صله رحم و قطع آن در زندگی انسان چه اثراتی می تواند داشته باشد؟
صله رحم از نظر دین اسلام و بزرگان و پیشوایان دینی بسیار سفارش شده است ، در اینجا می خواهیم علت این سفارش و اثرات آن را در زندگی بدانیم.
تاثیر صله رحم بر افزایش روزی و طول عمر
یکی از با ارزشترین و زیباترین اقدامات دینی و اخلاقی دید و بازدید از اقوام و آشنایان و توجه به نزدیکان می باشد که این کار در طول سال از جمله کارهای شایسته ایرانیان است چرا که بارونق یافتن این رفت و آمدها در ایام فراغت و تعطیلات طراوت ، شادابی و نشاط خاصی به زندگی افراد بخشیده می شود.
یکی از راه های مهم مهرورزی، ابراز محبت و همنوع دوستی برقراری ارتباط و به یاد داشتن اطرافیان می باشد پس با توجه به کارکرد مهم و اهمیت این واجب الهی در زندگی اجتماعی هر فرد برای گسترش دادن و تقویت این فرهنگ شایسته است با برطرف کردن و شناسایی آسیب های پیش روی آن اسباب بهره مندی از این کار فرهنگی را فراهم کنیم.
دو واژه صِلِه و رَحِم مفهوم و معنای صله رحم در فرهنگ اسلامی را تشکیل داده اند.صله به معنی پیوستن دو چیز از ریشه «وصل» می باشد و معنی اصطلاحی صله رحم، ارتباط گرفتن و دیدار با اقوام و یاری رساندن به آنهاست.
کلمه «ارحام» نیز جمع کلمه «رحم» می باشد در واقع رحم به معنی محل نشو و نمای جنین در شکم مادر است اما بعدها به عنوان استعاره و به علاقه ظرف و مظروف در معنای قرابت و خویشاوندی بکار برده شد،بخاطر اینکه خویشاوندان همه در اینکه از یک رحم خارج شده اند مشترکند بنابراین واژه ” رحم” به معنی نزدیک و ارحام به معنای نزدیکان انسان است.
در روایتی امام علی (علیه السلام) فرموده است:«فَمَنْ أَتاهُ اللَّهُ مالًا فَلْیَصِلْ بِهِ قَرابَتَه کسی که از سوی خدا ثروتی به دست آورد، باید بستگان خویش را به وسیله آن دستگیری کند».
همان طور که به ارزش و جایگاه صله رحم در روایات و آیات برای تقویت و حفظ بنیان های اجتماعی و روابط خویشاوندی تاکید بسیاری شده است بی تفاوتی و ترک آن نیز در فرهنگ و منطق اسلامی یکی از بزرگترین و زشت ترین گناهان کبیره محسوب می شود.
بی تفاوت بودن نسبت به ارحام به قدری در منطق قرآن مورد مذمت قرار گرفته است که در آیاتی از سوی خداوند متعال به شکل آشکار و صریحی افرادی که نسبت به این واجب دینی بی توجه هستند را به شدت نکوهش کرده و مانع ترک رحم می شود:«وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیباً؛ [نساء، آیه۱] و از خدایی که به نام او از یکدیگر درخواست می کنید و از [بریدن با] خویشاوندان پروا داشته باشید، که خداوند بر شما نگاهبان است».
در نکوهش و شومی صله رحم با خویشاوندان همین روایت از امام محمد باقر (ع) کافی است:«مبادا با کسی که قاطع رحم است رفاقت کنی، زیرا من او را در سه موضع از قرآن خدای عز و جل یافتم که به او لعن شده است»
خداوند متعال نیز در سوره محمد آیه ۲۳ و ۲۴ می فرماید:«بسا باشد که اگر پشت دادید در زمین تباهی به بار آورید و قطع رحم کنید آنهایند آن کسانی که خدا لعنتشان کرده است و آنها را از گوش و چشم هایشان کور نموده است» و در آیه ۲۴ سوره رعد فرموده است:«آن کسانی که بشکنند پیمان خدا را پس از بستن آن و ببرند از آنچه خدا فرمان داده که پیوست باشد و فساد کنند در زمین، آنانند که لعنت از آن آنها است و بد خانمانی» و همچنین در آیه ۲۷ در بقره چنین آمده است:«آن کسانی که بشکنند عهد و پیمان خدا را پس از بستن آن و ببرند آنچه را خدا فرمان داده که پیوست شود و فساد کنند در زمین هم آنانند زیان کاران».
فقرزدایی با صله رحم
آیا تا به حال به ارتباط بین صله ارحام و توسعه روزی و فقرزدایی فکر کرده اید مگر چنین چیزی وجود دارد که بتوان فقر را با این روش از خود دور کرد؟ این ارتباط شاید در نظر بعضی افراد مشکل به نظر برسد اما اگر فقط کمی دیدگاهمان را در خصوص عوامل گسترش رزق و روزی بهبود ببخشیم و نگرش خود را در مورد تاثیر گذار بودن عوامل مادی و محاسبات دنیوی اصلاح کنیم اراده ، قدرت و تقدیر الهی را در اینباره پر رنگ تر و برجسته ملاحظه خواهیم کرد.
افرادی که روابطشان با دیگران قوی است از روحیه بالاتری برخوردارند و به زندگی امیدوار تر هستند. در حقیقت می توان از این مطلب چنان برداشت کرد که ارتباط با خویشاوندان و ادامه صله رحم رحمت و برکت الهی در زندگی پر رنگ شود و قانون مشخص و ثابتی نیز در فرهنگ روایات اشاره شده است.
از پیامبر اکرم (ص) در روایتی نقل شده است:« هیچ خانواده ای صله رحم نمی کند، جز اینکه خداوند روزی را بر آنها جاری می نماید و آنها در تحت حمایت خداوند هستند»
همچنین در روایتی دیگر از امام علی (ع) آمده است:«اِذا قَطَّعُوا الرحامَ جُعِلَتِ الموالُ فی أیدیِ الشرارِ؛هرگاه مردم قطع رحم کنند، ثروت ها در دست افراد شرور قرار می گیرد».
تفسیری ابتدایی و ظاهری که از این روایت می شود کسب کرد آن است که افرادی که اقدام به قطع صله رحم می کنند ممکن است که مال و منال شان را از دست داده و به چنگ افراد ناسالمی همچون کلاهبرداران و دزدان بیفتند. بنابر این برای حفاظت از دارایی و نعمات زندگیتان ارتباط با خویشاوندان سفارش شده است ، همانگونه که امام علی علیه السلام فرموده اند:«حِراسَهُ النِّعَمِ فی صِلَهِ الرَّحِمِ؛ حفظ نعمت ها در صله رحم است».
رابطه طول عمر با صله رحم
ذاتآ افرادی که در وجود خود دارای همنوع دوستی و روحیه اجتماعی بالاتری هستند و ارتباط قوی با دیگران دارند از شادابی و سرزندگی بیشتری برخوردار بوده و به زندگی امیدوار تر هستند افراد منزوی با روحیه منفی هیچ رغبتی به ارتباط گرفتن با نزدیکان خود ندارند بنابراین خودشان را محروم از هرگونه شادی و نشاط می سازند.
این دسته اشخاص جدا از محرومیت از نشاط اجتماعی ، برکات خاصی که توسط خدا برای ارتباط با خویشاوندان شده است را نیز لمس نمی کنند و از آن بی بهره اند. از جمله همین برکات با اهمیت ارتباط با خویشاوندان طول عمر است.
چنانچه از پیامبر اکرم (ص) شده است:«مَن سَرَّهُ اَن یُنسَاَل َهُ فی عُمُرِهِ وَ یُوَسَّعَ لَهُ فی رِزقِهِ فَلیَتَّقِ اللّه وَ لیَصِل رَحِمَهُ؛ هر کس دوست دارد که عمرش طولانی و روزی اش زیاد شود، تقوای الهی پیشه کند و صله رحم نماید».
چه آسیب هایی پیش روی صله رحم است؟
۱- اسراف و زیاده روی و تجملات
گرفتار شدن در تجملات و اسراف از جمله آسیب هایی است که در مجالس صله رحم پیش می آید این روال نامناسب و آسیب زا منجر می شود نقش دید و بازدید رفته رفته کمرنگ شود چرا که چشم و هم چشمی باعث شده افراد خواستار برگزاری مجلس مهمانی مشابه باشند اما از طرفی عدم استطاعت مالی مانع آن می شود و منجر به خاتمه یافتن ارتباطات خویشاوندی می شود.
۲- پرهیز از غیبت کردن
شادی دید و بازدید از اقوام و آشنایان یکی از آسیبهای شوم و خطرناک که تبدیل به تباهی و سیاهی می شود گرفتار شدن در دام گناهان کبیره و دور شدن از موازین اخلاقی می باشد چرا که بارها ثابت شده است مجالس مهمانی و دید و بازدید به یک مجلسی مبدل شده است که بدگویی و غیبت در آن موج می زند این اتفاق تلخ سزاوار آموزه ها و فرهنگ اسلامی نمی باشد و بایستی از آن اجتناب کرد.
چند مورد از روش های حمایتی خویشاوندان با صله رحم
۱- حمایت جانی
به جرأت می توان گفت که مهمترین و بزرگترین مرتبه صله رحم کمک رسانی جانی به خویشاوندان است و چنانچه جان یکی از بستگان انسان به خطر افتاد بایستی تا پای جان ایستاده و از خویشاوندان خود در چارچوب معیارهای مکتبی و اسلام دفاع کرده تا بلا از او دور شود.
به فرمایش رسول خدا صلی الله علیه و آله:مَنْ مَشی إِلی ذی قَرابَهٍ بِنَفْسِهِ وَ مالِهِ لِیَصِلَ رَحِمَهُ أَعْطاهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَجْرَ مِأَهِ شَهیدٍ هر کس با جان و مالش، صله رحم کند، خدای متعال اجر صد شهید به او می دهد.
۲- حمایت فکری
حمایت فکری زمانی اتفاق می افتد که یکی از بستگان شخص برای هدایت شدن به تصمیم گیری نیازمند راهنمایی باشد. به طور مثال یکی از اقوام انسان اهل نماز خواندن و عبادت نیست چنانچه راهنمایی و ترساندن او از پیامدهای نماز و روزه تاثیر گذار بود لازم است هر کسی که نزد او رفته امر به معروف و نهی از منکر کند و او را از لحاظ فکری راهنمایی کند به استفتایی در این زمینه توجّه فرمایید:
«آیا انسان می تواند از نظر شرعی با خویشاوندانی که بی تقوا و بی نماز و ضدّ انقلابند از قبیل پدر، مادر، خواهر و غیره قطع رحم نماید؟ جواب:قطع رحم جایز نیست، ولی باید آن ها را با مراعات موازین امر به معروف و نهی از منکر کند.»
۳– حمایت مالی
چنانچه در بعضی موارد بین خویشاوندان افرادی نیازمند وجود داشت لازم است که از لحاظ مالی به آنها رسیدگی شود چرا که حمایت مالی در موضوع صله رحم از اهمیت بالایی برخوردار است. به فرموده امیر مۆمنان علی علیه السلام:فَمَنْ أَتاهُ اللَّهُ مالًا فَلْیَصِلْ بِهِ قَرابَتَهُ کسی که از سوی خدا ثروتی به دست آورد، باید بستگان خویش را به وسیله آن دستگیری کند.
۴- ترک اذیت و آزار
ترک آزار و اذیت خویشاوندان یکی از برترین روش های صله رحم می باشد به این معنی که از تهمت ، شماتت ، غیبت و زخم زبان پرهیز کند چرا که دخالت نکردن در زندگی آنها و عیب جویی نکردن از آنها از جمله برترین موارد صله رحم می باشد. همانطور که امام صادق (ع) می فرمایید:أَفْضَلُ ما تُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ کَفُّ الْأَذی عَنْها برترین چیزی که به آن صله رحم می شود، خودداری کردن از اذّیت و آزار آنان است.
۵- حمایت عاطفی
گاهی مواقع یک سلام و احوالپرسی و یا رفتن به منزل خویشاوندانشان و یک نامه یا تماس تلفنی می تواند ایجاد محبت کرده و موجب دلجویی اقوام شود.بنابه فرموده امیر مۆمنان علیه السلام :صِلُوا أَرْحامَکُمْ وَ لَوْ بِالتَّسْلیمِ با بستگان خود صله رحم کنید، گرچه با سلام کردن (به آنان) باشد. امام صادق علیه السلام نیز می فرماید:پیوند میان برادران آن گاه که پیش هم هستند، دیدار همدیگر است و در مسافرت نامه نوشتن به یکدیگر.
گاهی همچنین شرکت در غم و شادی خویشان از موارد صله رحم است؛ شرکت در مراسم تشییع جنازه و مجالس ترحیم و دل جویی از بازماندگان آنان، و نیز شرکت در مجالس جشن و سرور ایشان، رسیدگی عاطفی به آنان بوده، در تقویت و تحکیم رابطه خویشاوندی نقش مۆثّری دارد.
تاثیرات صله رحم و کمک به خویشاوندان
فواید و آثار ارزنده ای از صله رحم برای هر انسان وجود دارد که در ادامه این بخش به چند مورد از آنها اشاره ای خواهیم داشت.
طول عمر
همانطور که دانستیم که پیشتر اشاره شد یکی از مهمترین و بزرگترین آثار صله رحم طولانی شدن عمر می باشد. امام رضا علیه السلام در این مورد فرموده است:یَکُونُ الرَّجُلُ یَصِلُ رَحِمَهُ فَیَکُونُ قَدْ بَقِیَ مِنْ عُمْرِهِ ثَلاثُ سِنینَ فَیُصَیِّرُهَا اللَّهُ ثَلاثینَ سَنَهً وَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ چه بسا مردی که تنها سه سال از عمرش باقی مانده است، امّا خدا به خاطر صله رحم، باقی مانده عمرش را به سی سال می رساند و خدا آنچه را می خواهد، انجام می دهد.
شخصی به نام مَیسِر از امام باقر یا امام صادق علیهم السلام نقل کرده که آن حضرت فرمود:ای مَیسر! گمان می کنم به خویشان خود نیکی می کنی؟ گفتم:آری فدایت شوم! من در نوجوانی در بازار کار می کردم و دو درهم مزد می گرفتم، یک درهم آن را به عمّه ام و درهم دیگر را به خاله ام می دادم. آن گاه امام فرمود:به خدا سوگند تا کنون دو بار مرگت فرا رسیده، ولی به خاطر صله رحم به تأخیر افتاده است.
داشتن خلق و خوی نیک
امام صادق علیه السلام می فرماید:صِلَهُ الْأَرْحامِ تُحْسِنُ الْخُلْقَ رسیدگی به خویشان، اخلاق را نیکو می کند.
فراوانی رزق و روزی
به فرموده حضرت سجاد علیه السلام:مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَمُدَّ اللَّهُ فی عُمْرِهِ وَ أَنْ یَبْسُطَ لَهُ فی رِزْقِهِ فَلْیَصِلْ رَحِمَهُ … هر کس دوست دارد، خدا عمرش را طولانی و روزی اش را افزایش دهد، باید صله رحم کند.
دفع بلا و پاکی اعمال
امام باقر علیه السلام می فرماید:صِلَهُ الْأَرْحامِ تُزَکِّی الْأَعْمالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلْوی … رسیدگی به خویشان، اعمال را پاک می کند و بلا را دور می سازد.
آباد شدن شهرها
امام صادق علیه السلام فرمود:صِلَهُ الرَّحِمِ وَ حُسْنُ الْجَوارِ یَعْمُرانِ الدِّیارَ صله رحم و خوش رفتاری با همسایه شهرها را آباد می کند.
آسان شدن حساب در قیامت
امام صادق علیه السلام فرمود:صِلَهُ الرَّحِمِ تُهَوِّنُ الْحِسابَ یَوْمَ الْقِیامَهِ … وَ تَقی مَصارِعَ السُّوءِ رسیدگی به خویشان حساب روز قیامت را آسان کرده و از مرگ بد جلوگیری می کند.
نتیجه گیری
بر اساس برکات و آثار خارق العاده ای که دیدار با آشنایان و صله رحم به دنبال دارد شایسته است با حذف و شناختن گناهان معمول در این مجالس زمینه ای برای خود و دیگران جهت بهره مندی از برکات و اثار مفید صله رحم فراهم کنیم.
