شک در نماز ، آیا نماز خواندن قبل از اذان باطل است؟

برای دست یابی به پاسخ، بیان دو نکته لازم به نظر می رسد.

۱- بر هر مکلفی واجب است در هر شبانه روز در ۵ وقت نماز بخواند صبح، ظهر و عصر، مغرب و عشا

۲- مکلف باید نمازهایش را بعد از رسیدن وقت آن نماز بخواند؛ مثلاً نماز صبح را بعد از داخل شدن وقت نماز صبح (اذان صبح) و همین طور نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا، بنابر این اگر به عنوان مثال گفته می شود ساعت ۵ و ۳۵ دقیقه و ۴۲ ثانیه وقت اذان صبح است، معنایش این است که بعد از این وقت، شما می توانید نماز صبح تان را بخوانید، خواه اذان گفته شود یا نشود و خواه آن اذان طولانی باشد یا وقت زیادی نگیرد، پس میزان در نماز خواندن، داخل شدن وقت آن نماز است که شما باید نسبت به آن اطمینان پیدا کنید نه گفتن اذان و تمام شدن آن.

سال‏ها بود اذان صبح، طبق کتاب «أحسن التّقویم» مرحوم آیه‏اللّه‏ ادیب ـ رحمه‏اللّه ‏علیه ـ پخش می ‏شد و ما طبق آن عمل می‏کردیم و بعدا اعلام کردند که طبق نظر افراد خبره، اذان صبح حدود ده دقیقه زودتر از موقع پخش می‏ شده است و ساعات جدیدی تعیین کردند و البتّه اینجانب همیشه پس از اذان قدری احتیاط می ‏کردم ولی دقیقا نمی ‏دانم نمازم داخل وقت بوده یا قبل از آن، تکلیفم چیست؟

ج. نمازهایی که یقین دارید تمام آن قبل از وقت خوانده شده قضا دارد، در غیر این صورت قضا ندارد.

۲- این که گفته می ‏شود:«باید برای نماز، یقین به دخول وقت داشت» مراد یقین شخصی است یا عرفی؟

ج. منظور یقین شخصی، اعمّ از اطمینان است ولی به وسوسه اعتنا نشود.

۳- وقت اذان که توسّط رسانه‏ ها اعلام می ‏شود؛ آیا حجّت شرعی برای نماز و افطار و… می ‏باشد؟

ج. میزان احراز دخول وقت است.

۴- مسأله طلوع فجر در لیالی مقمره‏ای که آقایان اختلاف نظر دارند، نظر حضرت عالی چیست؟

ج. در نزد اینجانب با شب‏های دیگر تفاوتی ندارد و میزان احراز طلوع فجر است.

مسأله ۷۲۹ ـ موقعی انسان می تواند مشغول نماز شود که یقین کند وقت داخل شده است، یا دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند، بلکه به اذان و به خبر شخصی که مکلف بداند شدیداً مراعات دخول وقت را میکند چنانچه موجب اطمینان شود نیز می توان اکتفا نمود.

مسأله ۷۳۰ ـ اگر به واسطه مانع شخصی مانند نابینایی یا در زندان بودن نتواند در اوّل وقتِ نماز به داخل شدنِ وقت یقین کند، باید نماز را به تأخیر بیندازد تا یقین یا اطمینان کند که وقت داخل شده است. و همچنین است ـ بنا بر احتیاط لازم ـ اگر مانع از یقین به داخل شدن وقت از موانع عمومی از قبیل ابر و غبار و مانند اینها باشد.

مسأله ۷۳۱ ـ اگر به یکی از راه های گذشته برای انسان ثابت شود که وقت نماز شده و مشغول نماز شود و در بین نماز بفهمد که هنوز وقت داخل نشده، نماز او باطل است. و همچنین است اگر بعد از نماز بفهمد که تمام نماز را پیش از وقت خوانده. ولی اگر در بین نماز بفهمد وقت داخل شده، یا بعد از نماز بفهمد که در بین نماز وقت داخل شده بود، نماز او صحیح است.

مسأله ۷۳۲ ـ اگر انسان ملتفت نباشد که باید با یقین به داخل شدن وقت، مشغول نماز شود چنانچه بعد از نماز بفهمد که تمام نماز را در وقت خوانده، نماز او صحیح است. و اگر بفهمد نماز را پیش از وقت خوانده، یا نفهمد که در وقت خوانده یا پیش از وقت، نمازش باطل است. بلکه اگر بعد از نماز بفهمد که در بین نماز وقت داخل شده است، باید دوباره آن نماز را بخواند.

مسأله ۷۳۳ ـ اگر یقین کند وقت داخل شده و مشغول نماز شود، و در بین نماز شک کند که وقت داخل شده یا نه، نماز او باطل است. ولی اگر در بین نماز یقین داشته باشد که وقت داخل شده و شک کند که آنچه از نماز خوانده در وقت بوده یا نه، نمازش صحیح است.

مسأله ۷۳۴ ـ اگر وقت نماز به قدری تنگ است که به واسطه بجا آوردن بعضی از کارهای مستحب نماز، مقداری از آن بعد از وقت خوانده می شود، باید آن مستحب را بجا نیاورد، مثلاً اگر به واسطه خواندن قنوت مقداری از نماز بعد از وقت خوانده می شود، باید قنوت را نخواند. و اگر خواند در صورتی نمازش صحیح است که حداقل یک رکعت از آن در وقت واقع شده باشد.

مسأله ۷۳۵ ـ کسی که به اندازه خواندن یک رکعت نماز وقت دارد، باید نماز را به نیت اداء بخواند، ولی نباید عمداً نماز را تا این وقت تأخیر بیندازد.

مسأله ۷۳۶ ـ کسی که مسافر نیست، اگر تا غروب آفتاب به اندازه خواندن پنج رکعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر را به ترتیب بخواند، و اگر کمتر وقت دارد باید اوّل نماز عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا کند. و همچنین اگر تا نصف شب به اندازه خواندن پنج رکعت وقت دارد، باید نماز مغرب و عشا را به ترتیب بخواند، و اگر کمتر وقت دارد باید اوّل عشا را بخواند و بعداً مغرب را بجا آورد، بدون آنکه نیت اداء و قضا کند.

مسأله ۷۳۷ ـ کسی که مسافر است، اگر تا غروب آفتاب به اندازه خواندن سه رکعت نماز وقت دارد، باید نماز ظهر و عصر را به ترتیب بخواند، و اگر کمتر وقت دارد، باید اوّل عصر را بخواند و بعداً نماز ظهر را قضا کند، و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار رکعت نماز وقت دارد، باید نماز مغرب و عشا را به ترتیب بخواند، و اگر به مقدار سه رکعت نماز وقت دارد باید اوّل نماز عشا را بخواند و بعد مغرب را بجا آورد، تا یک رکعت از نماز مغرب را در وقت انجام داده باشد، و اگر کمتر از سه رکعت نماز وقت دارد باید اوّل عشا را بخواند و بعداً مغرب را بدون اینکه نیت اداء و قضا کند بجا آورد، و چنانچه بعد از خواندن عشا معلوم شود که از وقت به مقدار یک رکعت یا بیشتر به نصف شب مانده است، باید فوراً نماز مغرب را به نیت اداء بجا آورد.

در بعضی از سفرهای خارجی که با هواپیما است اشخاص، ۲۴ ساعت طی مسافت می ‏کنند و همه ی این زمان روز است و شبی را درک نمی ‏کنند. بلکه گاهی از اوّل صبح شروع می ‏کنند و بعد از ۲۴ ساعت وقتی به مقصد می ‏رسند، در مقصد، ظهر شرعی نشده؛ اوقات نماز آن‏ها در این ۲۴ ساعت چگونه باید باشد؟

ج. در هر زمان که یکی از اوقات فعلیّت پیدا کرد، وظیفه خود را در همان زمان انجام می‏دهد و در جایی که اوقات نماز هر چند به مقایسه به نزدیک‏ترین مکان‏ها معلوم نیست، باید جایی که مبدأ و آغاز سیر او بوده برای وقت صبح و ظهر و مغرب حساب کند، بنابر احتیاط وجوبی، گرچه محتمل است عدم تکلیف.

خواندن نماز صبح در مکانی و رسیدن به جایی که طلوع فجر نشده

اگر انسان نماز صبح را در جایی خواند و با هواپیما به محلّی مسافرت کرد که هنوز در آن جا فجر طلوع نکرده؛ آیا پس از طلوع فجر باید نمازش را اعاده کند؟

ج. احتیاطا خوانده شود.

اگر روز ورود به کشور خارجی هوا ابری باشد [تشخیص طلوع و غروب خورشید مشکل باشد] و اوقات شرعی را نداند یا منابع خبری در این زمینه قابل اطمینان نباشد، چه موقع باید نمازهای یومیّه را به جای آورد؟ در روزهای آفتابی چه طور؟

ج. در صورتی که احتمال می‏ دهند دسترسی به چیزی پیدا کنند که به واسطه آن علم یا ظن به وقت پیدا می‏کنند، احتیاط در تأخیر نماز است. ولی اگر به خاطر تأخیر، خود به خود علم و یا ظن به وقت پیدا می‏شود، احتمال دارد همین قدر که گمان به وقت پیدا کردند، بتوانند نماز بخوانند ولی اگر عسر و حرج نباشد احتیاط در تأخیر نماز است.

اذان صبح شیعه، هم زمان با طلوع فجر صادق است، بنابر این اگر انسان یقین داشته باشد که اذان صبح دقیقاً در زمان خود گفته شده، خواندن نماز همراه با شروع اذان، صحیح بوده و نیاز به احتیاط نیست. و آنچه در توضیح المسائل درباره احتیاط در تأخیر انداختن نماز صبح، بیان شده است، احتیاط واجب نیست بلکه مستحب است و اختصاص به نماز صبح هم ندارد. و این احتیاط برای این است که نمازگزار یقین پیدا کند که وقت نماز داخل شده است.

بله بحثی پیرامون نماز صبح در لیالی مقمرههست که برخی از فقها (مانند آیت الله سید احمد خوانساری و امام خمینی) در طلوع فجر بین شب های مهتابی و غیر مهتابی فرق می گذارند و معتقدند در شب های مهتابی فجر صادق دیرتر محقق می شود و روایتی هم در تأیید نظریه خویش می آورند، امّا دیگر فقها تفاوتی در طلوع فجر بین شب های مهتابی و غیر مهتابی نمی گذارند.

جواب:نزدیک اذان صبح از طرف مشرق، سفیده ای رو به بالا حرکت می کند که آن را فجر اول می گویند. موقعی که آن سفیده پهن شد، فجر دوم و اول وقت نماز صبح است و آخر وقت نماز صبح موقعی است که آفتاب بیرون می آید. (توضیح المسائل امام خمینی(ره), م۷۴۱)

آیا می شود در وسط اذان دادن نماز خواند، آیا این نماز درست است یا باید صبر کنیم تا اذان تمام شود؟

جواب:اگر با شروع اذان یقین به داخل شدن وقت نماز پیدا می کنید می توانید نماز را شروع نمایید و الا صبر کنید تا اذان تمام شود و یقین به دخول وقت پیدا کنید(توضیح المسائل دوازده مرجع, ج۱, م ۷۴۲ و ص۴۶۲, س۳۷۴)

سوال:اگر در میان خواندن نماز صبح خورشید طلوع کند آیا نماز خوانده شده اداء است یا قضا؟

جواب:اگر یک رکعت از نماز شما قبل از طلوع خورشید خوانده شده باشد نماز اداء است. (توضیح المسائل دوازده مرجع, ج۱, م ۷۴۸)