از چه زمانى سوره هاى قرآن نامگذارى شدند و علت این نام ها چه بود؟

در این مطلب از جدول یاب به این موضوع می پردازیم که از چه زمانى سوره هاى قرآن نامگذارى شدند و علت این نام ها چه بود؟ با هم در ادامه می خوانیم.

سوره هاى قرآن

نامگذارى سوره ها:

بیشتر دانشمندان علوم قرآن عقیده دارند که نام هاى سوره هاى قرآن کریم توقیفى است و اجتهاد را در آن نقشى نیست و براى مستدل ساختن دیدگاه خویش به احادیثى از رسول خدا (ص) استناد مى جویند که در آنها نام سوره ها مذکور است چنان که در حدیث مشهورى آمده است که آن حضرت به محض نزول آیه یا آیاتى فرمان مى داد که آن را در جایگاهش در فلان سوره بنویسند(۱) پس از وفات پیامبر اکرم (ص) در طى مرور زمان، هر سوره و حتى بسیارى از آیات به خاطر خصوصیات و مزایا و یا به جهت مشتمل شدنشان بر موضوع خاصى داراى عناوینى و اسم هاى دیگرى از جانب دانشمندان شدند. البته به نظر علامه طباطبایى بسیارى از نام هاى سوره ها، در زمان پیامبر اکرم بر اثر کثرت استعمال تعیین پیدا کرده و هیچ گونه جنبه توقیف شرعى ندارد. ایشان در رابطه با نامگذارى سوره هاى قرآنى معیارهاى زیر را ارایه دادند:.

۱ تسمیه سوره را گاهى با اسمى که در آن سوره واقع شده یا با موضوعى که در آن سوره از آن بحث شده در نظر مى گیرند مثلا نامگذارى سوره نساء به اعتبار بیان احکام زنان در آن و سوره مائده به لحاظ سخن رفتن از مائده آسمانى در آن و سوره انعام به جهت سخن از چهارپایان و سوره نحل به علت تکیه بر زنبور عسل و سوره نمل به خاطر به میان آمدن مورچگان در آن است.

۲ گاهى جمله اى از اول سوره را معرف و نام آن سوره قرار مى دهند چنان که گفته مى شود سوره «اقرا بسم ربک»، «انا انزلناه» و «لم یکن» و نظایر آنها..

۳ گاهى با وصفى که سوره دارد به معرفى آن مى پردازند. مثلا سوره حمد به مناسبت این که در اول قرآن گذاشته شده فاتحه الکتاب و به مناسبت هفت آیه بودنش سبع مثانى نامیده مى شود و یا سوره «قل هو الله» به لحاظ این که مشتمل بر توحید خالص است سوره اخلاص و به جهت این که خداى تعالى را توصیف مى کند «سوره نسبه الرب» نامیده مى شود.

۴ گاهى تسمیه سوره به لحاظ نوع حروف مقطعه موجود در آن است مانند: سوره «ق، ص، حمسق» و… حاصل سخن این که درباره نام گذارى سوره بایستى گفت این عمل به صورت طبیعى شکل گرفته و نمى توان گفت به دستور رسول الله (ص) مى باشد و براى همین نکته است که بسیارى از سوره ها بیش از یک اسم دارند مانند بقره آل عمران نحل توبه غایشه و… براى آگاهى بیشتر ر. ک:. ۱ طباطبایى، محمد حسین، قرآن در اسلام، ص ۱۴۷، دفتر انتشارات اسلامى. ۲ زرکشى البرهان فى علوم القرآن، ج ۱، ص ۳۳۹، انتشارات دارالکتب العلمیه

منابع :

(۱) (معرفت، محمد هادى، علوم قرآنى، مؤسسه التمهید، ص ۱۱۲ حجتى، محمد باقر، تهران، دفتر نشر اسلامى، ۱۳۷۶، چاپ نوزدهم، ص ۹۸).