نظر امام رضا (ع) درباره غذای سوشی ژاپنی
مقوله فرهنگ اجزاء و ابعاد گوناگونی دارد. یکی از بخش‌های جذاب آن نحوه و نوع غذا خوردن مردم مناطق مختلف جهان است. الزاما هر فرهنگ خوراکی، چه بومی و چه غیر بومی فرهنگ درست و صحیحی از نظر سلامت و بهداشت نیست به خصوص آن که اسلام عزیز برای رفتار خوراکی ما روش‌ها و خط قرمز‌هایی مبتنی بر دانش و حکمت قرار داده است.
متاسفانه یکی از واردات فرهنگیِ قابل نقد که به هیچ وجه با اسلام راستین تناسب، هماهنگی و سنخیت ندارد، غذایی ژاپنی به نام «سوشی» (Sushi) است که ظاهرا اصل آن از کشور و فرهنگ چین وارد فرهنگ غذایی مردم ژاپن شده و سپس به صورت غذایی بین المللی در رستوران‌های جهان و همین طور به تازگی در ایران عرضه می‌شود.
در میان آثار پزشکی – روایی شیعه، رساله‌ای کهن به نام «ذَهَبیَّه» منسوب به حضرت امام رضا (ع) وجود دارد که در قسمتی از آن مرتبط با «خوردن گوشت خام و نپخته» از قول آن امام هُمام آمده است: «أَکْلُ اللَّحْمِ النَّیِ یُوَلِّدُ الدُّودَ فِی الْبَطْنِ» [۱](خوردن گوشت خام تولید «کِرم» در شکم می‌کند.)
در مورد انتساب قطعی و سندیت رساله ذهبیه به امام رضا (ع) بین دانشمندان مسلمان اختلاف است، اما این سخن که خوردن گوشت خام تولید کرم در شکم می‌کند از نظر علم تجربی و پزشکی روز ثابت شده است و به هر روی حتی اگر جمله یاد شده متعلق به وجود شخیص امام رضا (ع) نیز نباشد گزاره‌ای صحیح و کهن است که در علم به اثبات رسیده است.
چون بحث ما در اینجا غذایی خاص به نام سوشی است و این غذا از ماهی خام و نپخته تهیه می‌شود باید در رابطه عوارض خامخواری آن گفت، بنا بر دستاورد‌ها و پژوهش‌های پزشکی، خوردن ماهی خام می‌تواند در صورت مستعد بودن، تولید انگل در بدن انسان کند برای مثال انگل «آنیزاکیده» (Anisakidae) از جمله آن‌ها است که عامل بیماری «آنیساکیس» (Anisakis) می‌باشد و در اثر آن درد در ناحیه شکم بیمار ایجاد می‌شود و بیماری ناشی از این انگل در جا‌هایی که ماهی را به صورت خام می‌خورند بیشتر دیده و گزارش شده است. [۲]
فارغ از جمله منسوب به امام رضا (ع) که به واقعیتی علمی در حوزه پزشکی و بهداشت اشاره داشت، دو روایت معتبر و بدون خدشه در زمینه منع و نکوهشِ خام خوردن گوشت (چه قرمز و چه سفید) در منابع و مراجع حدیثی به دست ما رسیده است که توجه ویژه و اختصاصی دین مبین اسلام را به این مقوله برای همه ما بازگو می‌کند.
کتاب ارزشمند «کافی» یکی از چهار کتاب برتر و معتبر حدیثی شیعه، اثر دانشمند شهیر ایرانی جناب «کُلَینی» (م.۳۲۹ ق.) است. در این کتاب بابی مجزا با عنوان: «بَابُ کَرَاهِیَهِ أَکْلِ لَحْمِ الْغَرِیضِ یُعْنَى النِّیء» [۳](باب ناپسند بودن خوردن گوشت خام) در نظر گرفته شده است که در آن دو روایت شریف در نکوهش و مذمت خوردن گوشت خام و نپخته با سلسله اسناد و طریق راویان ذکر شده است که اهمیت و جایگاه این موضوع را در آیینِ جهانشمول، جامع نگر و جاودانه اسلام نشان می‌دهد.
روایت اول:
«عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص. نَهَى أَنْ یُؤْکَلَ اللَّحْمُ غَرِیضاً وَ قَالَ إِنَّمَا تَأْکُلُهُ السِّبَاع» [۴](«زُرارَه» [ از اصحاب حضرت امام باقر (ع) و ُمتوفای ۱۵۰ ق. گوید:]امام باقر (ع) فرمودند: رسول خدا (ص) از خوردن «گوشت خام» نهی فرمودند. [آنگاه در ادامه حضرت (ع)]فرمودند: گوشت خام، غذای درّندگان است.)
روایت دوم:
«مُحَمَّد بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع. عَنْ أَکْلِ لَحْمِ النِّیءِ فَقَالَ هَذَا طَعَامُ السِّبَاع» [۵](«هِشام بن سالِم» [ از اصحاب حضرت امام صادق (ع) و زنده تا سال ۱۸۳ ق.]گوید: در محضر امام صادق (ع) در مورد خوردن گوشت خام سئوال پرسیدم، ایشان فرمودند: گوشت خام، غذای درندگان است. (یعنی نباید به صورت خام تناول نمود))
سخن پایانی
اسلام دین ارزش بخشیدن به انسان است و از آیات و روایات اسلامی در می‌یابیم که این دین هم به «چه چیزی خوردن» توجه خاصی مبذول داشته و هم به «چه روشی خوردن» سفارش و تاکید نموده است تا مجد و کرامت آدمی به هیچ عنوان مخدوش نشود. از هر نظر که به مساله خام خواریِ ماهی و حتی دیگر گوشت‌ها فکر کنیم کار نادرست و غیر بهداشتی به نظر می‌رسد. معلوم نیست چرا عده‌ای از سوشی با وجود خام و نپخته بودن، این قدر استقبال می‌کنند؟ آیا به راستی گوشت خام و نپخته برای مذاق انسان خوشمزه‌تر از گوشت پخته است؟ آیا به مضرات گوشت خام به خصوص «ماهی» چنان که بیان نمودیم و آوردیم که می‌تواند بسیاری از انگل‌ها و عوامل بیماری زا را به بدن افراد انتقال دهد، آگاه نیستند؟
آیا تصور می‌کنند اگر این گوشت‌ها بنا به نظر برخی رستوران دار‌ها یخ زده شده باشند دیگر مولد انگل‌ها نیستند و می‌توانند آن را تناول کنند؟ در حالی که تنها با پختن است که عوامل بیماری زا، کرم‌ها و انگل‌هایی مانند انگلی که یاد کردیم از بین می‌روند. آیا ظاهر رنگارنگ و گاهی همراه با تزئیناتِ این خوراک برخی از مردم را به خود جذب و جلب نموده است؟ آیا برخی برای تفاخُر، چشم هم چشمی به این رستوران‌ها می‌روند و این غذا را علیرغم میل باطنی، تهیه و تناول می‌کنند و از آن عکس می‌گیرند و در شبکه‌های اجتماعی بار گذاری می‌کنند؟
جالب آن که پیامبر اسلام (ص) پانزده قرن قبل و همچنین دو پیشوای دیگر مسلمانان یعنی امام باقر (ع) و امام صادق (ع) از خوردن گوشت‌های خام نهی نموده اند و آن را خوراک و رفتار غذایی درندگان بر شمرده اند و به شکل غیر مستقیم پیامبر اسلام (ص) خوردن سوشی ژاپنی و مانند آن را برای مردم ناپسند و مردود دانسته است. از این رهگذر، آیا پسندیده و شایسته است که انسان‌های متمدن و فرهیخته امروزی به خصوص مسلمانان، مثل «سمور آبی» و «خرس»، ماهی را در وعده غذایی خود، خام بخورند؟
قضیه را ندارد. با وجود این روایات محکم و صریح و همچنین پژوهش‌های پزشکی مبنی بر بیماری زا بودن ماهی خام، آیا این رستوران‌ها و این نوع غذا‌ها برازنده سلامت جسمی و روحی جامعه اسلامی بوده و وجود و ظهور آن‌ها برای مردم مفید است؟
پی نوشت
[۱]بحار الانوار، ج. ۵۹، ص. ۳۲۱.
[۲]Berger SA, Marr JS (۲۰۰۶). Human Parasitic Diseases Sourcebook. Jones and Bartlett Publishers: Sudbury, Massachusetts
[۳]الکافی، ج. ۶، ص. ۳۱۳.
[۴]همان.
[۵]همان، ج. ۶، ص. ۳۱۴
سید مرتضی میرسراجی
