه بیماری‌ها و دردها و موجب حفظ از گزندگان و درندگان است.
۱۵. دعا.
۱۶. صلاه.[۱۰]

[۱]. شیخ صدوق، الامالی، کتابچی، ج ۱، ص ۵۴۹، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
[۲]. طیب، سید عبد الحسین، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۸۲، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
[۳]. ر.ک: ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق، دکتر یاحقی، محمد جعفر، دکتر ناصح، محمد مهدی، ج ‏۱، ص ۲۹، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق؛ بلاغی، سید عبد الحجت، حجه التفاسیر و بلاغ الإکسیر، ج ‏۱، ص ۲۴۶، قم، انتشارات حکمت، ۱۳۸۶ق.
[۴]. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۹۵، بنیاد بعثت، تهران، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
[۵]. علی بن موسی (امام هشتم)، الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام، ص ۱۳۴، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
[۶]. البرهان، ج ۱، ص ۹۸٫
[۷]. عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق و مصحح: رسولی محلاتی، هاشم، ج ۱، ص ۱۹، المطبعه العلمیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
[۸]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۸۱-۸۳، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
[۹]. حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص ۲۰۹، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
[۱۰]. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشری، ج ۱، ص ۲۴-۲۵، انتشارات میقات، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.

منبع: اسلام کوئست