آیا دختران و پسرانی که در ابتدای سن تکلیف هستند باید روزه بگیرند ؟
سوالی که بسیاری آن را مطرح می کنند اینست که آیا دختران و پسرانی که در ابتدای سن تکلیف هستند باید روزه بگیرند، در حالی که روزه برای برخی از آنها سخت است؟
روزه داری و سن تکلیف
کسى که در اوائل سن تکلیف بر اثر ضعف و عدم توانایى، نتوانسته روزه بگیرد، آیا فقط قضا بر او واجب است یا قضا و کفّاره با هم بر او واجب است؟
سوالی که بسیاری آن را مطرح می کنند اینست که آیا دختران و پسرانی که در ابتدای سن تکلیف هستند باید روزه بگیرند، در حالی که روزه برای برخی از آنها بسیار سخت است؟
جواب این سوال واضح است، بنای دین بر سخت گیری و مشقت افراد نیست. بلکه احکام و دستورات با توجه به شرایط خاص برای افراد واجب می شود و زمینه تکامل انسانها را فراهم می کند. همین منعطف بودن دین نسبت به افراد سبب شده که دین سهل و آسان باشد.
سن تکلیف دختران نه سال کامل قمری است و برای پسران ۱۵ سال قمری و در عین حال قدرت شرط تکلیف است، آنکه قدرت انجامش را دارد باید انجام دهد و آنکه واقعا قدرت و توانایی گرفتن روزه را ندارد نباید روزه بگیرد و هر وقت قدرت یافت قضا آن را بجا آورد. مثلا اگر در تابستان برای او بسیار دشوار است در زمستان بگیرد یا اینکه یک روز در میان بگیرد. البته این بدین معنا نیست که به صرف ضعف انسان روزه را باطل کند چون طبیعی است که روزه با ضعف عمومی همراه است.
روزه دختر و پسر بچه‌ها
سوال: دخترى که به حد بلوغ رسیده، ولى به واسطه ضعف بنیه، نمىتواند روزه بگیرد و قضاى آن را تا دو سه سال به جا آورد، تکلیف او چیست؟
پاسخ همه مراجع (به جز مکارم و تبریزى): اگر گرفتن روزه براى او ضرر دارد، یا تحمل آن برایش زحمت و مشقّت زیاد دارد، روزه بر او واجب نیست؛ ولى ترک آن به صرف برخى عذرها، جایز نیست و هر زمان توانست باید قضاى آن را به جا آورد[۱].
آیت‌الله تبریزى: اگر گرفتن روزه براى او ضرر دارد، یا تحمل آن برایش زحمت و مشقت زیاد دارد، روزه واجب نیست و اگر تا ماه رمضان سال بعد، ضعف او برطرف شد، باید قضاى آن را به جا آورد و اگر نتوانست، باید براى هر روز یک مد طعام (تقریبا ده سیر)، به فقیر بدهد و قضاى روزه لازم نیست؛ ولى اگر فدیه ممکن نبود، باید هر زمان که توانست روزه‌ها را قضا کند.[۲]
آیت‌الله مکارم: در فرض یاد شده، روزه بر او واجب نیست و باید براى هر روز یک مد طعام بدهد و قضاى این روزه‌ها هم بر او واجب نیست.[۳]
روزه‌هاى اوایل سن تکلیف
سوال: شخصى اوایل بلوغ بدون عذر و از روى علم و عمد مثلاً به علت نادانى و بى‌اعتنایى یا بى‌توجهى و کوتاهى پدر و مادر روزه‌ها را نگرفته وظیفه او چیست؟
پاسخ: همه مراجع: هر مقدار از روزه‌ها را که نگرفته، باید قضا کند و براى هر روز نیز باید کفّاره بدهد؛ یعنى، براى هر روز دو ماه روزه بگیرد یا شصت فقیر را سیر کند و یا به هر کدام یک مدّ (تقریباً ۷۵۰ گرم) طعام (گندم یا جو و مانند آن) بدهد.
منبع: سایت هدانا، پرسمان، امام، استفتاآت، ج ۱، بخش روزه، س ۷۹ و۸۰؛ خامنه‌اى، استفتاآت جدید، س ۳۸۵؛ مکارم، استفتاآت، ج۱، س ۲۹۷ و ۲۹۸؛ صافى، ۲۴۰ سؤال پیرامون روزه، س ۲۸؛ بهجت، استفتاآت، س ۱۳۶۶.
مطابق نظر آیت الله خامنه ای
ترک روزه به خاطر ضعف جسمی
س۶. من دختری هستم که از نظر جسمی تقریباً در تمام سال های زندگی ضعیف بوده ام و از سن ۹ سالگی که باید روزه می گرفتم به دلایل مختلف از جمله سهل انگاری و ضعف و درس و بهم ریختن عادت ماهیانه نتوانسته ام کامل روزه هایم را بگیرم. در طول ماه های بعد رمضان نیز به دلیل مدرسه رفتن و ضعف و کوتاهی و… نتوانسته ام چندان جبران کنم. الان حدود ۱۶۱ عدد روزه از سال های پیش قضا دارم. وظیفه چیست؟ همچنان ضعف شدید جسمی ام که در دو سه سال اخیر تشدید شده اجازه روزه گرفتن بیش از دو سه روزه در ماه شاید هم کمتر را نمی دهد؟
ج. ترک روزه به مجرّد بعضی از عذرها جایز نیست، بنابراین اگر افطار عمدی روزه ماه مبارک رمضان به مجرد احتمال عدم وجوب روزه بر شما باشد، در فرض سؤال علاوه بر قضا، کفّاره هم بر شما واجب است. اما اگر افطار به علت ترس از ضرر باشد و ترس هم منشأ عقلایی داشته باشد، و یا این که تحمل روزه برای شما همراه با مشقت زیاد بوده و وقتی که به حرج و مشقت می‌رسیدید افطار مینمودید افطار برای شما جایز بوده و کفّاره واجب نیست، ولی قضا بر شما واجب است و چنانچه تأخیر قضا تا رمضان آینده بدون عذر شرعی بوده، برای هر روزه، کفاره تأخیر یعنی یک مدّ طعام (تقریباً ۷۵۰ گرم گندم یا نان و مانند آن) بپردازید.
[حکم روزه دختران و پسران تازه به سن بلوغ رسیده]
انسان نمی‌تواند به خاطر ضعف روزه را بخورد، ولی اگر به قدری ضعف پیدا کند که تحمل آن بسیار مشکل شود میتواند روزهرا بخورد، و همچنین اگر برای او ضرر یا خوف ضرر داشته باشد، بنابراین دخترانی که به سن بلوغ – که بنا به نظر مشهور همان تکمیل نه سال قمری است – می‌رسند واجب است روزه بگیرند و ترک آن به صرف دشواری، ضعف جسمانی و مانند آن جایز نیست. بلی اگر برای آنها ضرر داشته و تحمل آن برای ایشان همراه مشقت زیاد باشد می‌توانند افطار کنند.
مشقت در گرفتن روزه
ناتوانى از گرفتن روزه در آغاز بلوغ
دخترى که به سن تکلیف رسیده، ولى به علت ضعف جسمانى توانایى روزه گرفتن ندارد، و بعد از ماه مبارک رمضان هم نمىتواند قضاى آن را به جا آورد تا اینکه ماه رمضان سال بعد فرا مىرسد، چه حکمى دارد؟
ج) ناتوانى از گرفتن روزه و قضاى آن به مجرد ضعف و عدم قدرت موجب سقوط قضاى روزه نمىشود، بلکه قضاى روزه‌هاى ماه رمضان که از او فوت شده، بر وى واجب است.
تبصره: در این مسائل فرقی بین دختر و پسر از جهت جنسیت وجود ندارد
۹٫ دخترانى که تازه به سن تکلیف رسیدهاند و روزه گرفتن بر آنها مقدارى مشکل است، چه حکمى دارند؟ آیا سن بلوغ شرعى دختران اکمال نه سال قمرى است؟
ج) بنا بر نظر مشهور، بلوغ شرعى دختران همان تکمیل نه سال قمرى است که در این هنگام روزه بر آنها واجب است و ترک آن به مجرد بعضى از عذرها جایز نیست، ولى اگر روزه گرفتن براى ایشان ضرر داشته باشد یا تحمل آن برایشان همراه با مشقت زیاد باشد، افطار براى آنها جایز است.
۱۰٫ اگر دختر نه سالهاى که روزه بر او واجب شده، به دلیل دشوارى، روزهاش را افطار نماید، آیا قضا بر او واجب است یا خیر؟
ج) قضاى روزههایى که از ماه رمضان افطار کرده، بر او واجب است.
۱۱٫ من بر اثر ضعف جسمانى از ابتداى سن بلوغ تا دوازده سالگى روزه نگرفتهام، در حال حاضر چه تکلیفى دارم؟
ج) واجب است روزه هایى را که در ماه مبارک رمضان نگرفتهاید با این که به سنّ تکلیف رسیده بودید، قضا کنید، و اگر افطار روزه ماه رمضان عمدى و اختیارى و بدون عذر شرعى بوده، کفّاره هم بر شما واجب است.
۱۲٫ کسى که در اوائل سن تکلیف بر اثر ضعف و عدم توانایى، نتوانسته روزه بگیرد، آیا فقط قضا بر او واجب است یا قضا و کفّاره با هم بر او واجب است؟
ج) اگر گرفتن روزه براى او حرجى نبوده و عمداً افطار کرده، علاوه بر قضا، کفّاره نیز بر او واجب است و اگر خوف داشته باشد که اگر روزه بگیرد مریض شود، فقط قضاى روزه‌ها بر عهده او مىباشد.
افطار به‌خاطر مشقت در اثناى روز
اگر شخصى جهت شغلى که دارد و نمىتواند آن را رها کند چنانچه بر اثر تشنگی یا گرسنگی روزه برایش حرجى باشد، و همچنین افراد کم سن و سال که روزه گرفتن براى آنها مشقّت شدید دارد آیا از اوّل روز مى‌‌توانند افطار کنند یا اینکه حکم دیگرى دارند؟
ج) در فرض سؤال، هر وقت دچار حرج و مشقّت شدند، مى‌‌توانند افطار کنند و در مورد تشنگی احتیاط واجب این است که به مقدار ضرورت افطار کرده و در بقیه روز امساک نمایند و در هر صورت بعداً باید روزه آن روز را قضا نمایند.منبع: استفتائات رهبری.
نکته: طبق نظر آیت الله خامنه ای، در مورد تشنگی احتیاط واجب این است که به مقدار ضرورت افطار کرده و در بقیه روز امساک نمایند (یعنی: از خوردن و آشامیدن پرهیز کند و مبطلات روزه را انجام ندهد ) و در هر صورت بعداً باید روزه آن روز را قضا نمایند.
کفاره روزه کسی که ابتدای سن تکلیف روزه نگرفته
س ۸۱۸: کسی که در اوائل سن تکلیف بر اثر ضعف و عدم توانایی، نتوانسته روزه بگیرد، آیا فقط قضا بر او واجب است یا قضا و کفّاره با هم بر او واجب است؟
ج: اگر گرفتن روزه براى او حرجى نبوده و عمداً افطار کرده، علاوه بر قضا، کفّاره نیز بر او واجب است و اگر خوف داشته باشد که اگر روزه بگیرد مریض شود، فقط قضاى روزه ها بر عهده او مى باشد.
[زمان دقیق رسیدن به سن تکلیف خود را نمی دانم]
س ۷۳۳: من زمان دقیق رسیدن به سن تکلیف خود را نمی دانم، از جناب عالی خواهشمندم بیان فرمائید که از چه زمانی قضای نماز و روزه بر من واجب است، و آیا کفاره روزه بر من واجب است یا به علت جهل به مسأله قضای آن کفایت می کند؟
ج: فقط قضای آن مقدار از نمازها و روزه ها که یقین به فوت آن بعد از رسیدن به سن قطعی تکلیف شرعی دارید، بر شما واجب است، و در مورد روزه، اگر بعد از رسیدن قطعی به سن تکلیف، در اثر کوتاهی در یادگیری مسأله و حکم شرعی، عمداً افطار کرده باشید، علاوه بر قضا، کفاره هم واجب است.
منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی خامنه ای .
مطابق نظر آیت الله مکارم شیرازی
عدم قدرت انجام تکالیف شرعی کسی که تازه به سن بلوغ و سن تکلیف رسیده
پرسش : در صورتی که کسی تازه به سن بلوغ رسیده باشد قادر به انجام بعضی از وظایف شرعی نشود تکلیف او چیست؟
پاسخ : دختران با تمام شدن نُه سال قمرى بالغ مى شوند، ولى چنانچه قادر بر انجام برخى از تکالیف مثل روزه نباشند، انجام آن براى آنها واجب نیست. و اگر تا ماه رمضان سال بعد قادر بر قضاى آن هم نباشند، قضا نیز ندارد، ولى براى هر روز باید فقیرى را سیر کنند. و در مورد ازدواج احتیاج به رشد جسمانى دارند. و در مورد تصرّف در اموال، رشد کافى اقتصادى نیز لازم است.
– عدم توانایی تازه مکلفین برای روزه گرفتن [کسانى که روزه بر آنها واجب نیست]
دخترى به سنّ بلوغ رسیده است; ولى به واسطه ضعف جسمى توان روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان را ندارد و بعد از ماه رمضان هم تا سال بعد نمى تواند قضا کند، حکمش چیست؟
باید کفّاره مدّ طعام را بدهد; یعنى براى هر روز معادل ۷۵۰ گرم گندم و مانند آن به فقیر بدهد. و قضاى این روزه ها بر او واجب نیست.
کسی که سال اول تکلیف روزه نگرفته [مواردى که قضا و کفاره واجب است]
وظیفه خانمى که سال اوّل تکلیف روزه اش را خورده است چیست؟ و اگر باید قضا کند چگونه قضا نماید؟
کفّاره ندارد خواه جاهل مقصر بوده یا قاصر ولى اگر عمداً و عالماً روزه نگرفته کفّاره دارد و در تمام صور مسأله، قضا لازم است.
منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی مکارم شیرازی .
طبق نظر آیت الله صافی گلپایگانی
سن تکلیف و دختران بالغ و عدم قدرت بر روزه‌گرفتن
س. سن بلوغ زن نه سال در رساله ذکر شده است و تکلیف بر او واجب است، در حالی‌که دختر این قدر کوچک است که اگر روزه بگیرد مریض میشود بلکه نمی‌تواند روزه بگیرد و علامت بلوغ دیگر هم ندارد، تکلیف ایشان چیست؟
ج. سن تکلیف دختران نه سال کامل قمری است و در عین حال قدرت شرط تکلیف است، آنکه قدرت انجامش را دارد باید انجام دهد و آنکه قدرتش را ندارد تکلیف ساقط است، مثلاً اگر قدرت گرفتن روزه ندارد نباید روزه بگیرد و هر وقت قدرت یافت قضا آن را بجا آورد ولی نماز و حجاب و امثال اینها را که قدرت دارد باید انجام دهد. والله العالم
س۴۹. دختری ۹ ساله می‌باشد و توان روزه گرفتن ندارد آیا وقتی که توان پیدا کرد قضای‌روزهای گذشته واجب است یا نه؟
ج ـ در صورتی که روزه موجب حرج یا بیماری شود گرفتن جائز نیست فعلاً به مقداری که میتواند از روزه بگیرد و بقیه را در طول سال به تدریح قضاء نماید.
س۳۶. دختری در سن ۹ سالگی از روی نادانی روزه خود را در ماه رمضان افطار می‌نماید آیا کفاره تعلق می‌گیرد؟
ج ـ در فرض سؤال چنانچه ۹ سال قمری را تمام کرده و توانایی روزه گرفتن را دارد و با اینکه می‌داند روزه خوردن برای او حرام شده است، روزه را می‌خورد کفاره دارد هرچند نداند که روزه خوردن علاوه بر حرمت کفاره هم دارد. واللّه العالم.
س۳۹. نمی‌دانم چند ساله بودم شک دارم حدود ۱۴ الی ۱۵ سالگی نماز نخوانده‌ام عمداً و روزه خواری هم کرده‌ام بفرمائید چه حکمی دارد وظیفه من در قبال این اعمال انجام نشده چیست؟
ج ـ هر مقدار از نماز و روزه خود را که یقین دارید در حال بلوغ ترک کرده‌اید باید قضا نمائید و برای تأخیر قضای روزه کفاره غیر عمد باید بدهید و چنانچه افطار روزه بدون عذر و عمدی بوده باید برای هر روز کفاره عمد هم بدهید.
منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی صافی گلپایگانی .
مطابق نظر آیت الله سیستانی
پرسش: کسی در ماه رمضان توانایی روزه ندارد و ضعف بر او غالب می شود آیا می تواند روزه نگیرد؟
پاسخ: ضعف به تنهایى مجوز روزه خوارى نیست هرچند شدید باشد ، مگر این که موجب مشقت (سختی زیاد که عادتا قابل تحمل نیست) باشد که در این صورت خوردن یا آشامیدن (فقط) به مقدار ضرورت جایز است ولی به احتیاط واجب بقیه روز را امساک نماید و باید بعد از ماه مبارک رمضان قضا نماید و کفاره بر او واجب نیست.
اگر کسی روزه ماه رمضان را به خوردن یا آشامیدن یا جماع یا استمناء یا باقی ماندن بر جنابت باطل کند ، در صورتی که از روی عمد و اختیار باشد و از روی ناچاری و جبر نباشد ، اضافه بر قضا ، کفاره هم بر او واجب میشود . و احتیاط مستحب آن است که کسی که روزه را به غیر آنچه گفته شد باطل کند ، اضافه بر قضا ، کفاره هم بدهد . و اگر کسی چیزی از آنچه را که گذشت انجام دهد ، در حالی که عقیده قطعی داشته که روزه را باطل نمیکند ، کفاره بر او واجب نیست . وهمچنین است کسی که نمیدانسته روزه بر او واجب است ، مانند کودکان در اوائل بلوغ . و در کفاره افطار روزه ماه رمضان ، کافی است شصت فقیر را سیر کند یا به هر کدام یک مُد که تقریباً «۷۵۰» گرم است ، طعام ـ یعنی گندم یا جو یا نان و مانند اینها ـ بدهد.
پرسش: کسانی که از روی نادانی و جهل در ابتدای تکلیف روزه ماه رمضان را ترک کرده اند چه حکمی دارند قضا یا کفاره؟
پاسخ: قضا واجب است و اگر علم به مسأله داشته کفاره واجب است و بنابر احتیاط واجب کفاره ثابت میشود حتی اگر جاهل مقصر مردد باشد.
منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی سیستانی.
